Microsoft Word Materiallar Full

II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

182 

 Qafqaz University                         

          18-19 April 2014, Baku, Azerbaijan 

BEYNƏLMİLƏLSÖZVƏTERMİNLƏRİN MƏNŞƏYİ VƏ MƏNBƏYİ 

 

Esmira AĞAMİRZƏYEVA 

AMEA  Nəsimi adına Dillər İnstitutu 

[e-mail] 

 

Hər bir dilin lüğət tərkibində alınma və dilin öz sözləri vardır. Yeni terminlər dilin bu iki leksiklayının elementləri 

hesabına formalaşır. Terminin yaradıldığı dil bu terminin mənşəcə  həmin dilin vasitələrindən təşkil olunacağına zəmanət 

vermir. Ona görə də termin mənşəcə yayarandığı dilin özünə, yabaşqabirdilə, ya da komponentlərinə görə müxtəlif dillərə 

aid ola bilər. Müxtəlif terminləri təhlilə  cəlb etsək, terminlərinkomponentlərininmənşəyinəgörə müxtəlif qruplara ayıra 

bilərik: 1) terminvəonutəşkiledənkomponentlərimənşəcəeynibirdiləaidolur; 2) terminin komponentləri mənşəcə iki və daha 

artıq dilə aid olur. Termininformalaşdığıvəyaradıldığıdilmənbədiladlanır. Termin və onun komponentlərinin mənşəcə hansı 

dilə aidliyini mənbə dil prizmasından təsnif etsək aşağıdakı qrupları təyin etmək olar: 

1. Terminvəyaonunkomponentlərimənşəcəmənbədiləaiddir. Qeydolunancəhətbeynəlmiləlterminlərdə, eləcəbeynəlmiləl 

sözlər dədəözünüeynişəkildəgöstərir. Konkretmisallaramüraciətedək.  

Mimoza – ot, kol, ağacnövüdür. Botanikaterminidir. Azərbaycandilində «küsdümağacı» terminvariantıdavardır. Yunan 

«mimos» sözündəndüzəlmişdir.  Yunansözününmənası «görünüşünüdəyişmədir».  İngildis dilinə  və bir çox başqa dillərə 

eyni şəkildə keçmişdir. İngilisdilindəyazılışı «mimosa», oxunuştranskripsiyası «mi`mouzə» şəklindədir. Söz yunan dilində 

yaranmışdır. Termindəyunandilinəmənsubdur. Deməli, həmmənbə, həmdəmənşədileynidir. Bununla belə bir çox dillərdə 

“mimoza” kimi işlənir. 

2. Termininbirkomponetimənşəcəmənbədilə, digərkomponetibaşqabirdiləaiddir. Dezinfeksiyasözü «xüsusi dərmanlar 

və cihazlar vasitəsiiləhəşaratlarınməhvedilməsi» kimiizaholunur. Sözikikomponentdənibarətdir: dez+infeksiya. Dez- 

önşəkilçisifransızdilinəaiddir. Buönşəkilçivəyasözlərinəvvəlinəartırılanelementdir. «Dez-» əlavəolunduğusözə «məhvetmək, 

çıxartmaq, yoxetmək, rəddetmək» mənalarınıartırır. Bubaxımdandezinfeksiya «infeksiyanıməhvetmək, infeksiyanı aradan 

qaldırmaq»  mənasınıverir.  

İnfeksiyalatındilindən «inficere»sözündənolubmənası «korlamaq, xarabetmək», «yoluxdurmaq»-dır. Terminin mənbə 

dili də latın dilidir.  

3. Termininheçbirkomponentimənşəcəmənbədiləaiddeyildir.  

Dezinteqrasiya – fransız «dez», latın «integratio» sözləriəsasındaformalaşmıştermindir. Latın «integratio» - 

«bərpaetmək», «doldurmaq» mənalarınıverir. 

Dezinteqrasiyasözüingilisdilində «disintegration», fransızdilində «désintégration» rusdilində «dezinteqrüiə» 

formasındaişlənir. Azərbaycandilinərusdilindənkeçmişdir.  İngilisdilindənrusdilinəkeçidzamanı «-tion» elementi «-ция» 

iləəvəzolunmuşdur. Azərbaycandilinəkeçidzamanı «-ция»  şəkilçisiAzərbaycandilininuyğungələnqrafemləriiləverilmişdir. 

Terminingilisdilindəfransızvəlatınmənşəlikomponentlərəsasındaformalaşmışdır.  

Beləliklə, beynəlmiləlterminləritariximənbələrinəgörəaşağıdakıqruplaraayırmaqolar: 1)ayrı-ayrıdillərinöztörəmələri; 

2)başqadillərdənalınanterminlər; 3)başqadillərvasitəsiləalınanterminlər; 4)müəyyənbirdilindaxilində müxtəlif beynəlmiləl 

söz elementləri  əsasında yaranmış terminlər. Hər hansı sözün beynəlmiləl termin statusu almasının  şərtlərindən biri də 

həmin terminin beynəlxalq dillərdə işlənməsi götürüləbilər. Termin ingilis, fransız, alman, rus, ispan dili  kimi beynəlxalq 

miqyasda yayılmış dillər də işlənməlidir.  

Mədəniyyətlərarası kommunikasiya mürəkkəb və çox cəhətli olduğu kimi, xarici sözlərin alınması  səbəbləri də 

müxtəlifdir. Bununla belə müasir Azərbaycan dilində alınmaların iki vacib qrupunu fərqləndirməkolur: 1) terminologiya 

(kompüter dili, iqtisadiyyat, maliyyəişi, menecment. Məsələn, kompüter, sayt, internet, internetprovaider, konsaltinq, 

konsensus, brifinq vəs.); 2) alınmanındəbxatirənişlədilməsi (prezentasiya, reytinq, şop-tur, killervəs.). 

Əslindəbuikiqruparasındadəqiqsərhədyoxdur. Alınmalarınçoxuterminolmaqlayanaşı, onların müəyyən qisminin 

işlədilməsi dəbdəndə irəli gəlir (şoumen, tok-şou, breyn-rinqvəs.). Bu cür sözlər çox zaman müəyyən müddətdən sonra 

dildən çıxır.