Microsoft Word Materiallar Full Mənim gənclərə xüsusi
II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
Yüklə 10,69 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- “Dost Ile Dost Olmuşam”,”O Dost Bize Gelmez Ise”
- “TƏZKİRƏTÜL-ÖVLİYA” VƏ ƏLİŞİR NƏVAİNİN “NƏSAİMÜL-MƏHƏBBƏT” ƏSƏRİ Aygün ƏLİZADƏ
- II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
|
II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 318
Qafqaz University 18-19 April 2014, Baku, Azerbaijan Bu şiirde şair insanın bir yolcu olduğu belirmiştir.Sen burada misafirsin ve buradan da diğer bir yere gideceksin.Misafir olan kimse beraberce getiremediyi bir şeye kalbini bağlamaz diye söylemiş.Bu menzilden ayrıldığın gibi,bu şehirden de çıkacaksın.Ve keza,bu fani dünyadan da çıkacaksın.Öyle ise aziz olarak çıkmaya çalış diye beyan etmiş. Şair bunun yanısıra dostla ilgili şiirlerinde insan sevgisini en üst düzeyde olduğunu vurgulamıştır.Buna örnek olarak
kabarık bir şekilde gösterilmiştir. Ben dost ile dost olmuşam Kimseler dost olmaz bana. Münkirler bakıp gülüşür Selam dahı vermez bana. Şu misralarıyla şair dost için yaşadığını,onun için canını bile feda edeceğini söylemiş.Çünki bu dünya ebedi değil,hiçkimse bu dünyada kalıcı değildir ve bu dünya hiç kese kalmadığı halde insanları sevmeği dostun sayesinde dostuna değer vermekle açıklamıştır.
O dost bize gelmez ise ben dosta geri varayım.
Çekeyim cevri cefayı,dostun yüzünü göreyim. Bu mısralarda da şair aynı olarak dostunu yüceltmiş,hatta onu aramadığı ona gelmediği taktirde ona gideceğini,ne cefa çekerse çeksin ona varacağını vurgulamıştır. Böylelikle Yunus Emre çok güclü bir humanistir.Hiçbir hümanist insanı Yunus kadar yüceltmemiştir.Onun evreni kucaklayan sevgi yüklü hümanizmi bütün insanlara bugün de bir ışıktır.
“TƏZKİRƏTÜL-ÖVLİYA” VƏ ƏLİŞİR NƏVAİNİN “NƏSAİMÜL-MƏHƏBBƏT” ƏSƏRİ Aygün ƏLİZADƏ AMEA , Şərqşünaslıq İntitutu aygunalizade@yahoo.com FəridəddinƏttarın “Təzkirətül-övliya” əsərisufinəsrinininkişafındaböyükrolamalikolmuşdur. O, öz “Təzkirətül-övliya” əsəriniyazarkən,çoxsaylımənbələrdənistifadəetdiyikimi,onunəsərindəndəçoxluyazıçıvəşairlərbirmənbəkimiqaynaqlanmışdıla r. Ümumiyyətlə, FəridəddinƏttarınyaradıcılığıtürkədəbiyyatınaböyüktəsirgöstərmişdir. Gülşəhri, ŞəmsəddinSivasi, ƏlişirNəvai, SinanPaşa, LamiiÇələbivədigərtürkşairvəyazıçılarıonunəsərlərindənyamənbəkimiistifadəetmiş, yadaonlarıöz dillərinə