Microsoft Word Materiallar Full Mənim gənclərə xüsusi

II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

71 

 Qafqaz University                         

          18-19 April 2014, Baku, Azerbaijan 

φ Cas ulduzunun hesablanmış atmosfer modelinəəsaslanaraq onun atmosferində elementlərin miqdarı təyin edilmişdir 

və Günəşin kimyəvi tərkibi ilə müqayisə olunmuşdur.  φCas ulduzunun kimyəvi tərkibinin Günəşin kimyəvi tərkibi ilə 

müqayisəsi şəkil 2-də göstərilir. 

 

 

 

Şəkil 2. φCas ulduzunun kimyəvi tərkibinin Günəşin kimyəvi tərkibi ilə müqayisəsi. 

 

Ce, Pr, Nd, Gd elementlərin miqdarı yalnız bir xəttəəsasən təyin edilmişdir. Odur ki, bu elementlərin təyin 

etdiyimiz miqdarının dəqiqliyi azdır və şəkil 2-də həmin elementlərin miqdarının Günəş ilə müqayisəsi içi boş dairəciklərlə 

göstərilmişdir. 

 Beləliklə aşkar edilir ki, φ Cas ulduzunun atmosferində Mg, S, Sc, Ti, V, Cr, Ni, Y, Zr, Ba, La, Ce, Pr elementlərin 

miqdarı Günəşdə olan miqdara yaxın, Na elementinin miqdarı Günəşlə müqayisədə bir qədər çox, C, Si, Ca, Fe, Mn 

elementlərinin miqdarı isə Günəşlə müqayisədə azdır. Bu elementlər üçün orta hesabla  

4

,

0

lg









-dır.  

 

 

 

 

NANOTEXNOLOGİYA VƏ FİZİKİ BUXAR YIĞMA METODU İLƏ  

NAZİK TƏBƏQƏ ƏLDƏ ETMƏ TEXNİKASI 

 

Elşən MAHMUDLU, Sadiq ŞƏMILOV, Xəyal ƏRZIMANOV 

Qafqaz Universiteti 

[e-mail], [e-mail] 

AZƏRBAYCAN 

 

Təqribən 1 – 100 nm miqyasında, atom, molekul və ya makromolekulların səviyyəsində araşdırmaların və texnoloji 

proseslərin gerçəkleştirildiği nanotexnologiya XXI əsrin texnologiyasıdır. Bu texnologiya ilə atom və molekulyar 

səviyyədəki proseslər ilə, tamamilə  yeni  fiziki  və kimyəvi keyfiyyətlərə malik sistem və qurğuların yaradılması imkan 

daxilindədir. Nanotexnologiya ilə alınan materialların fiziki və kimyəvi xarakteristikaları adi texnologiya ilə alınan 

materialların xarakteristikalarından fərqlənir. Məsələn, qızıl nanohissəciklərindən düzəldilmış  qızıl materialının rəngi sarı 

yox, qırmızıdır. 

Nanotexnologiya ilə, materiallar və emal sənayesi, elektronika və kompüter texnologiyası, tibb və sağlamlıq,  ətraf 

mühit və enerji, biotexnologiya və  kənd təssrrüfatı, hərbi və milli təhlükəsizlik, nəqiliyyat və qablaşdırma sənayesi, 

meterologiya və nəzarət xidmətləri sahələri olmaqla bir çox sahədə mühüm nəticələr alınmışdır. 

Nanosəviyyədə  materialların və cihazların hazırlanmasını, istehsalını və funksional olaraq istifadəsini əhatə edən nano 

texnologiya sahəsindəki yeni inkişaflar üçün imtina edilməyəcək ilk addım nazik təbəqələrin (nanofilm) öyrənilməsidir. 

