Microsoft Word Materiallar Full Mənim gənclərə xüsusi

 

 

II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

292 

 Qafqaz University                         

          18-19 April 2014, Baku, Azerbaijan 

CƏNUBİ AZƏRBAYCAN PUBLİSİSTİKASINDA CƏFƏR XƏNDAN FENOMENİ 

 

Sakibə ƏLƏSGƏROVA 

Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universiteti 

[e-mail]

 

 

1941-ci ildə Azərbaycanın şimalından Cənubi Azərbaycana getmiş yaradıcı insanların içərisində C.Xəndanın olması 

cənublular üçün ilahi bir qismət idi. Onun Cənub haqqında yazılarını oxuyanda xalqın həyatının real, düzgün əksi və 

ürəkdən deyilmiş humanist fikirlərlə üzləşirik. C.Xəndanın istər poeziya, istər tənqid, istərsə  də publisistika sahəsindəki 

istedadı  qədərindən artıq idi. Sovet dövründə Azərbaycanın mühərrir,  ədib və  şairlərinin  əməyi sayəsində  nəşr olunan 

“Vətən yolunda” qəzetini izləyərkən 1941-ci ilin axırından başlayaraq “C.Xəndan”, “C.Hacıyev” imzalı  ədəbi yazılar 

diqqəti daha çox çəkir. Bu yazılarda Cənubi Azərbaycan şairləri və Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi haqqında geniş və əhatəli 

təhlillər, zəngin ədəbi-mədəni tariximizin tənqidi analizi məzmunca sosialist meylli olmasına baxmayaraq, həmin dövr üçün 

mədəniyyətimizin inkişafı  və çiçəklənməsi öz əksini tapmışdır. Həmin dövrə  qədər ibtidai şəkildə olsa da, Azərbaycan 

ədəbiyyatı tarixi yaranmışdı. Müntəxabat, siyahılar, xatirələr,  ədəbiyyat tarixi adına bəzi təzkirələr var idi. Ədəbiyyat 

tariximizi elmi surətdə işləmək Cəfər Xəndan kimi korifeylərin üzərinə düşdü.. Cənubi Azərbaycanın tanınmayan, istedadlı 

nümayəndələrinin üzə cıxmasında onun böyük əməyi var.  

“Vətən yolunda” qəzetinin 1945-ci il, 4 fevral sayının ikinci səhifəsində C.Xəndan Cənubi Azərbaycan  şairi 

M.M.Çavuşinin yaradıcılığından bəhs edir, onu xalqlar dostluğundan ilham alan bir şair kimi qiymətləndirir. Sovet 

ordusunun faşizmə qarşı mübarizəsini  əsərlərində  tərənnüm edən Çavuşinin mövqeyi tənqidçini qürurlandırır. O, yazır: 

“İndiki zamanda faşizmə nifrət etməyən  şair böyük şair ola bilməz. Öz vətənini sevən cavan şair Çavuşi... bu cəhəti çox 

gözəl, çox aydın ifadə etmişdir..” 

Çavuşi  İnqilabi Demokratik hərəkat dövrünün ən fəal  şairlərindəndir. Sovet Azərbaycanının da tərkibində olduğu 

SSRİ-nin Almaniya üzərində qələbəsindən ilham alan şair onun şənliyinə şərik olur.: 

Qucağında Nizamilər, Füzulilər bəsləyən, 

Tarixlərdə fəxr eyləyən diyarı var yurdumun. 

C.Xəndan Cənubi Azərbaycan xalqını Çavuşinin timsalında qonşusunun qələbəsindən ilham alan, onun istiqlalına 

hörmət bəsləyən mehriban bir xalq kimi qiymətləndirir. Şairlər yurdu olmuş qocaman Təbrizdən Q.Təbrizi, Xətai, Ləli kimi 

nəhənglər ilham almışdır. İnqilab, mədəniyyət beşiyi olan bu şəhər qəhrəman keçmişə malikdir. Onun qəhrəmanları fədai 

olub, ancaq xoşbəxt həyat uğrunda mübarizələrdən çəkinməyib. Dünyanın gözəli, qoca Şərqin gəlini olan T.Ə.Fitrət, 

