Microsoft Word Materiallar Full Mənim gənclərə xüsusi
II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
Yüklə 10,69 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
- (Vala Nurettin, Bu Dünyadan Nazım Geçti. Cem yayınevi, İstanbul, 1980 s. 258)
- (Nazım Hikmet. Seçilmiş Eserleri. 1. C.Bakü Azerneşr, 1961 s. 13-14)
- (Reşid Kuliyev, Nazım Hikmetin Yaradıcılığında Şark, Tehsil, Baki, 2007. s. 48)
- (Reşit Kuliyev, Baküya Kedirem, Bakü, Yazıçı, 1984. S. 29)
- (Reşit Kuliyev, Baküya Kedirem, Bakü, Yazıçı, 1984. S. 19-20)
- Beşinci gelişi
- Yedinci gelişi
- Dokuzuncu ve son defa gelişi ise
- Zekeriya Sertel. Mavi Gözlü Dev, İstanbul, Belge, 1996, s. 332)
- Azerbaycan’ın
- Anabritanika, 16. Cilt, İstanbul, Ana Yayıncılık. 1989 )
- ƏLİİBN HÜSEYN ƏL -AMASİ ƏLAƏDDİN ÇƏLƏBİNİN DÖVRÜ VƏ HƏYATI İnci QASIMLI
|
II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 327
Qafqaz University 18-19 April 2014, Baku, Azerbaijan “Menzil-i müntehâ-yı vahdetdir Kurb u bu‘de ıraġdır gönlüm” G.257-2
Gönül için yakınlık-uzaklık kavramı yoktur, onun menzilinin son noktası vahdettir. Tasavvufta çok önemli yer tutan gönül, Şeyh Gâlib’e göre, tasavvufî bilginin kaynağı, ilhamın meydana geldiği noktadır. Allah, isim ve sıfatlarıyla gönülde tecellî eder. Âlemlere sığmayan Tanrı insanın kalbine sığar. Tecelli, gözle görünmeyenin gönülde zuhur etmesidir. Gönül, Allah’ın (C. C.) tecelli ettiği ve sevgilinin bulunduğu yer olduğundan daima temiz ve saf olmalıdır. Bu da sadece aşk ıstırabı ile mümkündür. Aşk ıstırabıyla gönül temizlenir ve o gönülde Hak’tan başka şeyler yer almaz. Gönülde olan pas ve toz dünya nimetlerine işarettir. Gönül bu tozlardan arınmalı ve sadece Cenâb-ı Hak’ı yansıtmalıdır. Dünya dertlerinden kurtulamamış, paslı ve tozlu gönül aynasına sevgili bakmaz ve böylelikle, tecellî meydana gelmez. “Olmaz bedîd âyîne-i câm-ı Cemde hiç Ol sîne-i bilûr ne ‘âlemdedir ‘aceb” G.26-2
Gönül Allah’ın tecellî-gâhıdır. Fakat, Allah her gönle tecellî etmez ve aşığın gönlünü temizlemesi için bekler. Bunun için ise aşığın çok gayret etmesi gerekir. Her şeyden önemli olan Allah’ın sevgisini ve rızasını kazanmaktır. Tek ve gerçek varlık Allah’tır. İnsanın gönlü Allah’ın evidir. Gönül İlahi âlemin sırlarının belirdiği yerdir. Allah insan gönlüne tecelli ettiğinde, gönül İlâhî sırların ve güzelliklerin kaynağına dönüşür; nûr, neşe, coşku ve heyecanla dolar. “Nûr-ı şems-i bâdeye mir’ât-ı câm etdin beni Kalmadı noksanım ey meh-rû tamâm etdin beni” G.342-1