tərcüməetmişlər. Gülşəhri “Məntiqüt-teyr”inmövzusunuvəəsasplanınıFəridəddinƏttarıneyniadlıəsrindənalmışdır. ŞəmsəddinSivasiisəonun “İlahinamə” və “Pəndnamə”sinitərcüməetmişdir. SinanPaşa “Təzkirətül-övliya” əsərindən öz əsəri üçün əsasmənbəkimiistifadəetmişdir. BuədiblərinarasındaƏlişirNəvainin (1441-1503) yaradıcılığıdahamaraqlıdırvəonun Əmir Xosrov Dəhləvi, Fəridəddin Əttarvə Əbdürrəhman Caminin əsərlərinin təsiriiləqələməaldığıəsərlərdiqqəticəlbedir. Hərşeydənəvvəl, onu qeyd etmək lazımdır ki, Əlişir Nəvai türk ədəbiyyatında ilk dəfə “Xəmsə” yaradanşairdir. Həttabu məharətli şair beş məsnəvi ilə kifayətlənməyərək, klassikXəmsəhüdudlarınıaşıb,altıncıməsnəvinidəqələməalmışdır. Onun yazdığı məsnəvilər bunlardır. “Heyrətül-əbrar” (“Seçilmişlərin heyrəti”), “FərhadvəŞirin”, “LeylivəMəcnun”, “Səbisəyyarə” (“Yeddi planet”), “Səddi- İskəndəri” və “Lisanüt-teyr” (“Quş dili”). Gördüyümüzkimi,şairinaltıncıməsnəvisi “Lisanüt-teyr” Əttarın “Məntiqüt- teyr”inənəzirəolaraqyazılmışdır. Buəsər 3500 beytdənibarətsufiəsəridir. Əlişir Nəvainin yaradıcılığını araşdırmazdan qabaq, bu əsərə əsasən deyə bilərikki, o, Əttarınəsərləriiləyaxındantanışolmuşdur. Məlumdurki, ƏlişirNəvaiöz “Nəsaimül-məhəbbəmin şəmayilül-fütuvvə” (“Fütuvvətdən doğan sevgi mehləri”) əsəriniyazarkən, Əttarın “Təzkirətül-övliya”sındanbirmənbəkimibəhrələnmişdir. Ammabunudademəkolmazki, bu əsər Nəvainin istifadə etdiyi əsas mənbə olmuşdur. Sufinəsrinininkişafınaqısacanəzərsalsaq,görərikki, demək olar bütün əsərlərin mənbələri eynidir. Tarixiardıcıllıqbaxımımndan,onlarıbeləqruplaşdırabilərik: ƏbuƏbdürrəhmanSüləminin “Təbəqatüs- sufiyyə” əsəri, XacəAbdullahƏnsarinin “Təbəqatüs-sufiyyə” əsəri, ƏbdürrəhmanCaminin “Nəfəhatül-ünsminhəzəratül- qüds” əsəri. ƏlişirNəvaininəsərinioxuyandagörürükki, o buüçmənbədən çoxistifadəetmişvə dəfələrlə özü bu mətləbi qeyd etmişdir. Hətta onun əsərini qələmə almasıtarixçəsibelədir. Bildiyimizkimi,sufişeyxlərihaqqındatəzkirəyazmaqənənəsi Süləminin «Təbəqatüs-sufiyyə» əsəriiləgenişlənmişdir. Beləki, onunbuəsəriXacəAbdullahƏnsaritərəfindən Heratləhcəsinə tərcümə olunaraq, dahadayayılmışdır. Dahasonrabudilcamaattərəfindənazbaşadüşüldüyündən, onu Əbdürrəhman Cami Əlişir Nəvaininxahişiiləfarsdilinəçevirmişdir. Nəticədə, NəvaiCaminin “Nəfəhatül-ünsminhəzəratül-qüds” əsərinin əsasında sufilər haqqında özünün “Nəsaimül-məhəbbəminşəmayilül-fütuvvə” adlıtəzkirəsiniyazmışdır.
