Microsoft Word Materiallar Full

II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

253 

 Qafqaz University                         

          18-19 April 2014, Baku, Azerbaijan 

ƏLİŞİR NƏVAİNİN “FƏRHAD VƏ ŞİRİN” POEMASINA NİZAMİ   GƏNCƏVİNİN     

“XOSROV VƏ ŞİRİN” VƏ DİGƏR POEMALARININ TƏSİRİ 

 

İnci NAĞIYEVA  

Qafqaz Universiteti 

[e-mail]

 

 

Əlişir Nəvai böyük özbək xalqının orta əsrlərdə yetirdiyi sənətkarlae içərisində dünyada şöhrət qazanmış, bütün yaxın 

şərq xalqları tərəfindən sevilən, alim, mütəfəkkir, bacarıqlı dövlət xadimi və mədəniyyət hamisi kimi tədqiq edilən görkəmli 

şəxsiyyətdir. 

Əlişir Nəvainin zəngin bədii yaradıcılıq iris var. Onun türkcə yazılmış dörd divanı, qəsidələrdən ibarət farsca bir divanı, 

“Xəmsə” si, elmi-fəlsəfi bir çox əsərlərin və s. mövcuddur. 

Əlişir Nəvai ilk türk dilli “Xəmsə” nin əsasını qoyub. Ümumiyyətlə, xəmsə dedikdə isə şərqdə və dünyada ilk xəmsə 

müəllifi kimi Nizami Gəncəvi xatırlanır. Bir çox klassiklərtək Ə.Nəvai də Nizami qalaktikasının orbitindən kənara çıxmağı 

bacarmamışdır və fikrimizcə, Nizami sənətinə bdii düşüncəsinə, həyatı əksetdirmə üsullarına vurğunluğun təcəssümü olaraq 

yazdığı “Xəmsə” sində hətta poemalara verilən adlarda belə uyğunlğu müşahidə edirik. Məsələn: 

      1. “ Heyrətül-əbrar ”    –   “ Sirlər xəzinəsi ” 

      2. “ Fərhad və Şirin ”    –   “ Xosrov və Şirin ” 

3. “ Leyli və Məcnun ”   –  “ Leyli və Məcnun ”    

      4. “ Yeddi səyyarə ”   –   “ Yeddi gözəl ” 

      5. “ Səddi İsgəndər ”   –   “ İsgəndərnamə ” 

Əlişir Nəvainin ürəkləri fəth edən söz ordusu Nizami Gəncəvinin əsərlərindəki mövzu və ideya, həyata ictimai-fəlsəfi 

münasibətlərə yanaşma, dövlət, hakimiyyət, cəmiyyətin  ədalətlə idarə olunması, qəhrəmanlıq, məhəbbət-romantik 

duyğuların tərənnümü və digər cəhətləri öz içərisinə alaraq dahi sənətkarın xatirəsini əbədiləşdirilmişdir.  

Əlişir Nəvainin yaradıcılığında “ Xəmsə ” mühüm yer tutursa “ Xəmsə ” yə daxil olan poemalar içərisində “ Fərhad və 

Şirin ” mərkəzi əhəmiyyətə malik sənət əsəri olraq nəzər-diqqəti cəlb edir. 

Poemanın  əsl qəhrımanı  Fərhaddır.  Şair bütün arzularını bu surətin mübarizəsində  əks etdirib, bu ideal insanın 

faciəsində göstərir.  Ədəbiyyatımızda Fərhad surəti  Ə.Nəvai ilə başlamır. Hələ  Nəvaidən üç əsr  əvvəl yaşamış dahi 

Azərbaycan şairi N.Gəncəvi “ Xosrov və Şirin ” adlı poemasında əsərin əsas qəhrəmanı olan Xosrova qarşı duran əməkçi 

insan surəti olaraq Fərhadı seçmişdir. Bu obraz öz səmimiliyi, qoçaqlığı, mərdliyi, məhəbbəti uğrunda hər əzaba qatlaşmağı, 

tamahkar olmamağı  əməyə olan məhəbbəti ilə diqqəti o qədər özündə  cəmləşdirir ki, N.Gəncəvidən sonra Əmir Xosrov 

Dəhləvi, Arif  Ərdəbili, Marağalı Əşrəf  bu surəti dəfələrlə işləmişlər. 

Poemadakı  əsas surətlər demək olar ki, eynilə saxlanılıbdır.  Əlbəttə, burada Ə.Nəvainin fərqli düşüncələri,  şəxsi 

təfəkkürünün məhsulu olan bir çox fərqli münasibətlərə meydan verib.  

Əsərin  ənənəvi girişlə başlaması, Fərhadın Nizaminin bir çox qəhərmanları: Məcnun,  İsgəndər, Bəhram kimi nəzir-

niyazla doğulması diqqətimizi poemaların oxşarlığına çəkən ilk məqamdır. Ə.Nəvainin Fərhadı da ədəbiyyatdakı ilk Fərhad 

kimi üzərində bütün ideal xüsusiyyətləri toplayır. Onon ilk mühüm məziyyəti tişə  və külüng işlətməyi sevməsində  və 

bacarmasındadır. Fərhadən  əməyə olan məhəbbəti onun əməkçi insanlara olan məhəbbətinin  əsasını  təşkil edir. Fərhad 

Ərmən Zəminə gəldiyi zaman ağır zəhmət ilə arx qazıb sərt qayalar döşündən yol açmaq istəyən camaatı gürdükdə onlara 

qoşulur. N.Gəncəvinin qəhrəmanı kimi Ə.Nəvainin Fərhadı da dağları yararaq arxı təkbaşına çəkib sona çatdırır.  

Fərhad sevən bir gəncdir. Şair onu Şirin uğrunda sadiq,vəfalı, və fədəkar bir sevgili olaraq tərənnüm edir. Bu sevgi o 

qədər güclüdür ki, Xosrovun hiylə  işlədərək  Şirinin ölüm xəbərini ona çatdırtdığı zaman dünya ona dar gəldi yaşamaq 

mənasızlaşdı: 

                                      Əvvəl varlığını talan eylədi, 

                                      Gözündə aləmi zindan eylədi, 

                                      Çırpdı vücudunu o, sal daşlara, 

                                      Qıydı varlığına dərdli biçarə. 

Ə.Nəvainin “ Fərhad və Şirin ” poemasında yalnız  “ Xosrov və Şirin ” poemasının deil, digər poemaların da təsirini 

görmək mümkündür.  

N.Gəncıvinin “ İsgəndərnamə ” poemasında  İsgəndər – orta çağların arasıkəsilməz müharibələrindən, günahsız 

insanların qətl və qarətindən, zalım şahların ədalətsizliyindən təngə gəlmiş, usanmış bir mütəfəkkirin, dahi bir şairin etirazı, 

bədii sözün gücü ilə göstərdiyi maneədir.  İsgəndər bu baxımdan Nizaminin sevə-sevə  qələmə aldığı ideal qəhrəmandır. 

İsgəndər elmə, savada, ədəbiyyata maraqla və ehtiramla yanaşan surətdir. O, bir çox dünyada tanınmış maraqlı kitabları 

yunan dilinə tərcümə etdirir və dünyanın tanınmış alimləri ilə xəlvətə çəkilib elmə, savada yiyələnir. 

Ə.Nəvai  “ Fərhad və Şirin ” poemasında baş qəhrəmanı – Fərhadı Yunan elinə aparır və o, İsgəndər tilsimini sındırıb 

Sokratın yanına qalxır: 

---