Gönül, Allah’ın tecelli ettiği, sevgilinin göründüğü ayna gibidir. Kırık kalpte de Allah tecelli etmez ve Allah’ın tecellî etmediği bir gönül, şâire göre görmeyen göz gibidir. Nasıl ki, kırık bır aynada görüntü tam olarak yansımıyorsa, kırılmış bir kalpte de vahdet kesret halinde bulunur. Allah (C.C.), şâirin gönlüne tecelli etmezse, bu gönül ayna gibi kırılır. İlâhî aşk ise birbütün halde gönle yansımalıdır. İnsan dünyevi aşktan vazgeçerek İlâhî aşka kavuşmalıdır. İlâhî aşkla yaşayan bir kimse ise dünya dertlerinden kurtulur ve bütün kötülüklerden arınmış olur. Gönül aynası saf ve temiz olursa, Allah Teâlâ’nın isim ve sıfatları ona aksedebilir. “Sâf kıl âyîneni kâbil-i ‘aks-i suver et Hele bir cem‘-i havâs eyle de Gâlib nazar et” Terci VIII 6-3 Şeyh Gâlib’e göre, İlahi aşk sonradan ortaya çıkan bir duygu değildir ve insan, kalbinde İlâhî aşkla doğmuştur. Bu aşk insanın ruhunda, kalbinde insanoğluyla beraber dünyaya gelmiştir. Bu sebeple aşk, Şeyh Gâlib için bir başlangıçtır. Eğer bir kimse, beşerî aşktan vazgeçerek İlâhî aşka ulaşabilirse, kendi sınırlarını aşarak her kötülüğü yenebilir. Şeyh Galib şiirlerinde “gönül” motifine yer ayırarak İlahi aşkı anlatmıştır. Şeyh Galib, şiirlerinde sık sık geçen gönül kavramıyla şuuraltı fikirlerini dilegetirmiş, gönül, kalp, sine kavramlarına çok önem vermiştir. Şaire göre, gönül İlahi aşk ile saflaştırılan bir aynadır. Galib birçok yerde gönül ve kalp kelimelerini ayna kelimesi ile birlikte kullanmıştır. Şair, insan-ı kamilin gönlünü aynaya benzeterek Tanrı’nın göründüğü yer olarak belirtmiştir. Allah insanın kalbinde tecelli ederek onun bütün varlığını kapsar ve insan bütün varlığı ile Tanrı’ya sığınır. Böylelikle, kişi kamillik mertebesine ulaşır.
NAMIQ KAMAL YARADICILIĞINDA MAARİFÇİLİK İDEYALARI Hüseyn KARAHAN Bakı Slavyan Universiteti kafkas@cag.edu.az Türkiyə tarixinə islahat və avropalaşma erası kimi daxil olan Tənzimat dövrü həyatın bütün sahələrində olduğu kimi ədəbiyyatda da bir yenilik etdi. 1839-1871-ci illər Türk ədəbiyyatında milli şüurun oyanması və Türk ədəbiyyatının formalaşdığı dövr kimi daxil olmuşdur. Bu dövrün ən tanınmış maarifpərvər, hətta belə demək mümkünsə, inqilabçı yazıçılarından olan Namiq Kamal (1840-1888) öz realistik əsərləri ilə ədəbiyyat səhnəsinə çıxmış və öz sözünü deyə bilmişdir. “Yеni Оsmanlılar Cəmiyyəti”nin fəal üzvü, əsərlərində хalqa azadlıq, vətən, millət sеvgisi aşılayan Namiq Kamal maarifçilik ideyalarını təbliğ edir, real həyata, insana, cəmiyyətə müraciət etmək kimi yeni vəzifələr irəli sürürdü. 1840-cı ildə Tеkirdağ qəsəbəsində yüksək rütbəli məmur və dindar ailədə dünyaya gəlmişdir. Erkən yaşlarında ailə quran Namiq Kamal 1856-cı ildə İstanbula köçmüşdür. İstanbulda Tərcümə mərkəzində işə düzələn Namiq Kamal 10 il burada II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 328