Etimad, Çavuşi, Ə.Tudə, B.Azəroğlu, .Pişəvəri vətəni oldu.. C.Xəndan Mir Mehdi Çavuşini 1940-cı illərin Təbriz şairləri 

sırasında öz yurdunun doğma oğlu kimi qiymətləndirir. Dəyanətdən danışan, düşmənin labüd məhvinə inanan Çavuşi 

C.Xəndan üçün qətiyyətli, iradəli, gələcəyə ümid bəsləyən bir şairdir. Çavuşi C.Xəndan qələmiylə qiymətləndiriləndə hələ 

ədəbiyyat aləminə  təzə-təzə addım atırdı. “Mir Mehdi Çavuşi. həm heca, həm də  əruz vəznində  şeirlər yazır. Onun 

yaradıcılığı üçün məzmun mühümdür. Hələ ədəbiyyat aləmində geniş təcrübəsi olmayan bu cavan şairin yaradıcılığı bizə 

böyük ümidlər verir” – fikirlərini yazıya köçürən C.Hacıyev onun istedadını görür və gələcəyinə inanırdı. Çavuşinin çilingər 

dükanında işləyərkən hər vaxt mütaliə etməsi C.Xəndana M.Ə.Sabiri xatırladırdı. “Səndən alıb ilham yazıram, ustad” kimi 

düşüncəsini yazıya köçürən Çavuşi tənqidçini heç də  təəccübləndirmədi. Çünki onun şeirlərində satiranın da mühüm yer 

tutmasını görürdü.  

“Vətən yolunda” qəzetində verilən  əksər yazıların qarşısında bir məqsəd dururdu: “Xalqı inqilabi ruhda tərbiyə 

etmək”. Bu məramın həyata keçirilməsində var gücü ilə əmək sərf edən C.Xəndan xalqı öz keçmişilə də üzləşdirir, gələcək 

ümidi verən istedadlı gəncliyin üzə çıxmasına, yeni ədəbi nümunələrin formalaşmasına çalışırdı. Qəzetin 1945-ci il 2 mart 

sayında uzaq keçmişimizdən xəbər verən, Azərbaycan ədəbiyyatı və mədəniyyətinin ən qədim və ən əzəmətli yadigarı olan, 

Midiya dövründə yaradılan  Zərdüştün “Avesta”sını  cənublulara tanıtdırır, onu qədim dünya ədəbiyyatının xəzinəsində 

özünəməxsus yeri olan bir inci kimi qiymətləndirir.  

1940-cı illərdən sonra mədəniyyətimiz yüksəlməyə başladı, elmi müəssisələrin sayı artdı, ali məktəblər çoxaldı. Bu 

da alimlərimizin, ədiblərimizin qarşısına şərəfli bir vəzifə qoydu: Azərbaycan ədəbiyyatı tarixini yaratmaq. Çətin və şərəfli 

olan bu vəzifə M.Rəfili, H.Hüseynov, M.Arif, H.Araslı, F.Qasımzadə, M.Cəlal və s. kimi korifey ədəbiyyatşünasları, o vaxt 

hələ elmi işçi olan M.Təhmasibi, M.Rzaquluzadəni ağır bir kursun – “Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi”ni yaratmağın ətrafında 

birləşdirdi. C.Xəndan bu işi çox yüksək qiymətləndirirdi. Qəzetin 2 mart 1945-ci il sayındakı  məqaləsində yazırdı:”İstər 

sovet Azərbaycanı, istərsə də Cənubi Azərbaycanda yaranmış zəngin ədəbiyyatdan ətraflı surətdə bəhs edən bu kitablar elm 

aləminin böyük hüsn-rəğbətini qazanmışdır.” O vaxt hələ ədəbiyyatşünaslıq elmləri namizədi olan C.Hacıyev bir akademik 

mənəviyyatı ilə publisistikada ədəbiyyatımızı  və  mədəniyyətimizi təbliğ edir, ədəbiyyatımızın tarixi baxımdan sistemə 

salınmasına  əmək sərf edirdi. Şimali Azərbaycanda Böyük Vətən Müharibəsinin, Cənubda İnqilabi Demokratik hərəkatın 

gərgin vaxtında belə xalqın keçmişini və gələcəyini qoruma altına almaq kimi bir ağır missiyanın daşıyıcısı olmaq, yaxud 

onun çox ağırlığını öz üzərinə götürmək, qeyrət və mənəvi güc tələb edir.  

