Microsoft Word islom ensik ziyouz com doc

 
IQTO’ (ko‘pligi iqta’ot; aqta’a fe’lidan - "kesmoq", "taqsimlab bermoq")- ma’lum 
hududdan xiroj olish huquqini davlat tomonidan biror shaxsga berilishi. Yer bo‘lib 
berishlar Muhammad (sav) hayotliklari davrida ham qayd etilgan va ayniqsa Usmon (ra) 
davrida (644-656) keng tarqalgan. Odatda davlatga qarashli egasiz va tashlandiq yerlar 
merosiy va musodara qilish huquqi bilan biror kishiga xususiy mulk (muqta) tariqasida 
berilgan. Bu er uchastkalari qati’a deb atalib mulkka o‘xshash bo‘lgan, in’om etish 
hodisasining o‘zi esa iqto’ deb atalgan. Aksariyat hollarda muqta’ (muqtadorlar) yerga 
o‘zlari ishlov bermaganlar, balki yerni o‘sha joydagi ijaradorlar bilan qo‘shib olganlar 
yoki sugorishga mablag‘ sarflab, o‘zlashtirilgan yerni ijaraga berganlar. Muqta’ yerdan 
ushr to‘lagan, unga yer solig‘i deb emas balki zakot sifatvda qaralgan. Haqiqiy, mumtoz 
I.da, ya’ni xiroj olinadigan yer berilgan takdirda, muqta’ xiroj bilan ushr o‘rtasidagi 
farqni o‘z foydasiga olgan. Ilk fiqhshunoslar (Yahyo ibn Adam, Abu Yusuf) faqat ana 
shunday I. shaklini biladilar. 
Mo‘g‘ullar davrida I. istilohi rasmiy suratda ishlatilmasdan, uning o‘rniga suyurg‘ol -
merosiy qilib berilgan yer mulki va tuyul (tiul) - vaqtinchalik yoki umrbod muddatga 
berilgan yerni anglatuvchi istiloxlar ishlatila boshlangan. 
IHVON al-MUSLIMUN (arab. - musulmon birodarlar) - musulmon birodarlar uyushmasi 
(MBU) diniy-siyosiy tashkiloti a’zolari. Bu tashkilotni 1928 y.da shayx Hasan al-Banno 
Ismoiliya sh. (Misr)da tashkil etgan. MBU murakkab tuzilishga ega bo‘lib, unda so’fiy 

---

Islom Ensiklopediyasi 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
147
birodarlar tashkiloti va hoz. zamon Yevropa partiyalarining unsurlari qo‘shilib ketgan. 
Uyushmaning asoschisi targ‘ib qilgan ta’limot keyinchalik bir necha boshqa islom 
mafkurachilari (Said al-Qutb, Mustafo as-Siboi va b.) tomonidan rivojlantirildi. MBU 
faoliyati mafkura, qonun, axloqiy me’yor va b.ning yagona manbai sifatida islom 
qoidalariga asoslangan "adolatli islom jamiyati"ni qurishga qaratilgan. Bu maqsadga 
erishish uchun, MBU rahnamolari fikricha, "taraqqiyotning islom yo‘li"dan borish kerak. 
MBU xayr-ehson va ma’rifatchilik faoliyatidan (1928-36) to siyosiy hayotda terror usulini 
keng qo‘llashda faol ishtirok etishgacha bo‘lgan murakkab taraqqiyot yo‘lini bosib o‘tdi. 
1949 y.da Hasan al-Banno o‘ldirilganidan keyin tashkilotda ajralish yuz berdi: bir qancha 
mustaqil guruhlar va tashkilotlar paydo bo‘ddi. 1954 y. Misrda bu tashkilotlarning 
respublika tartib-qoidalariga qarshi qaratilgan faoliyati g‘ayriqonuniy, deb e’lon qilindi. 
Lekin ular keyingi yillarda yashirin holatda ish ko‘rib, prezident Nosir hukumatini 
ag‘darib tashlashga bir necha marta urindilar. 70-y.larda prezident Sadat davrida I.al-m. 
tashkiloti ochiq holatga o‘tib, yana faoliyatini kuchaytirdi. 70-y.lar oxiri - 80-y.lar 
boshida Misrda I.al-m. va unga yaqin bir necha o‘nlab tashkilotlar faol ish olib bordi. 
1981 y.da Sadat ekstremistik islom guruhdaridan birining a’zolari tomonidan 
o‘ldirilgandan keyin, Misrda I.al-m..ning ko‘pchilik tashkilotlari man etildi, rahbarlari 
qamoqqa olindi. 30-y.lar o‘rtalaridan boshlab MBU bo‘limlari Misrdan tashqarida ham 
vujudga keldi. Hozirda I.al-m. tashkilotlari bir qancha musulmon mamlakatlarida 
mavjud. Bu tashkilotlarning faoliyati "ixvoniylar" ("birodarlar") harakati degan umumiy 
nom oldi. Ixvoniylar harakati o‘zining ijtimoiy-sinfiy tarkibi hamda siyosiy va g‘oyaviy 
yo‘nalishi jihatdan bir xil emas. Bu harakat ichida uch asosiy yo‘nalish mavjud. Bular: 
"mo’tadil" Misr mafkurasining tarafdorlari (I.al-m. nomini olganlar); turli nomdagi ko‘p 
guruhdarni o‘z ichiga olgan o‘ng ekstremistlar hamda bir necha yirik xalqaro tashkilotlar 
(mas., 50-y.larda Iordaniyada tashkil etilgan Islom ozodlik partiyasi va b.); "islom 
sotsializmi" mavqeida turuvchi "islom demoqratlari"dir. Bu harakatning g‘oyaviy-siyosiy 
yo‘li hozir mustaqillikka erishgan yosh mamlakatlarda har xil qo‘poruvchilik ishlarini 
amalga oshirish va davlatlar o‘rtasida nizolar chiqarishga qaratilgan.