Qafqaz University 18-19 April 2014, Baku, Azerbaijan çalışmışdır. İstanbulda оlarkən Namiq Kamal Şərq ədəbiyyatı və tariхinə dair biliklərini də artırmağa səy еtmiş, Qars və Sоfiyada yazdığı şеirlər əsasında divanını tərtib еtmişdir. Şərq dillərini bilməklə yanaşı о, Qərb dillərini və mədəniyyətini də öyrənməyə maraq göstərmiş, fransız dilini öyrənə bilmişdir. (Quliyev,E. Türkiyə türk ədəbiyyatı.-Bakı, 2003, s. 35) Namiq Kamal yaradıcılığı özünün siyasi tutumuna görə daha zəngindir. Namiq Kamal yaradıcılığının ilk çağlarında Arif Hikmət, İsmayıl Haqqı, Naili paşa, Leskofçalı Qalib, Əşrəf paşa kimi sənətkarların toplandığı “poetik komitə”yə üz tutursa, cəmiyyət həyatına daxil olan yeni və ciddi bir yol onu sonradan öz tərəfinə çəkdi. Avropaya gedişi və romantik Avropa ədəbiyyatı ilə tanışlıq Kamala istədiyi ipucunu verdi. Namiq Kamal Avropa meyilli türk ədəbiyyatını yaratdı və bu üslubun sevilməsinə səbəb oldu. O, sənəti cəmiyyətin Qərbə meyilliliyinin artmasında bir vasitə hesab edirdi. Yaşadığı dövrün ictimai-siyasi prоblеmləri, ziddiyyət və çətinlikləri birmənalı şəkildə Namiq Kamalın yaradıcılığına təsir göstərmiş, sənətində mənsub оlduğu хalqın, vətəndaşı оlduğu ölkəsinin həyatı üçün хaraktеrik cəhətlər özünün hərtərəfli əksini tapa bilmişdir. Tənzimat ədəbiyyatının digər nümayəndələri kimi Namiq Kamal da Avrоpa ədəbiyyatının təsiri ilə yеni fоrmalaşan türk ədəbiyyatını köhnə məzmun və fоrmadan uzaqlaşdırmağa çalışır, yеni inkişaf mərhələsində ədəbiyyatın qarşısında dayanan vəzifələri həll еtməyi vacib məsələ kimi irəli sürürdü. Yazılarında sadə xalqa xidmət edəcək məktəblərin açılması, qızların oxudulması, İstanbulun yanğınlardan qurtarması və tibb fakültəsində ancaq fransızca deyil, həm də türkcə dərslərin verilməsindən yazan ilk maarifçilərdəndir. “Sənət xalq üçündür” düşüncəsini özünə yol seçən sənətkar qələmi ancaq sənət üçün deyil, eyni zamanda milli-sosial mücadilə vasitəsi olaraq istifadə etmiş və xalq arasında müsbət nəticə verən bir çox yazıları, romanları, dram əsərləri və sosial mübarizələri olmuşdur. (Əliyeva,L. Namiq Kamal və onun “Vətən, yaxud Silistrə” əsəri / Xalq qəzeti.-2014.-14 mart.-S.2) O, “Qalхın, еy əhli vətən, dini-millət uğrunda”-deyə hayqıraraq, tarixi və milli köklərini itirməmək şərtilə doğma vətən insanlarını müasirliyə və yeniləşməyə doğru üz tutmağa çağırmışdır. Namiq Kamalın şeirləri,“Intibah'” (1876) və “Cəzmi” (1880) romanları, “Vətən, yaxud Silistrə” dramı əsəri özünün daxili ideya məzmunu, vətənpərvərlik və qəhrəmanlıq pafosu, zəngin üslubu baxımından Türkiyədə sensasiya doğurmuşdur. Namiq Kamal Azərbaycanda romantizm cərəyanının inkişafında, gənc romantiklər məktəbinin yaranmasında mühüm rol oynamışdır. Onun yaradıcılığı “Füyuzat” jurnalının redaktoru Əli bəy Hüseynzadənin, o cümlənin Azərbaycanda “Romantiklər” adlandırılan ədəbi nəslin nümayəndələrinin dünyagörüşlərinin, ictimai-siyasi baxışlarının formalaşmasında böyük rol oynamışdı. Jurnalın səhifələrində azərbaycanlı romantik ədiblərlə yanaşı Ə.Hamid, M.Əkrəm, N.Kamal, I.Səfa, A.Cövdət kimi Türkiyə romantiklərinin də imzalarına rast gəlinirdi. Beləliklə, Namiq Kamalın bütünlükdə yaradıcılığı, fəlsəfi və ictimai-siyasi görüşləri Avropa maarifçiliyi ilə müsəlman əxlaqının birləşdirilməsi ideyası ilə xarakterizə olunurdu.
