Microsoft Word Materiallar Full Mənim gənclərə xüsusi

İNKİŞAFINDA HEYDƏR ƏLİYEVİN ROLU 

(QƏLBLƏRDƏ YAŞAYAN İNSAN-91 İLİN IŞIĞI) 

 

Türkan ƏSGƏROVA 

AMEA, Dilçilik İnstitutu 

[e-mail]

 

 

 

 

Müstəqil Azərbaycan dövlətinin qurucusu və memarı ümumilli liderimiz, dahi şəxsiyyət,  Heydər  Əliyev 35 illik 

fəaliyyəti hər bir azərbaycanlının qəbində qızıl hərifərlə yazılmışdır. H. Əliyev  şəxsiyyəti xalqa, millətə həsr olunan ömür 

yolu heç vaxt bitmir, tükənmir. Millətinə çətin anda yol göstərən, xalqını xoşbəxt gələcəyə aparan dahi insan daima  xalqı 

ilə birlikdədir. Belə bir şəxsiyyətin həyata gəlişi yüz ildə bir olur. Talehin məsləhəti ilə millətin qisməti kimi xalqının ən 

ağır anlarında gəlir və bu məqamlarda xilas etmək misiyyasını öz üzərinə    məsuliyyətlə götürür.  Xalqla birlikdə  ədəbi 

yaşayır.  Ümumilli liderimiz aforizlərinin birində söylədiyi kimi “Nə qədər ki, Azərbaycan var, ədəbi olacağam, Nə qədər ki 

Azərbaycan var, ədəbi olacağam” (H. Əliyev) 

Ümumilli lider Azərbaycanın inkişafı üçün savet dövrünün  və dövlətin verdiyi bütün imkanlardan istifadə etdi. Qısa 

bir müddətdə Azərbaycanı kiçik xammal respublukasından böyük səneyi mərkəzinə çevirdi. Milli mənəvidəyərlərimizi 

inkişaf etdirdi.  

Bu günkü Azərbaycanın bütün əhəmiyyətli səneyi və istesal sahələri , elm və mədəniyyət mərkəzləri H. Əliyevin adı 

ilə bağlıdır. Elmlər Akademiyasının yeni binalarının “Respublika sarayının”, “Azərbaycan və “Abşeron” 

mehmanxanalarının inşa edilməsi, bakıda nefqayırma, Sumayıtda kimya metalurgiya, Gəncədə alüminium səneyisinin  

yaradılması itiffaq əhəmiyyətli dərin özüllər, kondisoner zavodları Bakıda tikilməsi, onlara su və istilik elektrik 

stansiyalarının tikilməsi, Azərbaycanın  digər şəhər və rayonlarının inkişafı, Abşeron yarımadasında  ütöv kurirt istirahət 

II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

309 

 Qafqaz University                         

          18-19 April 2014, Baku, Azerbaijan 

zolağının yaradılması, neçə-neçə ali təhsil müəssisələrinin yaradılmasınin hərbi məktəblərin açılışı ulu öndərimizin 

uzaqgörən siyasətinin nəticəsidir.  

Nə qədər Azərbaycan dövləti varsa daim, bəli ulu öndər Azərbaycanlının qəlbində yaşayacaqdır.  

Heydər  Əliyev 1969- cu ildə Azərbaycana rəhbərliyə  gəldiyində respublikamızın  iqtisadiyyatı, kənd təsərrufatı, 

sənayesi, sosial vəziyyəti yaşayan səviyəsi SSRİ-də  sonuncular  sırasında idi. Azərbaycan ümumi inkişafdan geri qalırdı. 

Əsrin əvvəlində olduğu kimi kiçik xammal Respublikası rolunu oynayırdı. Azərbaycan təbii ehtiyyatlarına, faydalı qazıntı 

yataqları    ilə  zəngin olsada rəhbərlik zəif idi, bu ehtiyyatları xalqın və respublikanın ehtiyacıcnın ödənilməsinə yönəldə 

bilmirdi. 

Heydər Əliyev istər Sovet hakimiyyəti dövründə, istərsədə Azərbaycanın müstəqilliyi dövründə Azərbaycana rəhbərlik 

etmiş, bütün həyatını xalqına , ölkəsinin tərəqqisinə,  əminamanlığına, sabitliyinə  həsr etmişdir. Azərbaycan xalqının 

vahidliyinə çalışan Heydər  Əliyev dühası özünün fitri idarəçəlik istedadı sayəsində, respublikada sivil və demokratik 

cəmiyyət qurmuş, dövlət vətəndaş münasibətlərində hər birinin mənafeyini prioritet götürmüşdür. Bütün xalq ulu öndərin 

siyasətinə yüksək etimadın müqabilində dövlətə hakimiyyətə inamını bərpa etmişdir. 