II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 319
Qafqaz University 18-19 April 2014, Baku, Azerbaijan ALTAY DİLLƏRİNDƏ KƏMİYYƏT ŞƏKİLÇİLƏRİNİN QRAMMATİK PARALELLİYİ Aysel ƏHMƏDOVA Bakı Dövlət Universiteti aysel_009@mail.ru
Altay dillərində (türk, monqol, tunqus-mancur) ismə aid olan qrammatik kateqoriyalar paralellərlə zəngindir. Bu cəhətdən kəmiyyət kateqoriyası da istisna deyil. Altay dillərində cəm şəkilçilərini iki qrupa bölmək olar. Birinci qrupa daxil olan şəkilçilər bu dillərin əksəriyyətində işlənir, yaxud müxtəlif sözlərin və şəkilçilərin tərkibində öz izini saxlamışdır. Buraya daxil olan şəkilçilər, əsasən, bir samitdən və ya samitlə saitin birləşməsindən ibarətdir. Bunlar Altay dilləri üçün ilkin kəmiyyət şəkilçiləri hesab oluna bilər. Bu şəkilçilər aşağıdakılardır: 1. -n şəkilçisi. Bu şəkilçi monqol dillərində cəm şəkilçisidir: yorçiqun yabuqun elçin “ora-bura gedən çaparlar”, moritan “atlılar”. Müasir dövrdə yalnız ordos dili -n şəkilçisini saxlamışdır. Tunqus-mancur dillərində -nasal şəkilçisinin tərkibində mövcuddur. Türk dillərində ilk dəfə M.Kaşğari tərəfindən ärän və oğlan sözlərində cəm şəkilçisi kimi göstərilmişdir. Ärän qırqın “oğlanlar və qızlar”, örtän “alovlar” (ört “alov”) sözlərində, suvarin, kuman etnonimlərində də işləndiyi qeyd edilir. Bodun “xalq” sözü bod~boy “tayfa, qəbilə” sözünün cəm formasıdır. 2. -r şəkilçisi. Bu şəkilçi tunqus-mancur dilləri üçün səciyyəvidir: kuŋakār “körpələr” (evenk), elür “bunlar” (solon),
̄
dillərində -lar şəkilçilərinin tərkibində qalmışdır. Rotatizm hadisəsinə görə digər Altay dillərindəki r samitinə türk dillərində z samiti uyğun gəlir. Buradan çıxış edərək, türk dillərində cəmlik bildirən z elementini də bu şəkilçi ilə bağlamaq olar. Bu element müxtəlif sözlərin (göz, iz, biz), şəxs və mənsubiyyət şəkilçilərinin (-ŋız, -mız, -ız: ataŋız, änäŋiz, barıŋız “gedin”, barıdımız, veririz) tərkibində saxlanmışdır. Eyni mövqedə bəzi türk dillərində -r elementini görmək mümkündür: qolıŋar “əliniz” (qırğız), tonuŋar “xəziniz” (Tuva),
saitindən sonra gəldikdə isə dəyişməmişdir. 3. -t şəkilçisi. Bu şəkilçi monqol dillərində işləkdir: kürgen “kürəkən” – kürged, bulağ “bulaq” – bulağūd (qədim monqol), nom “kitab” – nomuud (buryat). Türk dillərində bir neçə sözdə bunun izlərini görmək olar: tigit “şahzadələr”, erät “kişilər, əsgərlər”, orut “yerlər” (qədim türk), toyot “bəylər”, xotut “xanımlar” (yakut), narat “şam ağacları” (tatar). Qədim türk dilində -ğut şəkilçisi də işlənmişdir: alpağut “cəsurlar”, uruŋut “döyüşçülər”. -t elementini telengit, soyot, bürüt tayfa adlarında görmək olar. Yakut dilində -ttar cəm şəkilçisi (-t+-lar) işlənir: ärättär “kişilər”, kırqıttar “qızlar”. Bu dildə mənsubiyyət şəkilçilərində də -t elementi var: ağabıt “atamız”, ağağıt “atanız”. Tunqus dillərində bu şəkilçi əvəzlikdə (nuŋartan “onlar”), üçüncü şəxsin cəmində (aknilten “onların böyük qardaşları”, qaçatin “götürdülər”), hunāt “qızlar” sözündə, braŋgat, buldet tayfa adlarında görünür. Mancur dilində -ta/-te cəm şəkilçisi var: amata “atalar”, amcita “əmilər”. 