II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

72 

 Qafqaz University                         

          18-19 April 2014, Baku, Azerbaijan 

Nazik təbəqələr əsasında əmələ gələn strukturlar iri həcmli kristallara nisbətən daha ucuz, daha sürətli və daha asan başa 

gəlir. Cihaz texnologiyasına tətbiq edilən nazik təbəqələr gərək performanslarını artırılması  gərəksə  xərclərinin aşağı 

salınması üçün həm akademik həm də  sənaye sahəsində  əhəmmiyət kəsb edir. Bütün dünyada bu sahədə aparılan elmi 

işlərin sayının hər keçən gün artması və texnologiya şirkətlərinin bu sahədə etdikləri böyük investisyalar, nazik təbəqələrin 

alınmasının nə qədər əhəmiyyətli bir iş sahəsi olduğunun bir göstəricisidir. 

Buxar fazda nazik təbəqələrin  böyüdülməsi: Örtük və ya döşəmə vəsaitə  hər hansı bir məhdudlaşdırma gətirmədən 

yüksək keyfiyyətdə örtmələr  əldə etməyi təmin edən buxar fazında edilən örtmə texnikaları; kimyəvi buxar yığma 

(Chemical Vapour Deposition - CVD) və fiziki buxar yığma (Physical Vapour Deposition - PVD) olmaq üzrə ikiyə ayrılır. 

Fiziki buxar yığma  texnologiyası 19-cu əsrin əvvəllərindən bəri bilinməsinə baxmayaraq , ancaq son illərdə sənayedə özünə 

bir yer tapa bilmişdir. Günümüzə  qədər inkişaf etdirilən fərqli örtmə  əməliyyatları ilə  tətbiq olunan bu texnikanın 

mexanizmi 

i) 

Vakuumlu mühitdə , bir isidici ilə buxarlaşdırılan örtücü vəsait , örtüləcək olan vəsait üzərində incə bir film layı 

halında toplanılması, 

ii) 

Qatı haldakı xam maddə yüksək enerji ilə ionlaştırılmış  və reaktiv qazlarla yaradılmış plazma halına gətirilərək , 

idarəli olaraq, örtüləcək vəsaitin üzərinə yapıştırılması ,  

əməliyyatı olaraq yekunlaşdırıla bilər.  

Vakuum mühitində qatı və ya maye halda olan materialların buxarlandırılaraq və ya sıçradılaraq atomlarının səthdən 

qoparılması və örtüləcək olan altlıq vəsait səthinə atom və ya ion olaraq toplaşdırılması əsasına söykənən bu örtmə üsulu 

"buxarlandırma" və "sıçratma" olmaq üzrə iki qrupa ayrılır. 

Buxarlandırma texnikasında incə bir film halında örtmə etmək istədiyimiz vəsait  əvvəlcə buxarlanması üçün lazım 

olan istiliyə  qədər qızdırılır, sonra isidilərək buxarlaşdırılan vəsaitin aşağı temperaturlu bölgəsindəki altdaşlar üzərinə 

daşınaraq sıxlaşdırılır yəni buxarlanma baş verir. Buxarlanma üsuluna görə vəsait müxtəlif üsullarla  isidilərək buxar fazı 

yaradılmışdır. Yaranan buxar, aşağı temperaturda olan bölgəyə doğru daşınır və burada olan daşıyıcıların üzərinə sıxlaşır. 

Bu əməliyyat yüksək vakuum mühitində əldə edilə bildiyi kimi sadə bir qaz mühitində də həyata keçirilə bilər. 

Buxarlanma  əməliyyatı istifadə edilərək  əldə edilən örtmələr müqavimət, induksiya, arx, elektron bombardmanı  və 

lazer ilə buxarlandırma olaraq gruplara ayrılır. 

Sıçratma metodunda, hədəf alınan vəsait səthinin, ümumiyyətlə plazma və ya ion tapançası vasitəsi  ilə 

sürətləndirilmiş atomik  ölçüdəki yüksək enerjili qaz ionları vasitəsilə  bombardıman edilərək, atomların səthdən 

sıçradılması  və  hədəf alınan vəsait səthindən qoparılan atomların buxar fazına keçərək altlıq vəsait üzərinə  yığılmasının 

əsasına söykənir. O zamanlarda sıçratma metodu katodun xarab olmasına səbəb olduğu üçün istənilməyən bir metod idi. 