Dahi  şəxsiyyət Heydər  Əliyev çox mənalı  fəaliyyəti ilə sübut etdi ki, güclü iqtisadiyyata, müstəqil, xarici siyasətə, 

demokratik imicə, mənəvi intelektual yüksəlişə malik olmayan xalq güclü dövlət qura bilməz. Bu müdrik yanaşma 

Azərbaycana böyük uğurlar gətirmiş, ölkəmiz bütün sahələrdə dinamik inkişaf etmiş böyük uğurlar qazanmışdır.  

Bu gün beynəlxalq aləmdəAzərbaycan özünə laiq yer tutmuşdur. Qonşuları, müttəfiqləri və tərəfdaşları ilə qarşılıqlı 

faydalı münasibətlər qurmuş, respublikamızı bütövlükldə regionda lider dövlətə çevrilmişdir. 

Ulu ondərimiz Azərbaycanı uzaqgörən siyasəti ilə bütün sahələr üzrə inkişaf etdirdi, sivil dünyanın ayrılmaz parçasına 

çevirdi. Azərbaycana demokratiya, siyasi sabitlik, iqtisadi inkişaf, sosila rifah gətirdi, ölkəmizə sabitlik, insanlara xoşbəxtlik 

bəxş etdi. Azərbaycanda daima yaşayacaq Heydər  Əliyev kursunu yaratdı. O Azərbaycanın bu gününü düşünmədi, 

nailiyyətlərimizin sabahını, dövlətimizin gələcəyini müəyyənləşdirdi. Azərbaycan xalqına ən laiqli varis olan cənab İlham 

Əliyevi bəxş etdi. 2003-cü ildən 12 dekabırında Heydər Əliyev bizlərdən cismən ayrıldı. Onun vəfatı türk dünyasının hüzn 

gününə çevirildi. Heydər Əliyev mənalı, şərəfli ömür yaşadı və bütün həyatını Azərbaycan dövlətinə, çox sevdiyi xalqına 

həsr etdi.  

 

 

MİRZƏ ƏLƏKBƏR SABİR VƏ İRAN KLASSİKİ HAFİZ ŞİRAZİ 

 

Ulduz QƏHRƏMANOVA 

Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universiteti 

[e-mail]

 

 

“Hophopnamə” tərtibçilərinə görə  Sabirin Hafiz Şiraziyə bir nəzirəsi və bir təzmini var.  

1.Sabir Hafiz Şirazinin “Yusifi güm gəştə baz ayəd bə Kənan qəm məxur” misralı qəzəlinə “Mahi-Kənanın batıb, ey 

piri-Kənan, qəm yemə!” misralı satirasını (ilk dəfə “Molla Nəsrəddin” jurnalında 2 iyun, 1906, № 9-da imzasız ) nəzirə 

yazmışdır. Bu nəzirə bilavasitə Hafizin qəzəlinə deyil, o qəzəlin Məhəmməd Hadi tərəfindən orijinalı, istər Hadinin 

tərcüməsi, istərsə Sabirin əsəri eyni vəzn-fA'ilAtün  fA'ilAtün  fA'ilAtün  fA'ilün, yəni rəməl bəhrinin ikinci növü 

ölçüsündə, eyni qafiyə-“...an” qafiyəsi, eyni rədif-“qəm məxor-qəm yemə” rədifi üzərində qurulmuşdur. Şəkilcə isə Sabirin 

əsəri onlardan fərqlənir. Hafiz və Hadidə bu əsər qəzəl  şəklindədir. Sabir isə bunu dördlük şəklini müsəmmət növünə 

çevirmişdir. Kəmiyyətcə də orijinal və tərcümə iyirmi dörd misradan  ibarət ikən, Sabirin əsəri iyirmi misradan, yəni beş 

dördlükdən ibarətdir. Bunlar həmin əsərlərin forma cəhətidir. Lakin əsas məsələ bunların məzmunundadır.   