4. -l şəkilçisi. Tunqus-mancur dilləri üçün səciyyəvidir: qūlel “evlər” (evenk), dukul “evlər” (orok). Qədim monqol dilində də işlənmişdir: kimul “dırnaqlar”, daba al “dağ keçidləri”. Müasir monqol dillərində -tşūl cəm şəkilçisinin tərkibində mövcuddur: bagatşūl “uşaqlar” (xalxa). Türk dillərində bu şəkilçi bəzi sözlərin (ükil~üküş “çox, çoxluq”) və şəkilçilərin (-lar) tərkibində işlənir. Tarixən birinci şəxsin cəmində işlənmiş -alım/-älim şəkilçisinin tərkib hissələrini belə göstərmək olar: -a (arzu şəkli göstəricisi)+ -l (cəm şəkilçisi)+ -ım (birinci şəxs şəkilçisi). Ayaq, bilək kimi sözlərdə -q/-k şəkilçisinin cəm şəkilçisi kimi götürülməsindən çıxış edərək, yenə onlar kimi cüt məfhumları ifadə edən əl, qol sözlərindəki -l elementini də cəm şəkilçisi hesab etmək olar. Başqa bir fikir isə türk dillərində çoxluq da bildirən -ş şəkilçisinin tunqus dillərindəki -l şəkilçisinə uyğunluğudur (lambdaizm hadisəsinə görə digər Altay dillərindəki l samitinə türk dillərində ş uyğun gəlir). -ş şəkilçisinin çoxluq bildirməsinə bunları misal göstərmək olar: yış“meşəli dağ” – yı “ağac”, ödüş “sutkanın vaxtları” – öd “vaxt”, oğuş “qəbilə”. 5. -s şəkilçisi. Monqol dilləri üçün səciyyəvidir: kilince “günah” – kilinces, yeke “böyük” – yekes (qədim monqol). Tunqus dillərində -sa topluluq bildirir: mo ̄
deyil, çünki həmin şəkilçi cəmlik bildirmir. Digər tərəfdən, s samitli variantın yalnız saitlə qurtaran sözlərə artırılmasına əsaslanaraq demək olar ki, s bitişdirici samitdir. İkinci qrup şəkilçilər mürəkkəb şəkilçilərdir. Bunlar bir neçə şəkilçinin birləşməsindən yaranmışdır və bu dillərin inkişafının sonrakı dövrünə aid edilir. Bunlara türk dillərindəki -lar (-l+-ar), monqol dillərindəki -nar (-na+-r), -nad (-na+-
dillərində işlənən -nar şəkilçisi də qədim türk dilindəki -lar şəkilçisi kimi yalnız insan məfhumu bildirən sözlərə artırılmışdır: axanar “böyük qardaşlar”. -sal şəkilçisinin izini türk dillərində də görmək olar: qumsal “qumluq yer”.
II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 320
Qafqaz University 18-19 April 2014, Baku, Azerbaijan Altay dillərində cəm şəkilçiləri (xüsusi adlara artırıldıqda) “o və başqaları”, “o və onun kimilər” mənalarını da ifadə edir. Məsələn, annemler, teyzemler (türk), nökör Sükebağāturnar “yoldaş Süxebatar və başqaları” (monqol). Yapon dilindəki –taçi şəkilçisi də oxşar məna bildirir. “KILIÇ VE KALEM” – XII YÜZYIL AZERBAYCAN SOSYAL-SİYASI ORTAMININ SANATSAL İZDÜŞÜMÜ GİBİ Ayşen SADIQLI Bakü Devlet Üniversitesi ayshan_bdu@mail.ru Mehmet Said Ordubadi Azerbaycan edebiyatının ve kültürünün gelişmesinde özel bir yer tutar. Edibin tarihi romanları içerisinde “Kılıç ve kalem” romanı kendi edebi kapasitesi ve sanatsal değeri ile seçilir. 1940-1948 yıllarında yazılan “Kılıç ve Kalem” romanı aslında dahi şairimiz Nizami Gencevinin hayatı, ortamı ve çağdaşları ile ilgili eser olsa da, roman kendisinde Azerbaycan’ın milli devletçiliyini yansıtıyor. “Kılıç ve kalem” eserinde Şemseddin Eldenizin vefat etmesinden (1175) Harezmşah Celaleddin tarafından Atabeyler devletinin varlığına son konulmasına kadar (1225) yarım asırlık bir dönem yansıtılmıştır.Tabii ki, böyle bir dönemin olaylarını komple şekilde, hem de titizlikle yansıtmak çok zor ve sorumludur. Bunu dikkate alan Ordubadi arsa çizgisini de öyle kurmuştur ki, “Kılıç ve kalem” sadece Nizami’nin hayatını yansıtan roman gibi değil, aynı zamanda, toplumun, dönemin sosyal tezatlarını canlandıran güzel sanat örneği olarak ortaya çıkmıştır. Bence, yazar Qetibe, Seba, Rena, Telie gibi kadın karakterlerini esere dahil ederek, olayları uzatmayı ve okuyucuda ilgi yaratmayı başarmıştır. Nizami’nin yaşamı hakkında bilgilerin