Lakin bu gün sıçratma məşhur olaraq səth təmizləmədə, səth aşındırmada, nazik film yığmaqda və səth analizində istifadə 

edilməkdədir. Sıçratma üsulunda istifadə edilen Soygaz ionları, hədəf vəsait səthinə çarparaq sahib olduqları enerjini vəsaitə 

verirlər və beləcə vəsait səthindən atomlar qopub ətrafa sıçrayır. 

Sıçratma texnikası ilə bir çox vəsait müvəffəqiyyətli bir şəkildə örtülməsinə baxmayaraq, yığılma sürətinin və plazma 

içindəki ionlaşma təsirinin aşağı olması və altdaş temperaturunun yüksəlməsi sistemin istifadəsini məhdudlaşdırmışdır. Son 

illərdə sıçratma texnologiyasındakı inkişafların çoxu, maqnetik sahədə edilmişdir. Bunun səbəbi, maqnetik sahədə sıçratma 

üsulu ilə edilən Örtmələrin, mikroelektronik, optik, turbin bıçakları, maqnit və optik disklər və kəsici komandalar kimi bir 

çox sənaye sahədə istifadə edilməsidir. Sıçratma üsulunun ən  əhəmiyyətli üstünlüyü fərqli buxar təzyiqlərində  fərqli 

buxarlanma sürətlərinə sahib ərintilər, tərkibləri dəyişmədən müvəffəqiyyətlə  yığılabilməsidir. Ayrıca bu üsulda film 

quruluşuna makro hissəciklərin  girmə ehtimalı çox aşağıdır. 

Nəticə olaraq sıçratma ilə  əldə edilən nazik filmin keyfiyyəti və quruluşu mükəmməldir. Metodun mənfi cəhətləri 

olaraq isə limitli örtmə qalınlığı və yüksək xərci sayıla bilər.Çünki sıçratma metodundakı elektrik istehlakı buxarlandırmaya 

nəzərən  daha çoxdur. Sıçratma əməliyyatından istifadə edilərək əldə edilən örtmələri diod, triyot, maqnetik sahədə sıçratma 

və ion dəstəsi ilə sıçratma olaraq gruplara ayrılır. 

 

 

 

 

 

II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

73 

 Qafqaz University                         

          18-19 April 2014, Baku, Azerbaijan 

POLİETILENQLİKOLLA BƏZİ ÜZVİ TURŞULARIN DUZLARININ  

SULU QARIŞIĞINDA ƏMƏLƏ GƏLƏN İKİFAZALI SİSTEMLƏR  

 

Gülər  EYYUBOVA  

BakıDövlətUniversiteti 

[e-mail] 

AZƏRBAYCAN 

 

Polimer-su ikifazalı sistemlərinin tətbiqi bir vaxtlar ön plana keçmiş  və bu sistemlərin fundamental elmi tədqiqi 

nisbətən diqqətdən kənarda qalmışdır. Belə ki, ikifazalı sulu polimer sistemlərinin əmələ gəlmə mexanizmi, onların fiziki-

kimyəvi xassələrinə xarici amillərin təsiri, bu sistemlərdə  bəzi maddələrin paylanması  məsələsi  ədəbiyyatda ziddiyyətli 

fikirlərlə izah edilirdi. Bəzi müəlliflər komponentlərin həll edici rolunu irəli sürürdülər. Onlar iddia edirdilər ki, əgər 

ikipolimer hər hansı həll edicidə ikifazalı sistem verirsə, onda bu hadisə digər həlledicilərlə də müşahidə olunmalıdır. Son 

zamanlar isə E.Məsimov, B.Zaslavski və digərləri elmi tədqiqat işlərində ikifazalı sulupolimer sistemlərinin yaranmasında 

suyun həlledicirolamalikolmasınıirəlisürürvəbunutəcrübifaktlarlatəsdiqedirlər. 

Geniştətbiqimkanlarınamalikolanpolimer-polimer-suikifazalısistemləriilə yanaşı bir polimerin iştirakı ilə alınan 

polimer - qeyri üzvi elektrolit ikifazalı sistemləridə  tətqiqat obyekti kimi böyük maraq kəsbedir. Bu sistemlər  əvvəlki 

sistemlərdən həm iqtisadi səmərəliliyinə görə, həmdəböyükayırmaqabiliyyətinəgörəfərqlənirlər.  İkifazalıpolimer-polimer-

susistemlərindəolduğukimipolimer-duz-susistemlərindədəfazalaraayrılmamexanizmimübahisələrdoğurur. 

