Microsoft Word Materiallar Full

II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

508 

 Qafqaz University                         

          18-19 April 2014, Baku, Azerbaijan 

MƏHSƏTİ İRSİ POL SMİTİN TƏRCÜMƏLƏRİNDƏ 

 

İlahə MƏMMƏDOVA 

Milli Aviasiya Akademiyası 

[e-mail] 

Bakı/AZƏRBAYCAN 

 

XII əsr Azərbaycan İntibahının ilk məşhur şairəsi,  ilk şahmatçı qadın, ilk görkəmli qadın musiqiçi, ilk qadın bəstəkar, 

yüksək intellekt sahibi Məhsəti Gəncəvi dünya şöhrətli rübailər ustadıdır.  

Təqribən 900 il keçməsinə  baxmayaraq, Məhsəti Gəncəvi poetik irsi  nəinki Azərbaycanda, hətta bütün dünyada 

oxunur və  tədqiq edilir. Rübailərinin əlyazmaları dünyanın bir çox məşhur kitabxana və muzeylərində qorunub saxlanılır. 

Bu vaxta qədər 200-dən artıq müəllif və tədqiqatçı Məhsəti irsindən bəhs etmişdir. Yüksək sənətkarlığı, mütərəqqi fikirləri, 

humanist düşüncələri ilə seçilən Məhsəti Gəncəvinin yaradıcılıq irsinə rübailərlə yanaşı qəzəl, qitə, şeir-tapmaca, mənzum 

hekayə də daxildir. Məhsəti rübailərində insan azadlığı, nikbinlik ruhu, konservatizmə və dini fanatizmə qarşı üsyankarlığı, 

sadə insanların, müxtəlif peşə sahiblərinin poetik tərənnümü ona şöhrət gətirən başlıca kriteriyalardır.  

Məhsəti Gəncəvi  əsərlərini fars dilində yazmışdır. Həmin dövrdə  ərəb dili elmin,  fars dili isə poeziya dili hesab 

olunurdu. Amma əfsuslar olsun ki, bir cox ingilis mənbələrində Məhsəti İran və ya fars şairi kimi təqdim edilmişdir.   

Bu baxımdan Cənab Prezidentimiz İlham  Əliyevin Məhsəti Gəncəvi yaradıcılığının 900 illik yubileyinin dünya 

səviyyəsində qeyd olunması haqqında 16 yanvar 2013-cü il tarixli sərəncamının cox böyük tarixi  əhəmiyyəti vardır. 

Bununla əlaqədar olaraq, Heydər Əliyev fondunun dəstəyi ilə dünya miqyasında bir sıra tədbirlər həyata keçirilmişdir.  

Məhsəti Gəncəvinin tərcümeyi-halı  rəvayətlər halında mövcuddur. Mənbələrə görə, Məhsəti 1089-cu ildə  Gəncə 

şəhərində anadan olmuşdur.  Əsl adı  Mənisə olan şairə xanım Məhsəti adını  təxəllüs kimi götürmüşdür.  “Məhsəti” fars 

dilində  “böyük”  mənasında olan “maah” və    “xanım” mənasında olan “Sati”  sözlərindən düzəlir və “böyük xanım” 

deməkdir. O, Gəncədə Sultan Səncər xanın dövründə (1117-57) sarayda yaşayıb yaratmışdır.  

Məhsəti Gəncəvinin  əsərləri dünyanın bir çox dillərinə rus, ingilis, fransız, alman  və italyan dillərinə  tərcümə 

olunmuşdur. Xarici dillərdə Azərbaycan  şairləri haqqında  kitabların işıq üzü görməsi qürurverici və sevindirici bir 

hadisədir.  İngilis dilinə  tərcümələri arasında avstraliyalı  şair, tərcüməçi, müəllim,  şərqşünas tədqiqatçı Pol Smitin 

tərcümələri xüsusi əhəmiyyət kəsb edir.   Pol Smit  45 ilə yaxın tərcümə ilə məşğul olmuş və Sufi şairləri haqqında 150-ə 

yaxın kitabı    nəşr olunmuşdur. Pol Smitin tərcümələri haqqında  ədəbi-nəzəri, tənqidi fikrin müsbət rəyi vardır. Onun 

Hafizin Divanının tərcüməsi barəsində mütərcim,  Divanı əzbərdən söyləyən Əli Əkbər Şapurzman demişdir: “Möhtəşəm 

tərcümələrdir. 99 % Hafiz, 1 % Pol Smitdir”.   