az olmasına rağmen, Ordubadi dahi şairin hayatı hakkında okuyucuda dolgun tasavvur yaratmayı başarmıştır. Romanda en eski zamanlardan Azerbaycan halkının özgürlük uğruna mücadelelerde isim çıkarması, Azerbaycan birliklerinin tüm Doğu’da ün kazanması gururla kutlanıyor. Halk kahramanı Fahrettinin önderliğinde vatanı savunmaya kalkan Azerbaycan oğulları dar günde komşu halkların yardımına de gidiyor. Mücadele, savaş ve isyan sahneleri her yerde Fahrettinin adı ile bağlansa da, onun temel danışmanı Nizamidir. Fahreddin ne kadar şövalye, korkusuz, yenilmez savaşçı olsa da, o, Dilşadı seviyor, bu sevginin uğruna savaşır ve galip gelir. Büyük şairle birlikte şaire Mehseti Gencevinin sureti de eserde önemli yer tutmaktadır.Romanda onun sürgün edilmesi, sonradan geri dönüşü, aynı zamanda, güzel, hikmetli rübailər yazması tarif edilir.Halk kendi şairine saygı duymaktadır. Eseri okudukça keskin toplumsal çelişkilerin baş verdiğine tanık oluyorsun. Böyle bir zor koşullarda yaşayan Nizami eserin öncesinde kendi dostu, sırdaşı Fahrettine diyor: “Şimdi ki, kılıç ve mızrak çalıştırmaya, ok ve yay çalışmaları ile uğraşmaya hevesin vardır, onları iyi öğren. Ben de kalem işlerinde yüksek mertebe elde etmeye çalışacağım.Bunların ikisi de bize lazım”. Romanda kılıçla kalemin, akılla gücün, şairle şövalyenin, yani Nizami ile Fahreddinin birliğinden bahs edilir.Edip maharetle Şirvanşahlar ve Atabeyler devletlerinin saraylarında, aynı zamanda, Gence, Nahçıvan, Tebriz, Bağdat ve diğer kentlerde yaşanan çok önemli olayları, sosyal-politik süreçleri, tarihsel kimlikleri birim arsa etrafında birleştirip genel Nizami döneminin manzarasını verebilmiştir. Romanda tasvir edilen olayların merkezinde Nizami duruyor.M.S.Ordubadi kaleme aldığı dönemin sosyal-siyasi durumunu, ruhunu da kendi esas kahramanının kaderi ile bağlı şekilde tasvir etmek istemiştir. Yazıcı dahi şairimizi hem şair, hem de halk adamı, her zaman halkın arasında olan bir insan olarak tarif etmiştir. Ordubadinin işte Nizami Genceviye, onun dönemine başvurması sebepsiz değildi. Çünkü Nizami de eserlerinde, özellikle de “Sırlar hazinesi” ndeki hekayətlərdə insanın özgür ve mutlu yaşaması, toplumdaki sosyal eşitsizlik, iktidarda adalet, insanların ilim, bilgi elde etmekle eğitimli olması gibi konuları vurgular. Aslında “Kılıç ve kalem” eserinin tarihi konuya adanmış olunması, tarihi şahsiyetlerin obrazlarının oluşturulması Ordubadinin XX yüzyıl Azerbaycan'ı hakkında görüşlerini okuyuculara ulaştırmak için bir araç idi. “Kılıç ve kalem” romanı Ordubadinin Nizami Genceviyə, onun yaratıcılığına olan derin sevginin ifadesidir.Görkemli edip genellikle kendi tarihi romanlarında halkının milli düşünce ve tefekkürünü ifade ediyor. M.S.Ordubadinin babası Hacağa Fakir Ordubadi de XIX yüzyılın tanınmış eğitimcilerinden, yazarlarından olmuştur. O, Nizami ve Fuzuli’nin gazellerine birçok nezireler yazmış ve bu şairlerin edebi geleneklerini devam ettirmiştir. F.Ordubadinin “Bu gece rüyama geldi benim ol servi-feraz” gazeli Nizami Gencevinin “Gece gizlice bize sevgili yar gelmiş idi” gazeline benzetme şeklinde yazılmıştır.Kanaatimizce, M.S.Ordubadinin Nizami kimliğine, yaratıcılığına olan ilgisi onun babasından geçmiştir. Hatta Mehmet Said babasından daha ileri giderek Nizami dönemine adanmış hacimli, tüm dönemlerde sevilebilir tarihi romanı-“Kılıç ve kalem”i yaratmıştır.