Qafkaz Universiteti hozkan@qu.edu.az Azerbaycan, Nâzım Hikmet’in ilk şiir kitabı Güneşi içenlerin Türküsü’nün basıldığı, Sovyetler Birliği’ne gittikten sonra yaşamak istediği, hatta ülkesine bir daha dönmeden umudunu kestiğinde, ölünce gömülmek istediği ülkedir. Bu yüzden de hüzünlü, çile dolu ömrünün bir parçası da Azerbaycan’la bağlı olmuştur. Değişik eserlerden ve kendisinin yazdığı hatıralarından elde ettiğimiz malumatlara göre Nazım Hikmet dokuz defa Azerbaycan’a, gelmiştir. Bu gelişlerinde sadece Bakü’de değil, Azerbaycan’ın diğer şehir ve rayonlarında da olmuştur. Bu yolculukları sırasında bazen üniversite gençliği ile görüşmüş, bazende tarlada pamuk toplayan kadınlarla sohbet etmiştir. Bu gelişlerinde beraber olduğu edebi, medeni çevreyle olan birlikteliklerinde veya bazen de tek başına Bakü’nün bir tepesinden Hazar denizine seyredişi sırasında duyduklarını ve hissettiklerini şiire dökmüş, yüreğindeki duygularını, Azerbaycan sevgisini mısralarında ölümsüzleştirmiştir. Şairin Azerbaycan’a ilk gelişi 1921 yılının Eylül ayında olmuştur. Bu konudaki bilgiyi Nazım Hikmet’in şair dostu Vala Nurettinin ‘Bu Dünyadan Nazım Geçti’ adlı kitabından elde ediyoruz. Vala Nurettin söz konusu kitabında Nazım Hikmet ile Batum’dan Moskova’ya tren ile giderlerken Tiflis’e uğradıklarını, Azerbaycan’dan geçtiklerini, trenin Bakü’de altı saat kadar mola verdiğini ifade eder.(Vala Nurettin, Bu Dünyadan Nazım Geçti. Cem yayınevi, İstanbul, 1980 s. 258) Nazım’ın Azerbaycan’a ikinci gelişi; ilmi-edebi eserlerde görülmez, ancak Nüzhet Hanım’ın hatıralarına göre, Nazım Hikmet 1923 yılında Bakü’de olmuştur. Nüzhet Hanım hatıratında derki; Moskova da hastalanınca tedavi için Bakü’ye gelmiştim. Ancak Bakü’nün sıcak ikliminin sıhhatime tesiri olmadı. Bu vaziyyetten Nazım’ı da haberdar ettim, o da bir müddet sonra Bakü’ye geldi. (Nazım Hikmet. Seçilmiş Eserleri. 1. C.Bakü Azerneşr, 1961 s. 13-14)
II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 329
Qafqaz University 18-19 April 2014, Baku, Azerbaijan Nazımın bu iki gelişi o dönemdeki Azerbaycan matbuatında daha sonraki gelişlerindeki gibi geniş yer almaz. Yer almamasının sebebi henüz tam meşhur olmayışına bağlamak doğru bir değerlendirme olur. (Reşid Kuliyev, Nazım
Nazım Hikmetin üçüncü gelişi 1927 yılının Temmuz ayında olmuştur. Yüreğinde dolup taşan Azerbaycan sevgisini "Bakü’ye geldim, dünyalar benim oldu" dizeleriyle dile getirerek ölümsüzleştirmiştir. O, sadece şiirlerinde değil, makalelerinde ve konuşmalarında da Azerbaycandan daima sonsuz bir sevgi ve muhabbetle bahsetmiştir. Şairin "Nefte Doğru", "Neftin Cevabı", "Bayramoğlu", "Arpa Çayının İki Yanı" ve başka şiirlerinde bu muhabbet çok net bir şekilde hissedilir. (Reşit Kuliyev, Baküya Kedirem, Bakü, Yazıçı, 1984. S. 29) Yine 1927’ci yılda Nazım Bakü’ye geldiğinde yazdığı “Nefte Doğru” şiirinin bu mısralarında şairin Azerbaycana sonsuz sevgisi açıkça görünür: Pırıl, pırıl yanan Bakünün karşısında men bir dağın dibinden dağı seyr eder gibi hayranım, … Yağlı elbiseli, kara gözlü işçilerle öpüşüb, Bakünün mükeddes toprağına yüzüste düşüb avuclayıp nefti kara şarab gibi içmek istiyorum!. (Reşit Kuliyev, Baküya Kedirem, Bakü, Yazıçı, 1984. S. 19-20)
Nazımın bu gelişinde temmuz ayının dördünde Bakü’de Medeniyyet sarayında ‘Edebiyyat gecesi’’ geçirilmiştir. (Reşid Kuliyev, Nazım Hikmet’in Yaradıcılığında Şark, Tehsil, Baki, 2007. s. 49) Dördüncü gelişi1957 yılının Ekim ayında olmuştur. En son gelişinden tam 30 yıl geçmiştir. Bu ziyaretin bu kadar geç gerçekleşmesinin sebebi ise şairin hayatının 14 yıla yakın bir zamanını Türkiye’de hapishanede geçirmesidir. Ömrünün değişik dönemlerinde değişik baskı ve takiplere maruz kalan şair daima Azerbaycan’a kavuşmak, Azerbaycanlı ziyalı dostlarının çevresinde olmak arzusu ile yaşamışdır. Beşinci gelişi 1958 yılının Ekim ayında olmuştur. Taşken’te “Asya ve Afrika Ülkeleri Yazarları”nın konferansına giderken Bakü’ye uğramıştır. Altıncı gelişi; yine 1958 yılının Aralık ayında olmuş, yine bir sıra tedbirler ve görüşlerde olmuştur. Özellikle Füzuli’nin vefatının 400. yıllığı jubilesine iştirak etmiştir. Şimdiki Füzuli meydanında yücelen şairin heykelinin temel taşının konulması merasiminde konuşma yapmıştır.
