Microsoft Word islom ensik ziyouz com doc

www.ziyouz.com kutubxonasi 
123
(mulhidun)ni aniqlashga harakat qilishgan. Ko‘pincha bunday "izzat-ikrom"ga ilohiyot 
sohasida o‘zining tez-tez o‘zgarib turadigan qarashlari bilan mashhur bo‘lgan Ibn ar-
Ravondiy (taxm. 10-a. boshida v.e.), "Payg‘ambarlarning yolg‘onlari" asarini yozgan 
mashhur tabib Abu Bakr ar-Roziy (912 y. v.e.) va mashhur adib Abu-l-A’lo al-Ma’arriy 
(973-1057)lar "sazovor" bo‘lganlar.
ILHOM - ko‘ngilga solish; tasavvufda solik qalbida Alloh tomonidan paydo etilgan fikr. 
Shariat ulamolari fikricha, I. qat’iy ma’lumot manbai bo‘la olmaydi. Tasavvuf ahdi, 
aksincha, I.ni ilohiy fayz deb qabul qilib hamda unga asoslanib, so‘z va ish yuritadi. I. 
tor ma’noda "vahiy"ning sinonimidir. I. o‘z mohiyatiga binoan "aqliy ilm"dan ham 
farklanadi, chunki I. fikr-mulohaza yuritish va xulosa chiqarish yo‘li bilan vujudga 
kelmaydi. Tasavvufga ko‘ra, I. mo‘min dilini yorituvchi ilohiy nurdir, Qur’onning botiniy 
ma’nosini ham I. orqali anglab yetish mumkin.
IMOM (arab. - oldinda turuvchi) - namozda oldinda turuvchi, g‘oyaviy rahbar, 
musulmon jamoasi boshlig‘i. Kundalik hayotda masjidda jamoa namozining rahbarini I. 
deb ataydilar. I. vazifalarini ayni bir odam bajarishi mumkin, ammo I. mansab ham, 
kasb ham hisoblanmaydi: u haqiqatda namozni boshqarib turgani uchungana I. deb 
e’tirof qilinadi. Mahalla va qishloq masjidlarida odatda diniy ma’lumoti bor odam I. 
hisoblanadi. Jome masjidlarining I.i maxsus diniy ma’lumotga ega va dindorlar o‘rtasida 
obro‘ qozongan bo‘lishi kerak. Namozda kimlar imom bo‘lishga haqliroq ekani fiqh 
kitoblarida bayon qilingan. Islom dini paydo bo‘lgan dastlabki yillarda I.vazifasini 
Muhammad (sav), u zotning vafotlaridan so‘ng esa, xalifalar bajargan. Muhammad (sav) 
va dastlabki xalifalar namozda oldinda turuvchilargina emas, shu bilan bir vaqtda qavm 
boshliqlari ham edilar, binobarin I. -xalifa amalda oliy diniy va siyosiy rahbar 
hisoblangan. Nazariy jihatdan yagona musulmon jamoasida I.ni oliy diniy va dunyoviy 
hokim sifatida tasavvur qilish ana shundan boshlangan. Aynan kimni qonuniy I. deb 
hisoblash kerak va uning hokimiyatining mohiyati qanday, degan masaladagi bahslar 
musulmonlarning sunniylar va shialarga bo‘linishiga sabab bo‘ldi. Sunniylarning oliy 
hokimiyat nazariyasiga ko‘ra, xalifa barcha musulmonlarning I.i hisoblanadi. Xalifa -
I.ning asosiy vazifasi - dinni saqlash va dunyoviy ishlarni boshqarish. I. diniy qonun-
qoidalar qavm hayotiga to‘g‘ri joriy qilinayotganini kuzatib borishi kerak. Sunniylar, 
shuningdek, xorijiylar I.ni qavmning vakili hisoblaydilar, u nazariy jihatdan butun qavm 
tomonidan, amadda esa, uning vakillari tomonidan saylanadi yoki o‘tmishdoshi 
tomonidan tayinlanadi. Shialar nazariyasiga ko‘ra, Ilarning oliy hokimiyati xudo 
tomonidan belgilab qo‘yilgan, shu sababli u odamlarning xohishiga bog‘liq bo‘lishi 
mumkin emas, ya’ni I. saylanishi mumkin emas (I.ning saylab qo‘yilishiga faqat 
zaydiylar qarshi emasdilar). Avval boshdan I.ning saylanish qoidasini rad etgan shialar 
musulmonlar qavmi va davlatining oliy hokimiyati Ali avlodlariga meros hisoblanadi, 
chunki ularning huquqi ilohiy ko‘rsatma bilan belgilab qo‘yilgan, deb e’lon qildilar. 
Shialarning diniy ta’limotiga ko‘ra, I. 3 vazifani bajaradi: 1) qonuniy I. - islom qavmi 
boshlig‘i, odamlarning ishlarini amalga oshirishda Payg‘ambarning vorisi; 2) u - diniy 
bilim va huquqlar tafsirchisi, Qur’on va hadislarning eng to‘g‘ri mufassiri; 3) u - 
odamlarga hamma narsaning botiniy ma’nolarini anglatadigan oliy diniy rahbar. I. 
hokimiyati, shu tarzda, odamlarning dunyoviy va ruhiy hayotidan tashqari ko‘zga 
ko‘rinmas dunyo - "g‘ayb olami"ga ham tegishlidir. Oliy hokimiyatning ilohiy tabiatidan 
kelib chiqib, shialar avval boshdan o‘z Ilarini Allohning yerdaga haqiqiy va to‘la huquqli 

---

Islom Ensiklopediyasi