II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 321
Qafqaz University 18-19 April 2014, Baku, Azerbaijan RECAİZADE MAHMUD EKREM'İN "AH NİJAD!" ŞİİRİNDE ÖLÜME BAKIŞI Aytən SÜLEYMANOVA Qafqaz Universiteti aytensinay@gmail.com Edebiyatımızın yenileşme ve gelişmesinde büyük emeği olan Recaizade Mahmud Ekrem, 1847′de İstanbul’da doğmuştur. Özel öğrenim görerek yetişen Recaizade, babasından Süryanice ve Farsça öğrenmiştir. 1908′de 2. Meşrutiyet’ten sonra kurulan Kamil Paşa kabinesinde Maarif Nazırı olmuştur. Namık Kemal’le tanışmasının ardından Encümen-i Şuara’ya katılmıştır. İlk yazıları Namık Kemal idaresindeki "Tasvîr-i Efkâr" gazetesinde yayımlanmıştır. 1870′lerden sonra kendisini tümüyle yazılarına veren Recaizade Mahmud Ekrem, aynı zamanda Batı Edebiyatı'ndan çeviriler de yapmıştır. 1870′te ilk oyunu "Afife Anjelik", 1871′de ilk şiir kitabı "Nağme-i Seher" yayımlanmıştır. Yaşamını yitirdiğinde Meclis-i Ayan üyesiydir. Recaizade Mahmud Ekrem, şiir için "Her güzel şey şiirin konusu olabilir." görüşünü savunmuş ve şiirin konusunu genişletmiştir. O döneme kadar Divân şiir geleneğinin temel ilkelerinden biri olan “göz için kafiye” anlayışını terk ederek “kulak için kafiye” anlayışını benimsemiştir. Divân şiiri biçimlerini kullanmış; ancak bu biçimlerde zaman zaman değişikliklere gitmiştir. Eski edebiyat taraftarlarına yaptığı eleştirilerle o dönemde yeni edebiyatın sesi olmuştur. Edebiyat bilgilerinin yer aldığı "Ta'lim-i Edebiyat" ve edebiyatımızdaki ilk realist roman olan ve yanlış Batılılaşmayı eleştirdiği "Araba Sevdası" onun önemli düz yazı eseridir. Recaizade Mahmud Ekrem, hayattayken üç oğlunun ve özellikle de Nijad’ın ölümüyle yıkılmıştır. Bu yüzden ölümü bir felâket olarak yorumlar. Ölüm düşüncesine eskilerden daha değişik bir tarzda yaklaşır ve Hâmid kadar olmasa da felsefî yaklaşımlarda bulunur. Zaman zaman felekten öç almak ve ölümlerin sebebini bilmek amacıyla sorgulamalar yapsa da sonunda kader inancına sığınarak üzüntüsünü hafifletmeye çalışır. Ekrem’in ölüme bakışı, ölüm acısıyla gelen sızlanıştan ibarettir. Ekrem Bey, oğlu Nijâd’ın yakalandığı amansız hastalıktan ölmesi üzerine, iki cilt halindeki "Nijâd Ekrem"i kaleme alır. Bu eserde bir tarafta hayat, ölüm, Nijâd ve gözyaşları birbirine karışırken, diğer tarafta insanoğlunun bu tabii vaka karşısındaki çaresizliği ve isyanı dile getirilir. Dolayısıyla “hayat-ölüm, metafizik, tabiat, mutsuz baba” gibi temaların işlendiği kitapta öne çıkanlar ağıt ve gözyaşıdır. Tanzimat döneminde, klasik mersiye anlayışının yanı sıra, Batı Edebiyatı'nın tanınmaya başlanmasıyla, yeni ağıt örnekleriyle karşılaşılır. Buna bağlı olarak ölüme bakış farklılaşır. Ölümün kendisi sorgulanır ve ölüm karşısında yeni felsefî düşünceler geliştirilir. Klâsik mersiye kalıplarının yerine, değişen anlayışla birlikte şâirler, artık ölen kişiden bahsetmeyi bırakıp bizzat ölümün kendisini şiire konu edinirler. Recaizade Mahmud Ekrem’in oğlu Nijad’ın ölümü üzerine yazdığı “Ah Nijad!” şiirini bu türden bir değişimin örneği olarak kabul etmek mümkündür. "Ah Nejad!", şiirinin dil kurgusu, Recaizade Mahmud Ekremin genel şiir anlayışının bir parçası olarak nesir diliyle bağlarını bütünüyle koparmış, söz sanatlarının, devrik ifadelerin, serbest çağrışımların vs. yer aldığı bir çeşitlilik göstermektedir. "Ah