Onagörədəhəmpolimer-polimer-su, həmdəpolimer-qeyri-üzvielektrolitikifazalısistemlərindəfazalara ayrılma mexanizminin 

molekulyar aspetlərinin tədqiqi özelmiaktuallığınısaxlayır. 

Təqdim olunmuş  işdə PEQ - C

4

O

6

H

4

KNa - H

2

Oikifazalısistemlərininfiziki-kimyəvixassələritədqiq olunmuşdur. Bu 

sistemin binodal əyrisi qurulmuş, birləşdiricixəttinmeylbucağıtəyinedilmişdir. Qeydedəkki, polimer-polimer-su və digər 

polimer-qeyri-üzvielektrolitikifazalısistemlərinənisbətənbusistemdəfazalaraayrılmaprosesidahasürətlə - 1saat ərzində baş 

verir. 

Məlumolduğukimiikifazalısulupolimersistemlərinintədqiqionagörəaktualdırki, belə sistemlərdə gedən proseslər canlı 

orqanizmdə gedən proseslərinmodeliolabilər. Doğrudandasisteminbir-birindən hidrofobluqlarına görə  fərqlənən eyni 

zamanda mövcud olan fazaları arasında bioloji maddələrin paylanmasının araşdırılması orqanizmdə daşınması qanla həyata 

keçirilən maddələr mübadiləsi mexanizmini də izah etməyə kömək edər. Fazaların çox hissəsini su təşkil etdiyindən belə 

mühitdəmakromolekullarınkonformasiyasıvəstrukturunutə`yinedənqarşılıqlıtəsirlərikəmiyyətcəanalizetməkvəbununüçünopt

imalyollaraxtarmaqçoxəhəmiyyətlidir. 

İkifazalısulupolimersitsemlərininfiziki-kimyəvixassələrinəpolimerinmolekulçəkisinin təsirinin öyrənilməsi bu 

sistemlərdə fazalara ayrılma prosesindəsuyunhəlledicirolamalikolmasıhaqqındakıhipotezanın təsdiqinə özünün böyük payını 

vermişdir. BusəbəbdənpolimerinmolekulçəkisininPEQ-C

4

O

6

H

4

Na

2

-H

2

Osistemininhaldiaqramlarınatəsiritədqiqolunmuşdur. 

Alınmışdır ki,PEQ-inmolekulyar kütləsi artdıqcakomponentlərindahakiçik konsentrasiyalarında fazalaraayrılmaprosesi baş 

verir. Bufaktıbeləizahetməkolarki, polimerinmolekulyar kütləsi artdıqcaonunhidrattəbəqəsindəkisumolekullarınınsayı artır 

və sistemdəsərbəstsumolekulları- nınsayıazalır, həllolmaçətinləşir, müxtəlifstrukturlusuyunfazalaraayrılmasıbaşverir. 

C

4

O

6

H

4

Na

2

duzundabirNaionununKionuiləəvəzolunmasıikifazalısistemineynizamandamövcudolanfazalarınınpolimer 

tərkibini dəyişir və binodaləyrisiabsis oxuna tərəf sürüşür. Polimer-suikifazalısistemlərindəfazalaraayrılma mexanizminin 

molekulyar aspektlərinianalizetdikdəbuprosesdəsuyunhəlledicirolamalikolmasıhaqqındahipotezanıntəsdiqialınır. Beləki, 

həmpolimer-polimer-su, həmdəpolimer-qeyri-üzvielektrolitikifazalı sistemlərində faza əmələ  gətirən komponentlərin 

(polimervəduzun) təsiriiləsistemdəsuyunikimüxtəlifstrukturuyaranırvəbusustrukturlarıayrı-ayrıfazalarınözəyinitəşkiledir. 