Mayıs ayında olmuştur. Dokuzuncu ve son defa gelişi ise yine 1962’ci yılın Kasım ayında olmuştur. Bu son gelişindede M. F. Ahundzade’nin 150 yıllık jubilesine katılmış ve burada konuşmuştur. Azerbaycan’a bir defa daha ziyaret yapma imkanını bulamadan 1963 yılının 3 Haziran’ında Moskova’da evinde kalp krizinden kurtulamayarak vefat etmiştir. (Zekeriya Sertel.
Nazım Hikmet bütün varlığı ile doğma vatanı Türkiyeye bağlı olduğu kadar Can Azerbaycan’a da derinden bağlıydı. Vatanından ayrı kalmanın hasretini Azerbaycan’a gelerek gidermeye çalışırdı. Azerbaycan’a her gelişi büyük hadiseye çevrilir, kaleme aldığı mevzular yüksek poetik numuneler gibi kabul görürdü. Nazım Hikmet hususen Azerbaycanlı şair ve yazıcılara şiirler hasr etmiş, şiirlerinde onları böyük muhabbetle vasf etmiştir. O, 1957 yılındaikinci defa Bakü’ye gelirken Azerbaycan’ın dahi şairi Samed Vurğun’un ölümünden pek keder- lenmiş ve “Samed Vurgun’a” adlı şiirini(Nazım Hikmet, “Seçilmiş eserleri”. 1972-ci il, “Genclik” neşriyyatı, seh. 38) yazmıştır. O gün bir Osmanlı şehri olan Selanik’te bir paşa torunu olarak gözlerini dünyaya açan Nazım Hikmet, ömrünün altmış birinci yaşında iken de Samed Vurgun’un başına gelen gelmiş; düşlerinin ve düşüncelerinin peşinden gittiği Moskova’da 1963 yılının 3 Haziran sabahında, kapısının önünde gazetesini almak için eğildiği yerde, kalp krizi geçirerek ölmüştür. (Anabritanika, 16. Cilt, İstanbul, Ana Yayıncılık. 1989 ) II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 330
Qafqaz University 18-19 April 2014, Baku, Azerbaijan ƏLİİBN HÜSEYN ƏL-AMASİ ƏLAƏDDİN ÇƏLƏBİNİN DÖVRÜ VƏ HƏYATI İnci QASIMLI AMEA, Şərqşünaslıq İnstitutu tunay1977@box.az “Taci-Ədəb” əsərinin müəllifi Əli ibn Hüseyn Əl-Amasi Əlaəddin Çələbinin yaşayıb, yaratdığı dövr XV əsr Türk ədəbiyyatının tarixi inkişafında böyük çevriliş dövrü olmuşdur. Bu dövr ədəbiyyatında istər forma, istərsə də məzmun baxımından ciddi inkişaf müşahidə olunur. Digər tərəfdən həmin dövr dini-əxlaqi ədəbiyyatın da böyük sürətlə inkişaf etdiyi dövr olmuşdur. XV-ci əsrdə Türk dili böyük bir imperatorluq olan və hakim olduğu sivil ölkələri idarə etmə iddiasında və iqtidarında olan böyük bir dövlətin və millətin ortaq islam mədəniyyətində xüsusi yerin almasını təmin edəcək bir söz zənginliyi və ifadə üstünlüyünə malik olmuşdur. Bu əsrdə Osmanlı türkcəsindəki ədəbiyyatın inkişafının təşviq edici səbəblərindən biri də məhz hökmdar ailəsinin şair və şair şahzadələr yetişdirmiş olmasıdır. Bu hökmdar və şahzadələrin həm yüksək səviyyəli şeirlər söyləyəcək qədər dil və ədəbiyyata hakim olmaları, həm elm xadimlərinin və şairlərin qiymətini bilmələri ölkələrindəki elm və sənətin səviyyəsini qaldırmışdır. Fateh Sultan Mehmetdən