II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

293 

 Qafqaz University                         

          18-19 April 2014, Baku, Azerbaijan 

MAHMUDBƏY MAHMUDBƏYOV – GÖRKƏMLİ FOLKLORŞÜNAS KİMİ 

 

Səhər ORUCOVA 

Bakı Dövlət Universiteti 

[e-mail]

 

 

Rus ziyalılarından S.P.Zelinskidən və A.Kalaşevdən sonra  folklorşünaslığımız tarixində ilk dəfə idi ki, azərbaycanlı 

toplayıcı, görkəmli ziyalı və maarifçi Mahmud bəy Mahmudbəyov 481 (Cборник материалов для описания местностей и 

племен  Кавказа -  Qafqaz xalqlarının təsvirinə dair materiallar toplusu) atalar sözü və  məsəlləri toplayaraq, ruscası ilə 

yanaşı SMOMPK məcmuəsinin 1894-cü il, 19-cu buraxılışının 2-ci bölməsində nəşr etdirilmişdi. 

Mahmud bəy Mahmudbəyov XIX əsrin ikinci yarısında və XX əsrin əvvəllərində yaşayıb-yaratmış, böyük maarifçilik 

işi görmüş ən seçilən, fədakar ziyalılarımızdandır. Əslən şirvanlıdır. 1849-cu ildə Şamaxıda anadan olmuşdur. Dövrünün ən 

mükəmməl təhsilini almış, ərəb, fars, rus dillərini bilmiş, ilk təhsilini Şamaxının dünyəvi və şəriyyət məktəblərində almış, 

sonra Qori müəllimlər seminariyasını qurtarmış, müxtəlif ibtidai məktəblərdə müəllimlik etmiş, 1898-1918-ci illərdə Bakıda 

Dördüncü rus-tatar (rus-Azərbaycan) məktəbinin müdiri işləmiş, böyük ictimai nüfuza malik olmuşdur. Dövrünün əksər 

mətbuat orqanlarında öz mütərəqqi məzmunlu publisistik məqalələri ilə çıxış etmiş, bir sıra dərsliklər yazmışdır. "İlk qiraət" 

(1908), "Birinci il" (1909), "İkinci il" (1909, S. Əbdürrəhmanzadə ilə birlikdə), "Yeni məktəb" ( 3-cü sinif üçün, 1909, 

Abbas Səhhətlə birlikdə) və s. dərsliklərin müəllifi olmuş, 1905-1907-ci illərdə "Rəhbər" adlı pedaqoji jurnal nəşr etdirmiş, 

mütərəqqi maarifçilik fəaliyyəti onu görkəmli pedaqoq-metodist kimi tanıtmışdır. Ömrünün son illərində, Sovet dövründə 

Xalq Maarifi Komissarlığında işləmiş, yeni tipli məktəblərin yaradılmasında fəal iştirak etmişdir. 

SMOMPK  məcmuəsinin fəal azərbaycanlı müəlliflərindəndir. "Aşıq Qərib" dastanının ilk toplayıcı müəllifidir. 

Şamaxının Tircan kənd sakini Aşıq Orucdan qələmə aldığı 87 nəğmədən ibarət bu dastan azərbaycanca və rusca SMOMPK 

–un 1892-ci il buraxılışının 2-ci şöbəsində (173-229-cu səhifədə) dərc edilmişdir. Bu, onun məcmuədə debüti idi. 

Bundan sonra onun SMOMPK- un 1894-cü il, 19-cu buraxılışının 2-ci  bölməsində "Zaqafqaziyada tatar xalq 

filologiyası" ümumi başlığı altında dərc edilən folklor materialları arasında yenə də, tircanlı Aşıq Orucun dilindən qələmə 

aldığı, 35 nəğmədən ibarət "Molla Qasım" nağıl- dastanını  və "Atalar sözü və  məsəlləri" başlığı altında toplayıb 

azərbaycanca və rusca 481 mətndən ibarət xalq incisini görürük. 