Hafizin  şeirində-Əli, Məhəmməd, Quran, Kəbə  xəyalı bir gələcəyə boş ümidlər!... Sabirin şeirində-binavalərə, 

yoxsullara, ac əməkçi insanlara acı xitablar və bəyə, xana, əyana qarşı tüfeyli güclülərə qarşı lənət, nifrət var. Ona görə də 

bu cür iki şeirdən biri digərinə nəzirə ola bilməz. Hələ Sabirin bu inqilabi əsərini 1948 və 1954-cü illərin “Hophopnamə” 

tərtibçiləri “Hafizin bir qəzəlinə nəzirədir” və “Bu şeir şairin ilk nəzirəsidir” kimi qiymətləndirilib. Ə.Cəfər bunu Sabirin ilk 

təhzili hesab edir. Goründüyü kimi, Hafizdə təsdiq mənasında olan “mahi-Kənanın gələr”, “beytülhəzanın bir gün gülüstan 

olar” fikri burada “mahi-Kənanın batıb” və “gülüstanın beyti-əhzan” olması fikri ilə  əvəz olunmuş, yəni tamamilə  tərs 

mənada öz bədii ifadəsini tapmışdır. Hər iki şeirin məqsədini aydınlaşdırmağa kömək edən “qəm yemə!” rədifinə gəlincə, 

demək lazımdır ki, bu da, əslinə baxsan, tərs mənada işlənmişdir.  Şair demək istəyir ki, ay yazıq sənin gülüstanın solub 

nalalər evinə çevrilmişdir. Bu, “qəm yemə!” deyil, “qəm ye” deməkdir. Satiranı bütünlükdə oxuduqca məlum olur ki, şair 

siyasi, lirik hisslərinin də bədii ifadəsini satira ilə birləşdirərək çox qiymətli bir əsər yazmışdır. Satirada “Sən zəlil ol, qoy 

güclü çəksin ləzzəti...” sözlərindəki kədəri, tərs mənanı, üsyançılığı duymamaq mümkün deyildir. 

2. Sabirin “Asudəlik bu saət yerdən göyə cəhanda” adlı satirası (ilk dəfə “Molla Nəsrəddin” jurnalında 25 aprel, 1910, 

№ 16-da “(.....)” imzasız ) nə təzmin, nə bənzətmə, nə nəzirə, nə də təhzildir. Nəzirə təhzildə əsas şeirin müəllifindən təzmin 

II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

310 

 Qafqaz University                         

          18-19 April 2014, Baku, Azerbaijan 

ola da, olmaya da bilər. Bir şair tamam müstəqil bir şeirinə başqa bir şairin əsərindən bir misra, bir beyt alıb sala bilər, öz 

məqsədi üçün ondan istifadə edə bilər. Sabirin Hafizdən bu təzmini məhz bu səpgidə edilmişdir. Onun həmin şeiri Hafizin 

şeirinə nə nəzirə, nə təhzil, hətta nə bənzətmədir. Bu iki əsər arasında bənzəyiş yalnız vəzn birliyindədir ki, təklikdə bunun 

mahiyyət etibarı ilə heç bir əhəmiyyəti yoxdur. Hafizin əsəri 28 misra, Sabirin əsəri isə 59 misradan ibarətdir. Hafizin əsəri 

qəzəl şəklində beytlər üzrə yaradılmış, Sabirin şeiri əsasən onluq bəndlər üzrə qurulmuş, mətləli-nəqəratlı onluq şəklində bir 

əsərdir. Yalnız nəqərat Hafizin mətlədəki beytinin ikinci misrasıdır: Dərda ki, razi-pünhan xahəd şad aşikara! Hafizin bu 

məşhur qəzəli Yaxın və Orta Şərqin  əsatiri (ayineyi-Skəndər, cami-Cəm, mülki-Dara, Qarun və  Gəda) ilə  bənzədilmiş 

dərvişanə, rindanə bir əsərdir. Bu əsərdə  şair zahirən həyata ”laqeydlik fəlsəfəsi” gözü ilə baxır və dostlarla mürüvvət, 

düşmənlərlə  mədara yolu ilə gedir. Lakin Hafiz daxilən belə deyildir. Əsərin  əsas motivini təşkil edən ilk beyt (mətlə) 

böyük şairin ruhundakı faciəni öz məzmununda saxlamaqdadır. Sabirə də Hafizin bu əsərindən məhz bu beyt, xüsusən onun 

ikinci misrası lazım olmuşdur.  İrana dair mövzularından biri olan bu şeirdə Sabir Hafizin həmin  əsərindən çox mənalı 

surətdə istifadə etmişdir. Bu əsərin ikinci misrasını Sabir bərcəstə bir misra səviyyəsinə qaldıraraq, müasir İranın həqiqi 

simasını təsvir etməkdə ona dramatik bir nida keyfiyyəti vermişdir. Bu iki böyük həmin əsərləri arasındakı rabitə yalnız bu 

təzmin hüdudunda qalır. Hafiz öz qəzəli ilə XIV əsrin dərəsindən XX əsrin təpəsinə qaldırır.    