Termodinamiktarazlıqhalındakomponentlərinböyükkonsentrasiyasındahəminstrukturlarsistemineynizamanda mövcud olan 

fazalarında cəmlənirlər.  

 

 

 

 

 

 

II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

74 

 Qafqaz University                         

          18-19 April 2014, Baku, Azerbaijan 

KVANT NÖQTƏLƏRİNİN ELEKTRİK KEÇİRİCİLİYİNİN İLKİN MODELİ 

 

Ravil RZAYEV, Naqif NƏBİYEV 

Bakı Dövlət Universiteti 

[e-mail] 

AZƏRBAYCAN

 

 

Tezisin mövzusu kvant nöqtələrinin keçiriciliyinin tədqiq olunmasına həsr olunmuşdur. Bunun üçün  ilk öncə kvant 

nöqtələri haqqında ilkin biliklər öyrənilmiş və kvant nöqtələrinin quruluşları barədə müxtəlif təcrübi faktlar toplanmışdır. 

Çünki, kvant nöqtələrinin mövcud quruluşda tədqiqi  quruluş – xassə    əlaqəsi  əsasında onların xassələri haqqında 

informasiya verə bilir. Keçiricilik xassəsinin tədqiqi üçün kvant nöqtələrinin daxilində qarşılıqlı  təsirin təbiəti, Kulon 

enerjisinin və kvantlaşma enerjisinin bir – birinə münasibəti müəyyən olunmuşdur. Belə ki, nanostrukturlarda  bir çox 

təcrübələrdən məlumdur ki, elektronlar  arasında qarşılıqlı təsir (elektron – elektron qarşılıqlı təsiri) olduqca zəifdir və çox 

kiçik rol oynayır. Odur ki, biz əsasən bu qarşılıqlı təsiri demək olar ki, nəzərə almırıq. Kvant nöqtələri də nanostrukturlardır. 

Biz kvant nöqtələri fizikasını öyrənərkən yuxarıda söylədiyimiz təcrübi faktın əksinə rast gəlirik. Belə ki, kvant nöqtələrində 

elektron – elektron qarşılıqlı  təsiri olduqca böyük rola malikdir. Yəni, elektron – elektron  qarşılıqlı  təsir enerjisi kvant 

nöqtələrində digər enerji vahidlərinə nəzərən daha böyükdür və effektiv rol oynayır.  

Daha dəqiq desək, nəzəri olaraq göstərilmişdir ki, öz – özünə qərarlaşan kvant nöqtələrində kvantlaşma enerjisi Kulon 

enerjisinə nisbətən dominantdır. Bütün digər kvant nöqtələrində isə bunun əksinə olaraq Kulon enerjisi kvantlaşma enejisinə 

nəzərən dominantdır.  

Bunlarla yanaşı  kvant nöqtələrinin elektrik keçiriciliyinin tədqiqi   ilə  bağlı  aparılmış müxtəlif təcrübi nəticələr təhlil 

edilmişdir. Təcrübələrdən alınmış  nəticələr göstərir ki, kvant nöqtələrinin Volt – Amper xarakteristikası piklərə 

(rezonanslara) və  sıfırlara malikdir.  Alınmış Volt – Amper xarakteristikasında müşahidə olunan rezonanslar və  sıfırlar 

nəzəri modellə (kvant nöqtələrinin quruluşu əsas tutulmaqla verilən modellə - adamodeli ilə)  tamamilə  əsəslandırılmışdır. 

Göstərilmişdir ki,  xüsusilə, yarımkeçirici kvant nöqtələrində müşahidə olunan əhəmiyyətli hadisələrdən biri olan cərəyan 

sıfırları -  Kulon blokada effekti  məhz kvant nöqtələrində elektron – elektron qarşılıqlı təsirin üstünlük təşkil etmə faktı ilə 

əlaqədardır. Bu da öz növbəsində ada modeli ilə tam izah oluna bilir.  