Mahmud bəy Mahmudbəyovun məcmuənin 1898-ci il, 24-cü buraxılışında dərc edilmiş "Qafqazda müridizm təriqəti 

(məzhəb)" etnoqrafik-folkloristik məqaləsində bu təriqətin Zaqafqaziyada meydana gəlməsi və inkişafı haqqında maraqlı 

məlumatlar verilir. Bir neçə hissədən ibarət olan bu məqalədə “Mürdizm haqqında ümumi anlayış”, “Onun Qafqazda 

yayılması”, “İsmayıl  Əfəndi və onun davamçıları”, “Şeyxlər, abdinistlər və  əyyubistlər" və s. bölmələrdə müəllifin  əldə 

etdiyi məlumatlar, bunlar barəsində onun maraqlı mülahizələri əksini tapmışdır. 

Azərbaycanın maarif və  mədəniyyət xadimi Həbib bəy Mahmudbəyov (1864 - 1928) onun qardaşı, tibb elmləri 

doktoru, professor, tanınmış cərrah Böyük bəy Mahmudbəyov isə onun oğludur.  

 

 

Bu görkəmli ziyalı 1923-cü il, fevralın 13-də, 74 yaşında Bakıda dünyasını dəyişmişdir. 

Tanınmış folklorşünas, prof. P. Əfəndiyev dərsliyində Mahmud bəy Mahmudbəyovu folklorşünas alim kimi 

qiymətləndirərək onun barəsində yazır: "Xalq ədəbiyyatımızın toplanması, nəşri, rus dilinə tərcüməsi və yayılmasında fəal 

iştirak edən ziyalılardan biri də Mahmud bəy Mahmudbəyovdur (1849-1923) Onun topladığı xalq ədəbiyyatı materialları 

içərisində atalar sözü, "Aşıq Qərib", "Molla Qasım" (Xəstə Qasım - red.), "Abbas və Gülgəz" dastanları və s. nümunələr 

vardır. Onun "Koroğlu", "Qaçaq Kərəm" dastanları barəsində maraqlı fikirləri mövcuddur. O dövrün bir sıra rus 

etnoqraflarından fərqli olaraq, M. Mahmudbəyov topladığı materialları  nəşr etdirərkən məcmuədə orijinalla yanaşı, rus 

dilinə sətri tərcümələri də vermiş, müxtəlif xalq ifadələrinə, ideomatik sözlərə, rəvayətlərə, dini istilah və adlara çox maraqlı 

şərhlər yazmışdır. Bu, indi də mühüm elmi əhəmiyyətini itirməmişdir.   

R.Əfəndiyevin M.Mahmudbəyovun bir folklorşünas- toplayıcı kjmi fəaliyyətinin müəyyənləşdirdikləri mühüm 

cəhətləri onun ruscaya çevirdiyi və SMOMPK-da nəşr etdirdiyi 481 Azərbaycan atalar sözü və  məsəllərdən ibarət 

materiallarda da bariz şəkildə görsənir. Həqiqətən də, toplayıcı-tərcüməçi Mahmud bəy Mahmudbəyov topladığı 

materialları  nəşr etdirərkən məcmuədə orijinalla yanaşı, rus dilinə  sətri tərcümələrini də vermiş, müxtəlif xalq ifadələrini 

ideomatik sözlərə, məsəllərin  əmələ  gəldiyi rəvayətlərə, dini istilah və adlara çox maraqlı  şərhlər yazmış, yazıya aldığı 

folklor mətnlərinin mühüm etnoqrafik cizgilərini izah etmişdir.  

Bu, SMOMPK-un 19-cu buraxılışına qədər dərc olunan atalar sözü və  məsəllərdən ibarət say və sambalca, əhatə 

dairəsinə görə böyük olan ilk  Azərbaycan folklor materialıdır. M.Mahmudbəyovun topladığı  və  tərcümə etdiyi material 

"Atalar sözü və  məsəlləri" ("Пословицы  и  поговорки") ümumi başlığı altında təqdim edilmişdir.1-cimətn: "İt hürər, 

karvan keçər" - "Собака  лает,  караванъ  проходитъ",101-ci mətn: "Palaza bürün, elinən sürün" - "Въ  паластъ 

