www.ziyouz.com кутубхонаси
222
bo‘lmadi.» Abdulloh ibn Mas’ud bu kishining noroziligini rasulullohga yetkazdi. Rasul
alayhissalom g‘azabnok bo‘lib, chehralari qizardi. Aytdilarki: «Haq taolo birodarim
Muso alayhissalomga rahm qilsunki, bundan ilgari qavmlari anga chunon ranj, ozor
yetkurdilar, ul sabr qildi», - dedilar.
Bas, podshoq va amirlarga pand-nasihatlardan muncha axbor (hadis) va hikoyatlar
kifoyatdurki, agar iymonlari bo‘lsa, ta’sir qilur. Va agar (shuncha pand-nasihatlar) ta’sir
qilmasa, ularda iymon yo‘kligining alomatidur. Bas, so‘zda mo‘‘min va ko‘ngilda iymondan
judo, dunyoga mag‘rur mutasaddiylar har yili necha ming dirham haromdan olurlar va ani
boshqalarga berurlar, o‘zlariga zomin bo‘lurpar va qiyomat kuni barcha ishlarining javobini
talab qilurlar va oxiratda manfaatni o‘zgalar (ra’iyatparvar, kamtarin, adolatli
mutasaddiylar) ko‘rurlar. Va bu mutakabbirlarning qilmishi nihoyati beaqllikdur. Vallohi
a’lam.
LUG’AT, IZOH VA SHARHLAR Tahsil - ilm, ma’rifat hosil qilish.
Takmil ilmini kamolga yetkazish.
Zuhdu inqito tariqi - Alisher Navoiy tilida ma’nosi: Dunyoning o‘tkinchi tashvishlarini,
mol-dunyo, mansab, hashamatni tark etib, odamlardan uzoqlashib, hilvatda yashash.
Ismoiliya - islom dinidagi shia mazhablaridan biri, hazrat Ali avlodlaridan Ja’far
Sodiqning o‘g‘li Muso al-Kozimni (799 yil vafot etgan), ba’zi guruhlar Ja’far Sodiqning
boshqa o‘g‘li Ismoilni butun dunyo musulmonlarining yettinchi imomi deb, ont ichib.
qo‘l berganlar. Imom Ismoil otasi Ja’far Sodiq hayotligida vafot etgach (762 yil),
shialar Ismoilning o‘g‘li Muhammadni yettinchi imom (ya’ni, Muhammad ibn Ismoil)
yashirin ravishda qaytib, yana o‘rnini oladi, al-Qoim bo‘ladi, degan g‘oyani ilgari
suradilar. Ismoiliya tarafdorlari siyosiy va harbiy jihatdan kuchayib, botiniylar,
fotimiylar, qaromita-qarmatiylar degan nomlar bilan Misr fotimiylar xalifaligi
davlatini tuzdilar va Janubiy Iroq, Xuroson, Xuziston, Bahoayn, Yaman, Suriya va
Mag‘ribda (Marokash va boshqa) kuchli ta’sir doirasiga ega bo‘ldilar. XP-XSh asrlarda
Misrda axli sunna val-jamoa tarafdor bo‘lgan mamluklar (Najmiddin va Salohiddin Ayyub
va avlodilari) davlati tuzilgach, ismokliya qavmlari Erondagi Olamo‘t (Alamavt) tog‘ida
yashirin davlat tuzib (boshlig‘i imom Hasan Sabboh), halqaro terror bilan
shug‘ullandklar.
Abu Homid Muhammad G’azzoliy bularga qarshi «Fazoyihi botiniya» asarini yozib,
ularning qarashlarini keskin tanqid qilgan.
Moddiyunlar - ilohiylikni, ruhoniyat, ruhiy olam qudrati va ajoyibotlarini, ruhning
abadiyligini, oxiratni, qiyomatni, do‘zah va jannatni inkor etib, faqat moddiy hayot bor,
jonzotlar o‘lgandan so‘ng ruh yo‘qoladi deb, faqat moddani tan oluvchilar (lotincha
materialistlar).
Ulum - turli ilmlar.
Furu’ - asl, butun, yahlitning ayrim juz’lari, qismlari.
Al-Misoq (aniqrog‘i Yavm al-Misoq) - Tangri Odam ato va Momo Havoni yaratgach
kelgusida, to qiyomatgacha tug‘ilib - yashaydigan odamlarning ruhlarini bir joyga
yig‘ib, ularning halol, pok yashash haqida axdlarini va’dalarini Oltach, ularga jismoniy
jon ato qilgan. (Nosiruddin Rabg‘uziy «Qisas-ul anbiyo»).
«Muztazhiriyya» - Abu Homid Muhammad G’azzoliyning «Fazoyihi botiniya»
(«Botiniylarning rasvoliklari») asari xalifa al-Muztazhir taklifi, iltimosi bilan yozilgani
uchun shunday nom bilan ham ataladi.
Abu Homid Muhammad G’azzoliyning «Ihya’ al-ulum ad-din» («Diniy ilmlarni