Yekun olaraq qeyd edək ki, təcrübələrin təhlili zamanı aşkar olunan iki məsələ : 

           1) kvant nöqtələri daxilində  müxtəlif enerji səviyyələrinin münasibəti ilə bağlı məsələ,   

           2) Volt – Amper xarakteristikasında müşahidə olunan rezonanslar və Kulon blokadası kvant nöqtələrini öyrənməyə 

imkan verən ilkin model olan ada  modeli əsasında öyrənilmiş və  əsaslandırılmışdır. Həmçinin ada  modeli  yaxınlaşması  

ilə  elektrik  keçiriciliyinin   tədqiqi  zamanı  alınan  bir çox başqa təcrübi  nəticələr təhlil edilmişdir. Göründüyü kimi, ada 

modeli yaxınlaşması kvant nöqtələrinin bir çox  fiziki xassələrinin  nəzəri izahında müvəffəqiyyətlə tətbiq olunma imkanına 

malikdir.  Odur ki, bu modeli ilkin model kimi düşünərək  kvant nöqtələri üçün əsas tətbiqi modellərdən biri hesab etmək 

olar. Ada modelinin əsas mahiyyəti ondan ibarətdir ki, quruluşca kürə formasına daha yaxın olan kvant nöqtələri müəyyən 

tutuma malik keçirici (yarımkeçirici) kürə  qəbul olunur və elektrostatika kursundan məlum olan nəzəri ifadələrlə tutum, 

keçiricilik hesablanır və  təcrübələrdən alınan Volt – Amper xarakteristikası, rezonanslar və Kulon blokada effekti tam 

mənası ilə  izah olunur.  

 

 

YARIMKEÇİRİCİ   KVANTTƏBƏQƏLƏRİNDƏİŞIĞIN 

İKİFOTONLU UDULMASI 

 

Rəşid ŞƏRIFOV 

Bakı Dövlət Universiteti 

[e-mail] 

AZƏRBAYCAN 

 

Aşağı ölçülü nanostrukturlarda işığın ikifotonlu udulması  məsələsi həm fundamental tədqiqatlar həm də  tətbiq 

nöqteyi nəzərindən əhəmiyyət kəsb edir. İkifotonlu udulma (İFU) belə strukturlarda həcmi həyəcanlaşma yaratmağa imkan 

verir. Eləcə  də ikifotonlu doldurmanın köməyi ilə asanlıqla yükdaşıyıcıların invers paylanmasını yaratmaq olar ki, bu da 

lazer effektlərin alınması üçün əsas şərtdir. Bundan əlavə dipol keçidləri eyni simmetriyalı səviyyələr arasında baş verdiyi 

üçün birfotonlu udulmada üzə çıxmayan enerji səviyyələrini “görmək” olar. 

Şəkildən də göründüyü kimi həcmi yarımkeçirici keçirici elektronların keçirici zonasından, deşiklərin valent 

zonasından və valent zonasını keçirici zonadan ayıran qadağan olunmuş zonadan ibarətdir. Mütləq sıfır temperaturunda 

II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

75 

 Qafqaz University                         

          18-19 April 2014, Baku, Azerbaijan 

(T=0) valent zonası elektronlarla tam dolu, keçirici zona isə tamamilə boş olur. Yarımkeçirici üzərinə düşən fotonları udan 

bağlı elektronların rabitəsi qırılır və onlar sərbəstləşərək keçiricilikdə  iştirak edirlər (keçirici zonaya keçirlər). Kvant 

təbəqələrində isə ölçüyə görə kvantlanma baş verir. Həm keçirici, həm də valent zonası alt zonalara parçalanır. Nəticədə 

keçidlərin sayı artır və ikifotonlu udulma zamanı bu alt zonalar aralıq hallar rolunu oynayır. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Təqdim olunan işdə yarımkeçirici əsaslı kvant təbəqəsində elektron və deşiklərin enerji spektri və dalğa funksiyaları 

tapılmış, bunların əsasında işığın tezliyindən  və kvant təbəqəsinin qalınlığından asılı olaraq İFU əmsalının analitik ifadələri 

alınmışdır. Göstərilmişdir ki, İFU düşən şüaların ixtiyari polyarlaşması hallarında baş verə bilər. Polyarizasiya asılılıqları və 

seçmə qaydaları müəyyən edilmişdir.  