Nijad!" şiiri, hece vezninde yazılmıştır. Beytin ilk dörtlüğünde derin bir acı görülmektedir. Bir tarafta ayrılık ateşiyle içi “cayır cayır” yanan babanın, diğer tarafta buzdan bir elin bedeninde yürümesi istiare yoluyla ölümün soğukluğunu hissettirir: Hasret beni cayır cayır yakarken Bedenimde buzdan bir el yürüyor. Hayaline çılgın çılgın bakarken Kapanası gözümü kan bürüyor. Şâir, ikinci dörtlükte oğlunun ölümünden sonra inziva hayatına çekildiği Büyükada’da doğayla iç içeyken yazdığı bu şiirde sık sık “kır, güneş, çiçek, kuş, dere” gibi tabiata ait unsurları fon olarak kullanır: Dağda kırda rast getirsem bir dere Gözyaşlarımı akıtarak çağlarım. Yollardaki ufak ufak izlere Senin sanıp bakar bakar ağlarım. Üçüncü dörtlükte ise henüz on beş yaşındayken ölen oğlunun, hayatının en güzel günlerini yaşayamadan, “karanlık” bir mezara girdiği kanaatindedir. İnsana huzur ve mutluluk vermesi gereken tabiatın canlanması, çiçeklerin açması, derelerin çağlaması, şâir için artık huzursuzluğun kaynağı olmuştur: Güneş güler, kuşlar uçar havada Uyanırlar nazlı nazlı çiçekler. Yalnız mısın o karanlık yuvada? Yok mu seni bir kayırır, bir bekler?
II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 322
Qafqaz University 18-19 April 2014, Baku, Azerbaijan Dördüncü kıtada hasret ateşiyle yanan ve ölmek isteyen şâirin kafasını kemiren bir kaygısı vardır: Can isterken hasret odıyla yansın Varlık beni alil alil sürüyor Bu kaygıya yürek nasıl dayansın? Bedenciğin topraklarda çürüyor! Şiirin son dörtlüğünde, rûhî dengeyi kaybeden şâirin çaresizlik içerisinde oğluna seslendiğini ve artık ona kavuşmak için ölmekten başka çaresi olmadığını görülür. Ölüm gerçeği karşında “çaresizlik, hayattan bezmişlik ve dünyaya küsmüşlük içerisinde” kalan şâir, inanç zayıflığıyla “asıl sığınılacak ve yardım istenecek mercii şaşırır” ve tabiata sığınır. Son dörtlükte geçen “Bu ayrılık bana yaman geldi pek” dizesiyle ayrılığın verdiği ıstırap dikkat çekici bir şekilde verilmeye çalışılmıştır. Şiir, henüz küçükken ölen Nijâd’ın ayrılığı ile yazılmış ve bu ayrılığın bir babanın ruhunu nasıl yaraladığı verilmiştir: Bu ayrılık bana yaman geldi pek, Ruhum hasta, kırık kolum kanadım. Ya gel bana ya oraya beni çek Gözüm nuru, oğulcuğum, Nijad'ım! Şiirlerinde romantizm, roman ve öykülerinde realizmin etkisi olduğu halde şâir oğlunun ölümünü real bir bakış açısından kabullenmiştir. Şiirin sonunda şâir, ölüm olduktan sonra hayatta hiçbir şeyin anlam ifade etmeyeceği kanaatini ortaya koyar. Şâir ölümden ürktüğü için ona metafizik bir boyut kazandıran yeni anlayışlar katmıştır. Oysa ölüm yokluk degildir, daha güzel bir âlemin kapısıdır.
Yüklə 10,69 Mb. Dostları ilə paylaş:
|