Sabir isə İran ictimai gerçəkliyinin satirik mənzərəsini vermək məqsədilə başqa bir şeirini Hafiz Şirazinin qəzəlindən 

bir beyt götürüb ondan öz məqsədinə uyğun şəkildə, bacarıqla istifadə edərək yazmışdır. Sabir Hafizdən götürdüyü beyti öz 

şeirinin başlanğıcında olduğu kimi vermiş, sonra isə hər bəndin axırında “Aman ki, gizli sirrim olacaq indi aşikar” şəklində 

olan ikinci misrasını işlətmişdir. Bu isə İran hakim dairələrinin ölkənin daxili siyasi-ictimai vəziyyətinin aşkar olmasından 

bərk qorxuya düşdüklərini göstərmək və onları ifşa etmək məqsədi güdmüşdür. 

 

 

ƏDƏBİYYATDA MİFOLOGİZM  

 

Ülkər AĞAKƏRİMOVA  

Azərbaycan Dillər Universiteti 

[e-mail] 

 

Mifologizm XX əsr ədəbiyyatının xarakterik hadisəsi, eyni zamanda badii priyom və bu priyomun arxasında dayanan 

dünyaduyum tərzi idi. O, həm dramaturgiyada, həm poeziyada, həm də romanda öz təzahürünü tapırdı. Sonuncuda yeni 

mifologizmin spesifikası özünü daha bariz şəkildə göstərir. Çünki ötən  əsrdə dram və lirikadan fərqli olaraq roman 

mifləşdirmədən kənarda qalırdı. Bu fenomen daha çox XIX  əsrin ənənəvi tənqidi realizmindən uzaqlaşma və klassik roman 

şəklinin yaradılması dövründə çiçəkləndi. Mifologizm özlüyündə  tənqidi başlanğıca qarşı deyildi, o hətta insan 

şəxsiyyətindəki kəskin  şəkildə müşayət olunan prosesləri,özgələşmənin burjua “nəsrinin” bayağılığının,dini mədəniyyətin 

böhran durumunun aradan qaldırılmasının əlavə üsullarını təklif edir. 

Mifoloji zaman müasir romanda obyektiv tarixi zamanı  sıxışdırır, belə ki, müəyyən zaman kəsiyində baş verən 

hərəkətlər və hadisələr əbədi prototiplər fonunda ifadə olunur, tarixin dünyəvi zamanı mifin zamansız dünyasına keçir.  

Bu  əsnada biz Coysun, Eliotun, Paundun, Prustun yaradıcılığına nəzər salmalıyıq.  İnsan cemiyyetinin inkisafinda 

mifologiyanın rolu əvəzsiz və danılmazdır. Dunyanın ve insanın yaradılışı barədə hər bir insanın, hər bir xalqın öz mifi, öz 

allahları, öz qəhrəmanları mövcud olub.  

Mifologiya dünyanı, həyatı qavrama tərzidir. Ən qədim zamanlardan bəri insan həyatın mahiyyətini, onu əhatə edən 

dünyanı anlamağa çalışıb. Mifologiya dünyanı  dərk etmənin, insanın özünü dərk etməsinin, eləcə  də  fərdin mənəvi 

dünyasının formalaşmasının ilkin forması kimi çıxış edir. XVIII əsrə  qədər Avropada antik yunan və roma mifləri 

yayılmışdı. XVIII əsrin I yarısından  isə elmi dövriyyəyə  hind-avropa xaqlarının- qədim hidlilerin, iranlıların, almanların və 

slavyanların mifləri də qoşulur. Sonralar Amerika, Afrika, Okeaniya, Avstraliya xalqlarının miflərinin ortaya çıxması 

göstərdi ki, mifologiya tarixi inkişafın müəyyən bir dövründə demək olar ki, bütün xalqlarda mövcud olub. Qədim miflərə 

dünyanın, kainatın (kosmoqonik miflər) və insanın (antropoqonik miflər) yaranması barədəki miflər aiddir.  

Mifologiya öz sinkretik mahiyyəti səbəbindən fəlsəfənin və ədəbiyyatın inkişafı üçün əvəzsiz material oldu. Mifoloji 

irsin izlərini elmin inkişafının ilk mərhələsində, məsələn, qədim yunan naturfəlsəfəsi, tarix (Heredotun əsərləri) , tibb, və s. 

görmək olar. Amma sonralar, ictimai təfəkkürün əsas formaları olan mədəniyyət və ədəbiyyat mifologiyadan ayrılsalar da, 

onlar genişləndirərək və mifoloji simvolları başqa cür izah edərək öz “dillərində” mifdən istifadə edirdilər. 