Ədədi hesablamalar GaN/AlGaN kvant təbəqəsi üçün aparılmışdır. GaN maddəsinin möhkəmliyi, geniş qadağan 

zonasına malik olması və digər üstün keyfiyyətləri onu praktik baxımdan daha əhəmiyyətli edir. İFU vasitəsilə az enerjili 

işıq dəstəsini GaN/AlGaN kvant təbəqəsində yüksək tezlikli lazer şuasına çevirmək olar. 

 

 

ELECTROSTATIC DOPING OF SRTIO

3

 

 

Azar EYVAZOV 

Cornell University 

[e-mail] 

USA 

 

In this project, we have fabricated field effect transistors on the surface of atomically flat, single crystal SrTiO

3

 aligned 

in (100) direction. These transistors feature bilayer gate insulator; 250 nm Ta

2

O

5

 on top 50nm parylene-C. Parylene-C helps 

preserve electron channel, while bilayer structure allows us to accumulate greater carrier density for same applied gate 

voltage and reduces leak current through the insulator significantly. With this bilayer gate insulator, we have reported field-

effect mobility as high as μ

FE

=10cm

2

/Vs at carrier density n=8×10

12

cm

-2

. 

Keçirici zona

Valent zonası

Həcmi  yarımkeçirici 

KVANT   təbəqəsi 

 

 

 

II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

76 

 Qafqaz University                         

          18-19 April 2014, Baku, Azerbaijan 

In these transistors, we have observed significant charge heterogeneity as gate voltage and source-drain bias voltage 

was changed. Current-voltage characteristics of these devices show the so called S-shaped as gate voltage is changed and 

shape of the “S-shape” depends on how big gate voltage or source-drain bias is. We associate these negative resistance 

characteristics with charge heterogeneity and formation of current filaments. A theoretical model built upon this idea agrees 

well with experimental data. 

 

A.  B. Eyvazov, I. H. Inoue, P. Stoliar, M. J. Rozenberg& C. Panagopoulos, Scientific Reports 3, 1721 (24 April 

2013). 

 

This work was supported by the Japan-Singapore Joint-Research Program, the Japan Society for the Promotion of 

Science (JSPS) and the National Research Foundation, Singapore through Competitive Research Programme (CRP 

Award No. NRF-CRP-4-2008-04). I. H. I. was partly supported by Grants-in-Aid for Scientific Research (category A, 

grant number 24244062).

 

 

 

 

DEKSTRAN-PEQ-SU İKİFAZALI SİSTEMİNİN BİNODALINA KARBAMİDİN VƏ 

DİGƏR ƏLAVƏLƏRİN EYNİ ZAMANDA TƏSİRİ 

 

Eldar MƏSIMOV, T.O.BAĞIROV,  Zinət  ƏHMƏDOVA 

Qafqaz Universiteti 

[e-mail] 

 AZƏRBAYCAN 

 

Məlumdur ki, qeyri-polyarkimyəvibirləşmənisuiləqarışdırdıqdaonlarbir-birindəhəllolmadıqlarından sistem praktiki 

olaraq iki fazaya-sudan və qeyri-polyarbirləşmədəni barət fazalara ayrılır. Sufazası hidrofil, qeyri-polyar birləşmə fazası isə 

hidrofob fazalar adlanırlar.  Əgərbelə ikifazalısisteməpolyarmaddələrdaxiledilərsə, onlarsisteminsufazasına, qeyri-

polyarmaddələrdaxiledilərsə qeyri-polyarbirləşməfazasınatoplanarlar. Paylananmaddəözündəhəmpolyar, həmdə qeyri-

polyar fraqmentlər saxlayırlarsa, onda iki fazalı sistemdə bu maddələrin paylanması  kəmiyyətcə, onların fazalardakı 

konsentrasiyalarının nisbətinə bərabər olan paylanma əmsalı ilə xarakterizə olunurlar. Paylanmaəmsalınınqiyməti maddənin 

hissəciklərinin səthininfazalardakımühitləqarşılıqlıtəsirlərivəistilikhərəkətlərininintensivlikləriiləmüəyyənolunur [1,2].  

