Microsoft Word Materiallar Full

II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

307 

 Qafqaz University                         

          18-19 April 2014, Baku, Azerbaijan 

İndi bir-birini səsləyən anadillər peyğəmbərin danasını otarırmışlar. Bir gün dana itir, onlar nə qədər axtarırlarsa, heyvanı 

tapa bilmirlər. Meşənin qaranlığında, çənli-çiskinli havada hərəsi bir yana üz tutur, biri “tapdınmı?” – deyə soruşur, o biri 

isə “yox” – deyə cavab verir. Elə bu cür, bir-birlərini səsləyə-səsləyə, qorxularından dönüb quş olurlar. ” 

Təbiət və  məkanın təsvirinin obrazın psixoloji vəziyyətinin açılmasındakı rolunu romanın digər hissələrində  də 

görmək olur. Allahyar alatoranda səksəkəli şəkildə yol gedərkən “Qardaş vay” dərəsindən keçməli olur. Həm dərənin adı, 

həm də xarici görünüşü onu vahimələndirir.    Allahyar  bu  dərədən keçməyi evə çatmağa bərabər sayır. Bu vahimənin 

yaranmasında təbii ki, əfsanənin də  təsiri böyükdür: “Deyilənə görə, qarşıdakı  dərədə gecədə yeddi qardaş  xəncərdən 

keçirib yarğandan atıblar. Yaralılar səhərəcən “qardaş vay” deyə bir-birlərini çağırıb inildəmişlər. Elə o vaxtdan buranın adı 

“Qardaş vay” dərəsi qalmışdı ”. 

Yazıçı epik təsvir zamanı yer adının, yəni toponimik vahidin adının açılışına folklor yönümündən yanaşır. Bu da 

yazıçının xəlqi ruhundan və folklora bağlılığından irəli gəlir. Romanda sevdiyinin yolunu gözləyənlərin, səfərdə olan 

ərlərinin və ya nişanlılarının yolunu gözləyən qız-gəlinlərin toplaşdığı  “Ərim gəldi” qayasının adının izahı bunu deməyə 

əsas verir. 

İsmayıl Şıxlı yazıçı- müəllif nitqi ilə yanaşı, obraz nitqində də folklor örnəklərinə geniş yer vermişdir. Onun yaratdığı 

və ədəbiyyatımıza gətirdiyi dəyərli obrazlar öz xəlqi ifadə tərzləri, özünəməxsus danışıqları ilə diqqəti cəlb edirlər. Obraz 

nitqinə yerləşdirilmiş folklor mətnlərinin bir qismi obrazın  əhvalını, daxili hiss və  həyəcanlarını, o cümlədən onların 

mənəvi- psixoloji vəziyyətini göstərir. “Dəli Kür” romanında Şahnigar xanım qardaşı oğlunun evlənməsini böyük sevinclə 

qarşılayır və öz sevincini süzüb- oynamaqla, mahnı oxumaqla ifadə edir. Lakin onun zahirən görünən bu şən, şux təbiətinin 

içində müəyyən qəlbisınıqlıq var. Bu da onun çox gənc yaşından dul və  tənha qalmasından irəli gəlir.  Şahnigar xanımın 

qəlbinin dərinliklərindən gələn bu gənclik və yalqızlıq nisgili onun oxuduğu xalq mahnısının  mətnindən də açıq  şəkildə 

duyulur.  

                           İşvə bilməz, qəmzə bilməz, naz bilməz, 

                           Sevgi bilməz, söhbət bilməz, saz bilməz, 

                           Söz eşitməz, qaş anlamaz, göz bilməz, 

                           Ana, məni bir nadana verdilər, 

                           Günahıma, babalıma girdilər. 

Folklor mətninin obrazın  əhvalını lirik – romantik istiqamətdə tamamlaması motivi də  İsmayıl  Şıxlı yaradıcılığında 

xeyli qabarıqdır. Gənclik, gözəllik, sevgi duyğularına bürünmüş Salatın bulaq başında çalıb-çağıran aşığın oxuduğu 

sözlərdən xeyli təsirlənir. Çünki həmin sözlər onun daxili aləmindən, könül dünyasından xəbər verir. Şeirdə adı  çəkilən 

Salatınla onun adının təsadüfən üst-üstə düşməsi psixoloji təsiri daha da qüvvətləndirir. Burada aşığın nitqindəki folklor 

mətni onu qəbul edən, dinləyən və bu mətnin təsiri altına düşən gənc qızın könlündə, mənəvi dünyasında əks- səda verir. 

“Salatın qəribə hal keçirirdi. O bir tərəfdən addımlarını yeyinlədib tez dəyələrə çatmağa çalışır, digər tərəfdən də mahnının 

sözlərini axıradək eşitmək istəyirdi. Hərdənbir dodaqları aralanır, qımışırdı ”.  

Nümunələrdən də göründüyü kimi, yazıçı folklor mətnlərindən geniş istifadə etmişdir. Bundan əlavə, onun təsvir 

etdiyi ayrı-ayrı süjetlərin məzmununda və obrazların xarakterində  də bu ruh duyulur. Bütün bunlar İ.  Şıxlının milli 

köklərimizə, mənəvi-tarixi qaynaq və dayaqlarımıza sıx bağlılığından irəli gəlir.