sonra taxta keçən və Ədli təxəllüsü ilə şerlər yazan oğlu II Bəyazid Sultan Mehmet kimi sərbəst fikirli olmaqla yanaşı, oxumağa, öyrənməyə və habelə şeirə marağı olan bir hökmdar olmuşdur, atasının dövründən başlayan elm və ədəbiyyata olan ciddi meylini öz hakimiyyəti dövründə də davam etdirmişdir. II Bəyazidin hakimiyyəti illərində Anadolu və Rumeli şairlər mənbəyinə, paytaxt İstanbul isə Şərqin mədəniyyət və elm ocağına çevrilmişdir. II Bəyazidin 1454-1481 tarixləri arasındakı iyirmi yeddi illik müddətdə, XVI əsrin ilk yarısına qədər xüsusi bir şahzadə sancağı kimi diqqət çəkmiş Amasyada türk mədəniyyəti və ədəbiyyatına dərin təsir edən ədəbi şərait meydana gətirmişdir. XV əsrdə Amasyada yetişən şair sayı XIV əsr ilə müqayisə edilə bilməyəcək qədər çoxdur. Xüsusilə II Bəyazid dövründə Amasya bir çox dövlət, elm və din xadimlərinin, şair və sənətkarların yetişdiyi kiçik İstanbul mahiyyətində olmuşdur. Belə ki, Amasya Osmanlı şahzadələrinin ilk təhsillərini aldıqları, idarəçilik və əsgərliklə bağlı təcrübə qazandıqları bir şahzadə sancağı idi. Şübhəsiz Amasyanın bu ehtişamındakı ən böyük rolu II Bəyazid oynamışdır. Bu baxımdan Amasyanın o dövrdəki mədəni zənginliyini vurğuladıqda və ya o dövrdə yaşayıb, yaratmış hər hansı bir yazar haqqında danışıldığında mənbələrdə mütləq II Bəyazidin adına rast gəlinəcəkdir. Bunu II Bəyazidin şairlərə, sənətkarlara, elm xadimlərinə və üləmalara diqqətinin nəticəsi olaraq da qəbul etmək olar. Üzərində araşdırma apardığımız XV-ci əsr nəsr əsəri “Taci-Ədəb” in müəllifi Əli ibn Hüseyn əl-Amasi Əlaəddin Çələbinin bu dövrdə və Amasyada yaşadığını düşünərsək onun necə bir elmə sahib olduğunu bilmək bir o qədər də çətin olmaz. Müəllif haqqında geniş məlumata sahib olmasaq da, haqqında müxtəlif qaynaqlarda kiçik də olsa məlumat verilmişdir. Xüsusilə adından da bilindiyi kimi onun Amasyalı olduğu anlaşılmaqdadır. Yenə adından dolayı Əlaəddin Çələbi deyə tanınmaqdadır. Doğum tarixi və harada doğulduğu bilinməməkdədir. Ölümünün h.875/ m.1470 ili olduğu mənbələrdə qeyd edilir. Başqa bir məlumat olmadığından müəllifin ölüm tarixini h.875/ m.1470 olaraq qəbul edəcək olarsaq Əli ibn Hüseynin Fateh (1451-1481) dövrü müəlliflərindən biri olduğuna şübhə yoxdur. Taci-Ədəb əsəri h.857/ m.1453 ilində yazıldığına görə müəllifin gəncliyinin daha əvvəlki illərə uzandığı Fatehin Atası II Murad (1421-1451) dövründə yaşadığı da rahatlıqla söylənilə bilər. Bütün bu məlumatlardan qısa olaraq söyləyə bilərik ki, Əli ibn Hüseyn əl- Amasi Əlaəddin Çələbi Sivas vilayətinin Amasya sancağında anadan olmuş, orada yaşamış və orada h.875/ m.1470 ci ildə ölmüşdür. “Taci-Ədəb” əsərini incələyərkən onun yazılış səbəbindən anladığımıza görə müəllif müəllimdir. İşini