завернись, да за обществомъ волочись", 201- ci mətn: "Xain xəfli (xoflu - S.O.) olar" - "Завистник быветь трусливъ", 

301-ci mətn: "Yer kulaxlı ( q=k - qulaxlı - S.O.) olar" - "Земля имеет слухъ", 401-ci mətn: "Verən əl, alan əlin üstündə 

olar" - "Дающая рука бываеть на получающей руке" mətnləri ilə davam edir, sonuncu "Ova( b=v) köçüf (b=f), yurt (d=t) 

II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

294 

 Qafqaz University                         

          18-19 April 2014, Baku, Azerbaijan 

kalıf (q=k, b=f)" (səs əvəzlənmələri-s.0.) – «Кочевые перекочевало, остался только «юртъ» atalar özü və məsəlləri 

481-ci mətn ilə bitir (4,). 

Toplayıcı-mütərcimin bu materialları haradan və kimdən topladığı qeyd olunmasa da, bir sıra mətnlərin mövzu və 

məzmunundan, onlara verilən izah və şərhlərdən, mətnlərdəki ləhcə və dialekt sözlərdən, aydın olur ki, buradakı atalar sözü 

və  məsəllər  Şirvan-Şamaxı folklor regionundan toplanmışdır. Materiallar mövzular üzrə ayrılıb xüsusi başlıqlar altında 

tərtib edilməsə də, müəllif müəyyən mövzu və mətndə iştirak edən folklor obrazlarına görə mətnləri ardıcıl düzməyə cəhd 

etmişdir. 

 

 

 

ULU ÖNDƏR HEYDƏR ƏLİYEV VƏ ÇAĞDAŞ AZƏRBAYCAN ƏDƏBİYYATI 

 

Səidə ABBASOVA 

Bakı Dövlət Universiteti 

 

Dünyada bir sıra nadir simalar, dahi şəxsiyyətlər var ki, onlar bütövlükdə bir xalqın taleyini, gələcək müqəddəratını 

müəyyənləşdirir və  həmin  xalqın tarixini yaradırlar. Belə öndər insanlar, dahi şəxsiyyətlər fenomenə, dövlətin simvoluna 

çevrilir və xalqın yaddaşında əbədilik yaşayırlar. Heydər Əliyev fenomeninin arxasında bənzərsiz, qeyri-adi zəka,  istedad, 

Tanrının çox nadir şəxsiyyətlərə nəsib etdiyi heyrətamiz  unikal yaddaş, işgüzarlıq, Vətənin müstəqilliyi  uğrunda yorulmaq 

bilmədən çalışmaq, fədakarlıq, torpaq və millət sevgisi, xalqa xidmət amalı dayanır.  Heydər Əliyev Azərbaycan xalqının 

düşüncəsində dövlətin simvolu, dövlətçiliyin banisi, müasir  Azərbaycanın qurucusu, memarı, millətin taleyini, 

müqəddəratını həll edən ümummilli lider, siyasi xadim, öndər kimi əbədiləşib. Heydər Əliyev şəxsiyyəti hər  şeydən öncə 

özündə bütün sosial, siyasi, mədəni, mənəvi, milli  keyfiyyətləri birləşdirən, hər bir qərarla yaratdığı yeni tarixi dönəmi 

zənginləşdirən,bütün sahələri mükəmməl bilən istedad, fenomenal qabiliyyətli, genişmiqyaslı strateq, bənzərsiz dövlət xadi

midir. 

Dövlət başçılarının, liderlərin, dahi şəxsiyyətlərin tarixdəki yeri və rolunun müəyyənləşməsində onların mədəniyyətə, 

ədəbiyyata münasibəti həmişə önəmli rol oynayıb. Onların hər birinin ömür yolundan, əməllərindən bəhs edilərkən 

mədəniyyətə, sənət adamlarına münasibətləri haqqında mütləq ayrıca söz açılıb. Zaman göstərir ki, siyasi xadimlərin tarixin 

yaddaşında parlaq bir obraz kimi qalması həm də onların ədəbi-mədəni mühitə yanaşma tərzindən birbaşa asılıdır. Bu cəhət 

uzun müddət ərzində siyasi iqtidarı əldə saxlamağı, hakimiyyət dövrünü bütöv bir epoxaya çevirməyi bacaran güclü dövlət 

adamlarına xüsusilə aiddir. Dünyanın tanıdığı, zəmanənin böyük dövlət və siyasət adamı kimi qəbul edilən belə tarixi 

şəxsiyyətlər sırasında Azərbaycan xalqının ümummilli lideri Heydər Əliyevin də özünəməxsus önəmli yeri var. 