Öz inkişaf mərhələsi  ərzində  ədəbiyyat  ənənəvi miflərdən  ədəbi-bədii məqsədlər üçün geniş istifadə edirdi. Antik, 

Bibliya mifologiyasının (Şərqdə isə induist və buddist miofologioyası) motivləri poetik obrazlılığın arsenalı, süjetin və 

poeziyanın özünəməxsus dili idi. XX əsrdə isə bir sıra cərəyanlatrın şüurlu şəkildə mifologiyaya müraciəti başlanır (C.Coys, 

F. Kafka, T. Mann, Q.Qarsia Markes və s. ). Bu zaman həm müxtəlif  ənənəvi miflərdən istifadə (amma mənanın kəskin 

dəyişməsi müşahidə oluna bilər), həmçinin  də öz poetik simvolar dilini və öz mifologiyasını yaradan mif yaradıcılığı ortaya 

çıxır. 

II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

311 

 Qafqaz University                         

          18-19 April 2014, Baku, Azerbaijan 

Genetik olaraq ədəbiyyat, xüsusilə də bizim diqqət obyektimiz olan təhkiyə ədəbiyyatı mifologiya ilə folklorun dərin 

qatlarında yaranan nağıl və qəhrəmanlıq eposu vasitəsilə, folklor vasitəsilə əlaqəlidir. Təbii olaraq dram və lirika da öz ilkin 

mifik elementlərini milli bayramlarda olan rituallardan və dini mərasimlərdən götürüb.  

Yaxşı  məlumdur ki, bütün antik ədəbiyyat mifologiya və mifoloji kosmologiya ilə hopub, amma antik miflər orta 

əsrlərdə  də unudulmur, hərçənd xristian demonologiyası periferiyasına keçir. Bütövlükdə isə orta əsr  ədəbiyyatı daha 

spiritual olan dini mifologiyanın hakimiyyəti, təsiri altında qalırdı. Analoji olaraq orta əsr şərq mədəniyyətində də buddist, 

induist, daosist və islam mifologiyası dominantlıq təşkil edirdi.  

Total simvolizmdən uzaqlaşma yalnız  İntibah dövründə başladı. L. Batılkinin yazdıqlarına  əsaslansaq “İntibah - 

arxetiplər, mif üzərində qurulan son bütöv mədəni sistemdir. İntibah mifi özünün tarixə meylli və  tənqidi düşüncəyə 

əsaslanan antroposentrizmi, diqqətin reallığa yönləndirilməsi ilə belə bir təsəvvür yaradır ki, sanki burada öz-özlüyündə 

ölmüş antik mifologiya yeni bir mərhələyə keçir (xristianlıq, qrotesk, magiya, cəngavərlik  əfsanəsi). Bu səbəbdən 

mifologiya yuxarıya doğru irəllədikcə özünəməxsus şəkildə tarixi məcburiliyi saxlayırdı. Bu bele olduğu halda keçidin hələ 

barokko və klassisizmdə də tamamlanmadığını deyə bilərik. 

XV-XVIII  əsrlərdə antik bibliya miflogiyasının obraz və motivləri poetik obrazlılığın arsenalı, süjetlərin mənbəyi, 

incəsənətin özünəməxsus  şəkildə formalaşmış dilinə çevrildi. Məhz XVI-XVII əsrlərdə  ənənəvi süjet çərçivəsində geniş 

ümumiləşdirici qüvvəyə malik qeyri-ənənəvi  əbədi tiplər yaradılır ki, (Hamlet, Don Kixot, Don Juan,Mezantrop və s.) 

bunlar da öz dövrünün təkcə sosial xarakteri modelində deyil, həm də bəzi ümuminsani kardinal davranışa malik tiplər idi. 

Başqa sözlə bu qəhrəmanlar özləri sonrakı  əsrlər üçün əbədi obrazlar idilər. Bu əsərlərin süjeti müəyyən qədər aşağı 

səviyyədə olsa da, bu süjetin üzərində orijinal xarakterlər sistemi dayanırdı. 

Qeyd etmək lazımdır ki, ənəvi süjetdən imtinadan sonra janr strukturunun inersiyası  hələ  də davam edirdi. 

Mifologiyanın öyrənilməsinə maraq günümüzdə də azalmır. Mif yaradıcılığı insanlığın mədəni tarixinin yaranmasının vacib 

hadisəsidir. 