o dövrün sibyan məktəbi adlanan, indiki orta məktəb səviyyəsində bir müəssisədə sürdürmüş və tanınmış bir müəllim olmuşdur. Katib Çələbi kitab haqqında bilgi verərkən bu əsərin xalqın öndə gələnlərinin uşaqları üçün yazıldığını bildirməkdədir. Ayrıca Osmanlı Müəlliflərində müəllifin tərcümeyi halı verilərkən onun h.826/ m.1423 ilində Amasiya sancaq bəyliyinə təyin edilən Yörgüc Paşanın oğlu Xızır bəyin (daha sonra Xızır bəy də Amasyada sancaq bəyliyi etmişdir) müəllimliyini etdiyi bildirilir. Bu məlumatlar müəllifin Amasyada tanınmış bir müəllim olduğunu söyləməyimizə imkan verir. “Taci-Ədəb” əsərində əl-Amasi özündən də söz etməkdədir. Əsərinin bir yerində deyir: “Bu yoxsul ömrümün başlanğıcından sonunadək ciddi cəhdlə həmdəm axtarsam da, dostdan əsər- əlamət tapmadım. Vəfa varlığının yox olduğunu, kərəm xəzinəsinin gizləndiyini gördüm. Uyğunluq umduğum yerdən nifaq, müttəfiqlik gözlədiyimdən ayrılıq hasil oldu. Tale ulduzumun çıxdığın, yatmış bəxtimin oyandığın, çərxi fələk saatının nücum miqdarı qədər istəyimə uyğun döndüyün görmədim”. Bu ifadələrdən də anlaşıldığına görə əl-Amasinin dövrünün irəli gələnləri ilə çox da yaxşı əlaqələri yoxdur. Müəllifin əsərini ömrünün sonlarına doğru qələmə aldığı “ömrümün ibtidasından ta intihasına dək” ifadəsindən də anlaşılmaqdadır. Ondan faydalanmış olanların, hətta şagirdlərinin ona vəfa göstərmədiklərindən şikayətlənir. Və çox çalışmasına baxmayaraq arzu etdiyi mövqeyə çatmadığından söz açır. Hətta müəllif həyatının bu səhifəsində insanlarla ünsiyyəti kəsib onlarla bir arada olmaqdan da qaçdığını bu ifadələrlə bildirir: “Sağlamlığın təklikdə, azadlığın tərki- dünyalıqda olduğunu gördüyüm üçün ona üz tutdum. Kölgəmlə munis, sirrimlə məhrəm, dərdimlə həmdəm oldum. Qənaət eyləyib insanlardan təvəqqemi kəsdim. Qəlb rahatlığına və ruhi istirahətə qovuşdum.” (AMEA M.Füzuli adına Əlyazmalar Institutu. Əli ibn Hüseyn əl-Amasi Əlaəddin Çələbi. “Taci-Ədəb” əsəri. M315\315 )
II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 331
Qafqaz University 18-19 April 2014, Baku, Azerbaijan HAFEZ-E SHIRAZI AND YAHYA KAMAL BEYATLI Jalal SHAYEGH, Kamal SHAYEGH Islamic Azad University, University of Jaen kamalshayegh@yahoo.com Shabestar / IRAN, Jaen / SPAIN World folklore and its master pieces have always been in the center of all praises. Their creators are the sweetest hearted ones who attempt to share their unique and pure feelings to typical people. “Divan-e-Hafiz” is one of these works which serves a great deal of impact on the world literal works such as Turkish literature. In this article, subsequently, we signify the impact of “Hafiz-e-Shirazi” on Turkish literature specifically works of “Yahya Kamal Beyatli” (1884-1958).