Heydər Əliyev mədəniyyətə və ədəbiyyata, istedadlı, yaradıcı adamlara, ziyalılara həmişə diqqət, qayğı  və hörmətlə 

yanaşmışdır. Təxminən yarım əsr ərzində Heydər Əliyevin ictimai-siyasi fəaliyyətinin ədəbiyyata və mədəniyyətə mühüm 

təsir göstərdiyi tarixi həqiqətdir. Heydər Əliyevin mədəniyyət və incəsənətə, ədəbiyyata gözəl münasibətinin mənbəyində 

dahi  şəxsiyyətin mənəvi zənginliyi və yüksək zövqü dururdu. Biz bu görkəmli dövlət adamının müasirləri kimi dəfələrlə 

müşahidə etmişik ki, sənətə,  ədəbi prosesə diqqət ayırmaq Heydər  Əliyev üçün işdən daha çox, həyat tərzi, gündəlik 

yaşamın əhəmiyyətli bir hissəsi idi. 

Ədəbiyyat, mədəniyyət və incəsənətin inkişafına daim diqqət yetirən ümumilli lider milli mədəniyyətin, Azərbaycan 

ədəbiyyatının tarixi və müasir inkişafı ilə yaxından maraqlanırdı. Azərbaycan elminin tərəqqisi, problemləri hər zaman onun 

diqqət mərkəzində dayanırdı. Sənət və  ədəbiyyat aləminin nümayəndələri ilə ünsiyyət Heydər  Əliyevdə, başqa heç bir 

müasir siyasətçidə olmadığı  dərəcədə, isti, səmimi və  səviyyəli alınırdı. Onun rəhbərliyi və diqqəti altında ölkədə 

mədəniyyətin çiçəklənməsi, ədəbiyyatın yüksəlişi üçün bütün işlər uğurla həyata keçirilirdi. 

Heydər  Əliyevin  ədəbi-mədəni mühitə münasibəti öz fenomenallığı ilə artıq tarixdə layiqli yerini və qiymətini alıb. 

Bununla belə, yaradıcılığa, bədii sənətə Heydər Əliyev yanaşmasının, onun bu sahədəki dəyərli irsinin hərtərəfli təhlili və 

təbliği, ilk növbədə  gələcək nəsil üçün – gənclərimiz üçün  olduqca vacibdir. Çünki bu, Heydər  Əliyevin  ədəbiyyata və 

mədəniyyətə münasibətdə göstərdiyi təəssübkeşlik nümunəsinin sonrakı  nəsillərə çatdırılması kimi zəruri bir məqsədə 

xidmət edir.  

Ümummilli lider Heydər  Əliyev haqqında, onun milli mədəniyyətə  və  ədəbiyyatımıza qayğısı barədə xalq yazıçısı 

Anarın, xalq yazıçısı Elçinin, görkəmli ədib Hüseynbala Mirələmovun, Mövlud Süleymanlının əsərləri böyük əhəmiyyətə 

malikdir.  

Xalq yazıçısı Anar "Unudulmaz görüşlər"  əsərində bu böyük insan, işıqlı ziyalı, ustad dövlət rəhbəri haqqında onu 

yaxından tanıyan bir böyük ədibin, görkəmli mədəniyyət xadiminin son dərəcə qiymətli xatirə, təəssürat və mülahizələri 

cəmlənib. 