 

 

KAMAL ABDULLANI OXUYARKƏN QABRİEL QARSİA MARKESİ UNUTMAQ 

 

Ülvi Babayev 

Naxçıvan Dövlət Universiteti 

[e-mail] 

 

(Kamal Abdullanın “Unutmağa kimsə yox” Qabriel Qarsia  Markesin “ Vəba günlərində  eşq” romanlarının 

tipologiyası  və  Bəhram-Gülsüm-Mübariz (“Unutmağa kimsə yox”), Florentino-Fermina-Urbino (“Vəba günlərində  eşq”)  

obrazları üçbucağının xarakter özəllikləri)   

İnsan ömrünün ən böyük mənası ona verilən duyğular ölçüsündə ilahi  bəxşiş olan həyatın sirli yönlərini üzə 

çıxarmaqdır. Axı, həyat kəşf  edilməsi zəruri olan bir dəfinədir. Və yalnız insan düşüncəsi, insan duyğuları gizli bir dəfinə 

olan həyatı layiqi ilə duyur və təfəkkür edir... Həyatın mahiyyəti və qayəsi, sirli həqiqətləri, acısı və şirini nəsildən-nəsilə 

yaşantının ifadə vasitəsi olan sözlə ötürülür, qorunur və saxlanılır...  Bir millətin fikir abidəsini, söz abidəsini yaratmaq isə 

həyatın özünün də qəribə bir sənət olduğunu müşahidə edə bilən fərdlərə nəsib olur. Hal-hazırda- XXI yüz ildə ” bir dünya 

ilə kifayətlənmə”k istəməyən Kamal Abdullanın qələmində  həyatın yeni bir sirli yozumu poetik-fəlsəfi iqtidar qazanır.  

Nəsrimizdəki bu cür inkişaf və irəliləyişi Kamal Abdullanın “Unutmağa kimsə yox” romanında müşahidə edir və bu uğuru 

böyük ehtiram, sevinc hissi ilə qarşılayırıq. Və  təsadüfi deyil ki, yazıçımızın romanını dünya şöhrətli yazıçı, “Nobel” 

mükafatı sahibi Q. Q. Markesin əsəri ilə qarşılıqlı müqayisə  şəklində  təhlil etmə  zərurəti duyuruq: Kamal Abdulla 

“Unutmağa kimsə yox” romanında  ” bir dünya ilə kifayətlənmə”  tendensiyası ilə çıxış edir və bu qavram mətndə semantik 

mərkəz təşkil edir. Alim yazıçının bu cür ədəbi qənaətini həm də  nəsrimizdə yeni axtarış mündəricəsinin ilkin və  əsaslı  

səhifəsi kimi qiymətləndirmək olar. Anar nəsrində psixoloji-intelektual keyfiyyətlər kimi təzahür edən, Sabir Əhmədli 

yaradıcılığında müəyyən axtarışlara səbəb olan, Yusif Səmədoğlu qələmində püxtələşən müasirlilik və intelektuallıq Kamal 

Abdulla romanında ( “Unutmağa kimsə yox”) bədii-intellektual, elmi-virtual anlam kəsb edir. Yazıçı gündəlik  həyatımızda 

təkrarlanan, müşahidə etdiyimiz fiziki hadisə  və qanunları, tozlanmış, unudulmuş mifik yaddaşı, elmi təfəkkürü bəddi 

mətnin tikinti materialına çevirir: Mətndəki “paralel dünyalar”, “ hadisələrin üfüqü”, “çiçəkli yazı”, “mağaranın ruhu”... 

kimi qavramlar təkrarlanan mifik qatda özünə yer edən, arxaikləşən məişətimizlə daima və sürətlə yenilənən müasir, virtual-

intellektual həyatımızın tərkib hissələridir. Sadəcə  sənətkar bütün bu həyat ünsürlərini müəyyən termin və istilahlarla 

mətnin komponentləri kimi bizlərə  təqdim edir. Bütün bu sadaladığımız keyfiyyətlər nəsrimizdə yenidir və bu özəlliklər 

mətnə ağırlıq gətirmir, əksinə  əsəri maraqlı və oxunaqlı edir. Və yaxud göydən dəvələrin yağması, şirlərin üsyanı, Molla 

Güləlinin nəql etdiyi əsatirlər...  (alternativ) real dünyamızda mümkünsüz görünsə  də,  ən azından virtual dünyada 

mümkünlüyün, zaman amilinə  fərqli baxışın, donmuş, sitatik həyat tərzinə etirazın,  “paralel dünyalar”ın  təminatıdır... 