“ASAN Xidmət”, Türk dili tərcüməçisi kovkeb@yahoo.com
Türk ədəbiyyatı tarixinə adını “Bayraq şairi” kimi yazdıran, Cümhuriyyət dövrünün böyük şairlərindən olan Arif Nihat Asya ədəbiyyat sahəsində milliyyətçiliyin ən məşhur və görkəmli nümayəndələrindəndir. Şairin müxtəlif sahələrdə, incəsənətlə bağlı fikirlərində, həyata baxışında bu ideologiyanın hakim olduğu görülməkdədir. Arif Nihat Asya 7 fevral 1904-cü ildə İstanbulun Çatalca rayonunun İncəyiz kəndində anadan olmuşdur. Hələ körpə vaxtlarında atasının vəfatı və anasının evlənib başqa ölkəyə getməsilə Arif Nihat öncə babası, daha sonra bibisinin hima- yəsində böyümüşdür. Orta məktəb və Ali Müəllim Məktəbindən məzun olduqdan sonra təqaüdə çıxdığı 1962-ci ilə qədər Adana, Malatya, Ədirnə və Kiprdə Türk dili müəllimi, Ədəbiyyat müəllimi, müdir müavini, müdir vəzifələrində çalışmışdır. 1950-54-cü illərdə millət vəkili vəzifəsində olmuşdur. İki dəfə evlənmiş, hər evlilikdən iki övladı dünyaya gəlmişdir. Zəngin və çox yönlü yaradıcılıq fəaliyyətlərinə davam etdiyi 1973-cü ildən etibarən səhhətində tez-tez problemlər yaşanan şair bir neçə dəfə infarkt olub xəstəxanada yatmalı olmuşdur. 1975-ci ilin 5 yanvarında müalicə aldığı Ankara Nümunə Xəstəxanasında həyata gözlərini yummuşdur. Şeir yazmağa erkən yaşlarından başlayan Arif Nihat Asya müxtəlif qəzet və jurnallarda şeirlərini dərc etdirmişdir. O, məhəbbət, vətən, tarix, din, dil, təbiət, ailə həyatı, şəxsi həyat, zəmanədən şikayət, tənhalıq, varlıq-yoxluq kimi mövzularla yanaşı, Türkiyənin görkəmli tarixi şəxsiyyətləri, böyük şairlərinə də həsr etdiyi müxtəlif mövzularda, kəmiyyət etibarilə bir şairin gücünün çatacağından çox şeir qələmə almışdır. Belə ki, təqaüdə çıxmadan öncə mənzum-mənsur 7 kitabı, təqaüdə çıxdığı 1962-ci ildən ölümünə qədər keçən 13 illik müddətdə 18 kitabı nəşr olunmuşdur. Türk ədəbiyyatında əsasən şeirləri ilə məşhur olan Arif Nihat nəsrlə də əsərlər qələmə almışdır. Roman, hekayə kimi janrlarda deyil, özünün dediyi kimi daha çox sınanmamış sahədə yazmaq istəmiş, mənsur şeir, aforizm, lətifə janrına müraciət etmiş və bu janrlarda da qiymətli əsərlər təlif etmişdir. İş həyatı ilə bağlı Türkiyənin bir neçə şəhərində (bəzən də sürgün olunaraq) çalışması, 1945-ci ildən sonra başladığı siyasi fəaliyyəti səbəbilə ölkəsini şəhər-şəhər gəzməsi ona məmləkətini daxildən tanıma imkanı vermiş və burada qarşılaşdıqları şeirlərinə və yazılarına ilham mənbəyi olmuşdur. Arif Nihat Asyanın şeirlərində və digər yazılarının əsasında milli-mənəvi dəyərlər, türklük şüuru və milli mədəniyyət dayanır. Onun yaradıcılığının əsas mənbələrindən biri sevgidir. Bu sevgi həm insana, həm də vətən torpağından başlayaraq onun dağına, bulağına, bütün gözəlliklərinə aiddir. Türk millətinin dəyərlərinə sıx bağlılıq, dini inanclar, adət-ənənələr, vətənpərvərlik şairin dünya görüşünü formalaşdıran amillərdir. Yetmiş ildən artıq keçən ömür boyunca Arif Nihat yorulmadan türk ədəbiyyatına yeni dəyərlər gətirməyin, keçmişin dəyərlərinə sahib çıxmağın, millətin fikir və hisslərini dilə gətirməyin həyəcanını yaşamışdır. Böyük vətən və millət sevgisinin süzgəcindən keçirərək qələmə aldığı şeirlərində vətənin şəhərləri, tarixi abidələri, çayları, düzləri dilə gəlmişdir. Demək olar hər mövzunu şeirlərinə daxil etmiş Arif Nihat türk ədəbiyyatında məmləkətçi, milliyyətçi şairlər arasında yer almışdır. Arif Nihat Asyanın gəncliyindən bəri qəlbində yaşatdığı millət sevgisi, milliyyətçilik sadəcə Türkiyə türklüyünü deyil, “Turan idealı” olaraq bütün dünya türklüyünü ehtiva etmişdir. Türklərin yaşadığı hər yer onun maraq dairəsinə daxil olmuşdur. Şairin iyirmi il getdiyi yerlərdə, iştirak etdiyi məclislərdə və nəhayət son nəfəsində yanında olan Yavuz Bülent Bakiler də Arif Nihatın ömrünün sonuna qədər Turan ideologiyasından vaz keçmədiyini qeyd etmişdir.
|