Qeyd edək ki, “Unudulmaz görüşlər”  əsərini yazarkən yazıçı müasiri olduğu, dəfələrlə bir-birindən maraqlı, 

yaddaqalan fikir mübadiləsi apardığı, yaxından müşahidə etdiyi qüdrətli bir şəxsiyyətin portretinə məhz Anar prizmasından 

II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

295 

 Qafqaz University                         

          18-19 April 2014, Baku, Azerbaijan 

baxışını ortaya qoymuşdur. Anar indiyədək Azərbaycanın bir çox parlaq simaları ilə bağlı düşüncələrini qələmə alıb. Xalq 

yazıçısının İmadəddin Nəsimi, Şah İsmayıl Xətai, Məhəmməd Füzuli, Cəlil Məmmədquluzadə, Üzeyir Hacıbəyov və başqa 

görkəmli tarixi simalar barədə yazdıqları bu şəxsiyyətlərə  həsr olunmuş ən səviyyəli əsərlər sırasındadır. Yazıçının məhz 

Heydər Əliyev haqqında yazdığı əsər digərlərindən bədii əhəmiyyəti və orijinallığı ilə son dərəcədə fərqlənir.  

Anar ümumilli lider Heydər Əliyevin adına, şəxsiyyətinə layiq şəkildə qələmə aldığı "Unudulmaz görüşlər" əsərində 

Heydər  Əliyevin ictimai-siyasi xadim və  şəxsiyyət kimi ədəbi portretini bədii ustalıqla yaratmışdır.  Əsərdə ümummilli 

liderin Azərbaycan xalqı və dövlətinin taleyini öz taleyi hesab edən qüdrətli obrazı yaradılıb. Bu obrazın ən qabarıq ştrixləri 

Heydər Əliyevin milli dövlətçiliyin təşəkkülü, bərpası və güclənməsi naminə təxminən 40 illik çoxşaxəli fəaliyyətinə dəqiq 

faktlar  əsasında baxış hesabına ortaya çıxır. Ümummilli liderin obrazı onun Azərbaycan mədəniyyəti və  ədəbiyyatının 

davamlı tərəqqisi naminə gördüyü irimiqyaslı işlərə diqqət yönəldilməsilə uğurlu bir şəkildə tamamlanır. 

Kitabın "Qalib gəldi, qalib getdi" hissəsində Xalq yazıçısı Anar Heydər  Əliyevi bütün fəaliyyəti boyu dəfələrlə 

zamanın ağır sınaqlarından uğurla çıxan müzəffər siyasətçi kimi qiymətləndirir. Bu yazıda böyük, qədirbilən bir xalqın 

ümummilli liderliyinə yüksələn, bu yolda çeşidli çətinliklərə  cəsurluqla sinə  gərən qüdrətli siyasi xadimin müstəsna 

keyfiyyətləri yüksək bədii ustalıqla təqdim olunur. Anar bu yazıda Heydər  Əliyevin öz rəqiblərindən və müasiri olduğu 

digər siyasətçilərdən ilk növbədə üstün mənəvi keyfiyyətləri ilə seçildiyini vurğulayır. Müəllif göstərir ki, məhz bu yüksək 

insani keyfiyyətlərinə görə Heydər Əliyevin siyasi və rəhbərlik karyerası son dərəcə uğurlu oldu. Bu mənada Anar Heydər 

Əliyevi gələcəyin dövlət adamları üçün örnək sayılmalı obraz kimi təqdim edib. 

Anarın nəzər yetirdiyi çeşidli detallar dönə-dönə bir həqiqəti təsdiqləyir ki, yaradıcı insanlara Heydər  Əliyevin 

xeyirxah münasibəti onların istedadının məhsulu olan neçə-neçə  əsərin, yüksək sənət nümunəsinin taleyində  həlledici rol 

oynayıb. "Unudulmaz görüşlər" ədəbiyyat, musiqi, kino, teatr, rəssamlıq, heykəltəraşlıq, memarlıq və başqa sahələrlə bağlı 

onlarca bu cür faktı özündə ehtiva edir. Bu əsərdə Anar bədii və siyasi-publisistik dil elementlərini böyük məharətlə 

qovuşdurub.  

  Bir məqamı qeyd etmək istərdik ki, dahi şəxsiyyət, ümummilli lider Heydər  Əliyevin bədii obrazı  təkcə görkəmli 

yazıçıların  əsərlərində deyil, bütünlüklə Azərbaycan xalqının qəlbində daim yaşayacaqdır. Onun zəngin mənəvi dünyası, 

şəxsiyyəti, böyüklüyü illər keçsə də, nəsil – nəsil insanlardan ötrü həmişə əvəzsiz bir nümunə olacaqdır.   