Kamal Abdullanın Markesdən fərqli olan yazı üslubu, “Unutmağa kimsə  yox”    və “Vəba günlərində  eşq” romanlarının 

II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

312 

 Qafqaz University                         

          18-19 April 2014, Baku, Azerbaijan 

fərqli struktur tipologiyası olsa da, romanlar bir nöqtədə birləşir, olduqca yaxınlıq kəsb edirlər. Lakin romanların oxşar 

yönünü izah etmədən öncə  qısaca Markes yaradıcılığına - “ Vəba  günlərində eşq”  romanın ümumi özəlliyinə  nəzər salaq:  

Markes romanlarnda Latın Amerikası xalqlarının məişəti mistik bir biçimdə  bədii inikasa çevrilir. Simvolizm, magizm 

ünsürləri Markes qəhrəmanlarının gündəlik həyatının da ünsürləridir. Qeyri-real anlayışlara bu nəsrdə gerçəklik donu 

geyindirilir. Özü də  Markesin canlandırdığı obrazlar mistik, magik qavramları gündəlik, şərti həyat refleksləri kimi qəbul 

edirlər. Yəni, fantastikadan fərqli olaraq  magik realizmdə mistik ünsürlər gündəlik məişət həyatının bir parçasıdır. (“Yüz 

ilin tənhalığı” romanı buna ən böyük örnəkdir) Bu baxımdan Markes yaradıcılığının böyük bir qismini Latın Amerikası 

xalqlarının (XIX-XX əsrlər) həyatını bütün çılpaqlığı ilə ifadə edən ədəbi təsəlli və yaxud təsəlli verici etiraz  adlandırmaq 

məqsədə uyğundur...   

 “Vəba  günlərində  eşq”  romanında isə, yarım  əsrdən çox bir müddətdə sevincli-kədərli eşq macərası yaşayan üç 

insanın sevgi, şəhvət və nifrət üçbucağında kəsişən həyatları ovsunlayıcı  və axıcı bir üslubda əks olunur. Yazıçının bu 

romanı digər romanlarından kəskin  şəkildə  fərqlənir. Markesin digər  əsərlərində olan kəskin ictimai-siyasi problematika, 

mistik və qeyri-mistik paradoksallıq, simvolik ümumiləşdirmə,  süjet xəttində və obrazların həyatındakı çox şaxəlilik... kimi 

özəlliklər bu romanda fərqli bir dəyər qazanır. “Vəba  günlərində eşq”  romanı daha çox lirik-psixoloji nəsr nümunəsi kimi 

təzahür edir. Roman Markes təhkiyə üslubuna xas konkretlik və heyrətvericiliyi saxlayır. Təsvirlərdə isə, həyat 

gerçəkliklərini, təbiliyi obrazların həyat tərzinin bir parçası kimi təqdim etməyi bacarır və bu baxımdan təsvir və təhkiyə 

bir-birini tamamlayır. Sənətkar naturalizmə xas  uzun-uzadı həyat hadisələrinin ifrat bir şəkildə verilməsinə ehtiyac duymur,  

bədii ümumiləşmə, simvolika... kimi ədəbi priyomlarlardan məharətlə istifadə edir. Nümunə üçün Florentinonun Ferminaya 

aşiq olması vəba xəstəliyi zamanı baş verir və bu həyat faktını yazıçı simvolik bir biçimdə təqdim edir. Eşqin vəba xəstəliyi 

kimi yoluxucu və ağrılı olması ifadə olunur, üstəlik Dr. Juvenal Urbinonun əsas personaj kimi əsərə daxil olmasında, vəba 

xəstəliyinin böyük rolu var... Əlbəttə ki, bu cür xüsusiyyətlər  əsas  ədəbi meyarlar kimi dəyərləndirilmir, lakin mətnin 

ümumi qurluşuna təsiri də az deyil... Romanın məziyyətlərindən biri də budur ki, mətn əvvəldən sona kimi xəfif lirizmə və 

zahirən sadə batinən mürəkkəb psixologizmə  əsaslanır. “Vəba  günlərində  eşq”  romanında eşq anlayışı  həm cismani- 

şəhəvani, həm də ruhani- ilahi yöndən paradoksal psixologizmə, yumoristik-faciəyə  əsaslanan xəfif l irizm üzərində 

köklənir... 

Hər iki romana qısa da olsa, nəzər saldıqdan sonra bu nəticəyə gəlmək olar ki, “Unutmağa kimsə yox” əsəri roman 

içərisində romanları ehtiva edən müasir intellektual nəsr nümunəsidir, “Vəba  günlərində  eşq”  romanı isə, paradoksal 

məzmunlu lirik-psixoloji nəsrin magik realizmə xas bəzi özəlliklərini özündə  cəmləşdirən məhəbbət hekayətidir. Lakin 

“Unutmağa kimsə yox” romanına daha dərin mühakimə və estetik zövq ölçüləri ilə yanaşanda əsərin ən böyük məziyyətinə 