Dahabirikifazalısistem-su-polimerikifazalı sistemi (SPİS) adlanansistemlər-xassələrinəgörəbir-birindənfərqlənən iki 

polimerinsuluməhlullarınıqarışdırdıqdapolimerlərinkonsentrasiyalarınınmüəyyənqiymətlərindənböyükqiymətlərindəikifazay

aayrılansistemlərdir. Beləsistemlərdəhərikifazanın əsas hissəsinisu (80-90%) təşkil edir və sistemin eyni zamanda mövcud 

olan fazalarının hər biri komponentlərdən hər hansı biri ilə  zənginləşmiş olur. Son zamanlar müəyyən olunmuşdur ki, 

polimerlə  bəzi duzların və suyun qarışığındadamüəyyənşərtlərdaxilindəikifazalısistemləralınır. Bu sistemlər həm iqtisadi 

səmərəliklərinə,  həmdə bəzi xüsusiyyətlərinəgörəikifazalıpolimer-polimer-susistemlərindənbirsıra üstünlüklərə malikdir.  

Ədəbiyyatdan məlumdur ki, yüksəkmolekullubirləşmələrsuiləqarşılıqlıtəsirəgirərəkonun termodinamikhalını  vəya 

strukturunu dəyişdirir. Bəzipolimerlərsuyudahadastrukturlaşdırır, bəziləriisəonunstrukturunudağıdır. Bu proseslər isə öz 

növbəsində su mühitində hidrofob effektinintensivliyinidəyişdirir. İkifazalı su-oktanol fazasında paylanmametoduilə çoxlu 

sayda polimerlərin sulu məhlullarınınnisbihidrofobluqlarıntədqiqigöstərmişdirki, nisbihidrofobluğun maddənin 

konsentrasiyasından asılılığı  əksər polimerlər üçün oxşar xarakterə malikdir. Konsentrasiyanın kiçik qiymətlərində bu 

asılılıq xətti xarakter daşıyır,  konsentrasiyanın müəyyən qiymətlərindən sonra isə doyma qiymətini alır [3]. 

Yuxarıdadeyilənlərdənçıxanənvacibnəticələrdən biri ondanibarətdirki, biolojimayelərinvə toxumaların hidrofob 

xassələrin dəmüşahidəolunanfərqonlarınsu mühitlərinintermodinamikhalları (strukturları) arasındaolanfərqləəlaqədardır.  

Qeqd edək ki, ikifazalısistemlər geniş  tətbiq imkanlarına malikdir [4]. Tətbiq sahələrindənbirianalitikxarakterlidir, 

belə ki, ikifazalı sistemlərdə paylanma metodumaddələrinsulumühitlərininhidrofobluqlarının, xüsusilədəəvəllər 

qiymətləndirilməsi mümkün olmayan yüksək molekullu birləşmələrin sulu mühitlərininhidrofobluqlarının kəmiyyətcə 

qiymətləndirilməsinə imkan verir. Dahasonrahidrofobeffektinmühitinkimyəvitərkibindənasılıolaraqdəyişməsisəbəblərini , 

biolojimayelərinvəbiolojistrukturlarınhidrofobluqlarıanlayışlarınındüzgünbaşadüşülməsinəköməkedir. 

Digər tətbiq sahəsi isə preporativ xarakter daşıyır. Məlumdur ki, biolojihissəciklər qarışıqlarının-hüceyrə daxili 

hissəciklərin, qandavətoxumamayelərindəolanhissəciklərinkomponentlərəayrılmasıonlarınhərbirininxassələrininayrılıqda 

tibbi-biolojiaspektdətədqiqolunmasıüçünçoxvacibdir. Lakin biolojihissəciklərinyerinəyetirdikləribiolojifunksiyalarımüəyyən 

edən konformasiyaları  və molekul üstü strukturları çox zərifolduqlarındanxaricitəsirlərə (T, P, mexanikitəsirlər) məruz 

qaldıqdaasanlıqladenaturasiyayauğrayırlar, yəniöznativxassələriniitirirlər. Onagörəbiolojihissəcikləriayırma metodları