 

 

 

MƏHƏMMƏD FÜZULİNİN ƏSƏRLƏRİNDƏ DAVRANIŞ TƏRBİYƏSİ 

 

Səlimə MƏMMƏDOVA  

Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universiteti 

[e-mail] 

 

Bəzən alicənab, tanınmış, cəmiyyətdə  rəğbət qazanmış bir insan haqqında xoş sözlər deyiləndə  ən yaxşı fikirlərin 

içində «mədəni insandır» ifadəsinə  də rast gəlinir.  Əslində bu nə deməkdir?  İnsan elə  mədəni olmalıdır. Amma həyat 

göstərir ki, həmişə belə olmur. Bəs kimə  mədəni insan deyilir? Mədəni olmağın  şərtləri çoxdur. Bu, elə bir mənəvi 

məziyyətdir ki, onu libas kimi geyinib-soyunmaq mümkün deyil. O insanın içində, varlığında olmalıdır. Böyüdüyün mühit, 

aldığın tərbiyə, bilik, öz qabiliyyətin, gendən gəlmə xüsusiyyətlər, dərin müşahidə, mütaliə və nəhayət, özünü cəmiyyətdə 

həqiqətən səliqəli apara bilmək səriştəsi... Bütün bunlar da insanın hərəkətində, danışığında,  ətrafdakılara münasibətdə 

özünü mütləq göstərir.XX əsrin böyük kulturoloqu Əhməd bəy Ağaoğlunun yazdığı “Üç mədəniyyət“ əsərində o, “kültür” 

və ”mədəniyyət“ anlayışmlarını  fərqləndirərək onları daha geniş  və müqayisəli mənaları özündə  əks etdirən real ”həyat 

tərzi” kimi təqdim edir. O yazır: “Mədəniyyət demək - həyat tərzi deməkdir. Bir şərtlə ki, burada həyat qavramının özü də 

ən geniş və əhatəli bir məna daşımalı, həyatın bütün sahə və tərəflərini, maddi və mənəvi olaylarını özündə ehtiva etməlidir. 

Belə olan halda mədəniyyət düşüncə və maraq tərzindən başlayaraq geyim tərzinə qədər olan həyatın bütün təzahürlərini və 

hadisələrini əhatə etmiş olur”. 

Tarixən bütün uğurların, qabiliyyətin başında mədəniyyət dayanıb. Hətta  ən qızğın döyüşlərdə  də  mədəniyyət 

gözlənilməlidir. Tarixən igidlərimiz öz düşmənlərinə arxadan zərbə vurmayıblar. Mədəniyyət  ən iti qılıncdan da kəsərli 

silahdır. Hər bir cəmiyyətdə  tərbiyə  həmin cəmiyyətin başlıca vəzifələrindən birini təşkil edir. İnsan amilinin əsas yer 

tutduğu hazırki dövrdə  gənc nəslin elmi dünyagörüşünə, yüksək  əxlaqi keyfiyyətlərə malik olan, ahəngdar inkişaf etmiş, 

ictimai cəhətdən fəal olan, mənəvi zənginliyi,  əxlaqi saflığı  və fiziki kamilliyi özündə birləşdirən  şəxsiyyət kimi tərbiyə 

olunması, formalaşdırılması  ən vacib, təxirəsalınmaz bir vəzifə kimi qarşıda durur. Bu mühüm vəzifənin həyata 

keçirilməsində  məktəb və müəllimlər həlledici mövqe tutur. Bununla əlaqədar olaraq məktəb yüksək  əxlaq prinsipləri ilə 

yaşamağa və işləməyə, birgəyaşayış qaydalarına, qanunlarına sözsüz əməl etməyə daxili tələbat oyatmalıdır. 

Tərbiyə psixologiyası şəxsiyyətin əxlaqi-iradi səviyyəsinin, əxlaqi şüurunun, əxlaqi təsəvvür və anlayışlarının, prinsip 

və inamının, əxlaqi hisslərinin, adətlərinin, başqa adamlara, cəmiyyətə və əməyə münasibətdə ifadə olunan konkret davranış