şahid oluruq. Özü də bu məziyyət hər iki romanı bir nöqtədə birləşdirir, bir-birinə yaxın edir... “Unutmağa kimsə yox” 

romanında K. Abdullanın ən böyük uğuru mürəkkəb məzmuna malik bir mətn daxilində müasir məhəbbət dastanı yarada 

bilməsidir. Romanlar məhəbbət mövzusunda bir-birinə yaxın olsalar da,  ifadə etdikləri məhəbbətin məzmunu baxımdan 

çox incə fərqlər var: K. Abdullanın Bəhram və Gülsüm obrazları bir-birini qarşılıqsız, saf, məsum bir arzu ilə sevən, milli 

psixologiyamıza uyğun əda və davranışlar sərgiləyən, əsrlər keçsə də, yaddaşlardan silinməyəcək xarakterlərdir. Gülümsər 

Gülsüm təbəssümlü çöhrəsindən tutmuş, Bəhrama olan sevgisini qəlbinin dərinliklərində əsl qadın əxlaqı ilə saxlamasına... 

qədər yaddaşlara həkk olunur. Bəhram dayı isə, dolğun, təmkinli xarakterə malik olmaqla yanaşı, müasir dünyagörüşlü lakin 

milli psixologiyanın daşıyıcısı olan real, canlı bir obrazdır. Hörmətli yazıçımızın roman yaradıcılığının  ən uğurlu,  ən 

koloritli obrazı Bəhram dayıdır... “Vəba  günlərində eşq”  romanında Florentino və Fermina xarakterləri isə, bir-birilərinə 

olan sevgiləri baxımından olduqca ziddiyyətli xarakter sərgiləyirlər. Fermina obrazı Florentinonu sevdiyi halda daha 

yaraşıqlı və zəngin Dr. Urbino ilə ailə qurur. Eyni ziddiyyətli məqama Florentinonun sevgisində şahid oluruq. O, Ferminaya 

qovuşmaq üçün Urbinonun ölümün arzulayır və bunun üçün 51 il 9 ay 4 gün gözləyir. Lakin bu yarım  əsrlik zaman 

müddətində altı yüzdən çox qadınla münasibətdə olur ki, bu gerçəklik isə, onun eşqinin daha çox cismani xarakter daşıdığını 

göstərir. Dr. Urbinonun ölümündən sonra Florentinonun yetmiş altı yaşında yetmiş iki yaşlı Ferminaya qovuşması Latın 

Amerikasındakı eşq anlayışının bizim düşüncə dünyamızdan nə qədər fərqləndiyinə əyani sübutdur... Hər iki romanda aşiq 

və məşuqdan başqa üçüncü bir şəxs, əğyar da var. Ancaq “Unutmağa kimsə yox” romanında Gülsüm nə Bəhrama nə də ki, 

Mübarizə qismət olur. Başqa biri ilə ailə quran Gülsüm ömrü boyu Bəhramı unutmur, Onu gənclik dövrlərində birgə 

oxuduqları “Ovod” romanını dönə-dönə oxumaqla xatırlayır... Bəhram da öz növbəsində əsl kişi dəyanəti ilə Gülsümü sevir, 

lakin Florentino kimi Gülsümün həyat yoldaşının ölümün arzulamır və ömrü boyu ailə belə qurmur. Hətta, Gülüsümdən 

ayrılmasına səbəb olan Mübarizə kin bəsləmir,  əksinə dostluq-yoldaşlıq münasibətlərini qoruruyub-saxlayır. Bəhram-

Gülsüm-Mübariz obrazları üçbucağında sevgi, hörmət, dostluq münasibətləri kəsişir. Florentino-Fermina-Urbino 

üçbucağında isə, sevgi, şəhvət, sərvət hərisliyindən doğan davranışlar toqquşur. Fermina həm Florentinoya, həm də 

Urbinoya “qismət” olur. Gülsüm isə, nə Bəhrama nə də Mübarizə qismət olmasa da, onlar heç biri Gülsümə qarşı cismani 

qovuşma arzusunda olmurlar... Hər iki romanın məziyyətlərinə, mahiyyətlərinə  xarakterlərin davranışları prizmasından 

yanaşanda “Unutmağa kimsə yox”  romanı daha dolğun və doğma təsir bağışlayır. Və K. Abdullanı oxuyarkən Markesi 

unutmuş oluruq. Hər iki roman haqqında qənaətimizi elmi araşdırmalar və rəylər aspektindən dəyərləndirmək üçün tezisdən 

kənara çıxmağımız gərəkir: Dünya mətbuatına nəzər saldıqda “ Vəba günlərində eşq” romanı haqqında  məşhur amerikan