Pol Smitin məhz Məhsəti Gəncəviyə həsr etdiyi “Məhsətinin rübailəri” (“Rubaiyyat of Mahsati”) adlı kitabı haqqında 

nə söyləmək olar? Bu kitabda Məhsəti Gəncəvinin həyatı, yaradıcılığı barəsində    məlumat verilmiş, rübailərinin ingilis 

dilində tərcümələrinə geniş yer ayrılmışdır.  

Rəvayətlərə istinadən,  Pol Smit Məhsəti Gəncəvinin 1098-ci ildə Xocənd şəhərində (Tacikistanda) anadan olduğunu 

qeyd etmişdir.¹ Məhsəti Atasının həmin şəhərdə ilahiyyat alimi olduğunu, məhz atasının ölümündən sonra Məhsətinin anası 

ilə birlikdə  Gəncəyə köçdüyünü, Sultan Səncər xanın dövründə  Gəncədə, onun sarayında yaşadığı göstərilmişdir. 

Məhsətinin məhz Nizami Gəncəvi ilə tanış olması və Nizami Gəncəvi ilə eyni yerdə dəfn olunduğu da bildirilir. Məhsəti 

Gəncəvinin Ömər Xəyyamı tanıdığını  və onun kimi məhz rübai janrında yazması  və bu janrı daha da inkişaf etdirib 

kamilləşdirdiyi göstərilmişdir. 

Pol Smit Məhsəti Gəncəvinin 98 rubaisinin,  2 qitə, 1 qəzəlinin  tərcüməsini kitabında təqdim etmişdir. Tədqiqatçı 

Məhsətidən görkəmli qəzəl şairi kimi də bəhs etmişdir. Həmçinin, Əlirza Korangi İsfahanidən sitat da gətirilir: “Şübhəsiz ki, 

Məhsəti Gəncəvi XII əsr  ən görkəmli qəzəl şairlərindən biridir..... ideya axıcılığı  zəminində Hafiz və  Sədinin qəzəllərinə 

çox bənzəyir.” ²  XII-XIII əsrin böyük sufi Məhsəti poeziyası dini fanatizmi, mövhumatı, ikiüzlülüyü  qəbul etməyən 

cəsarətli poeziya çələngi kimi qiymətləndirilir. Kitabda həmçinin Məhsəti Gəncəvinin Gəncədə heykəlinin ucadılması, bu 

şəhərdə onun adına  küçə, məktəb, muzeyin olması da göstərilir.  

Məhsəti haqqında məlumatlara tədqiqatçının digər kitablarında da rast gəlinir. “Sufi şairlərinin rübailəri” ( “Ribald 

poems of the sufi poets. Sanai, Anvari, Mahsati, Rumi, Sadi and Obeyd Zakani”), “Şərqin doqquz görkəmli şairə xanımı”, ( 

“Nine great Women poets of the East”) və s. kitabları da Məhsəti irsinin dünyada yaxşı tanınmasına xidmət edir. Pol Smitin 

“Classic Poetry of Azerbaijan:An Anthology” (“Klassik Azərbaycan poeziyası antologiyası”) kitabında XI-XVII əsrlər 

Azərbaycan klassik şairlərinin  şeirlərinin ingilis dilində  məsnəvi, qəzəl, rübai, qitə  və  qəsidə janrlarında tərcümələrini 

vermişdir.  

İngilis dilli mənbələrdə  Məhsəti Gəncəvi haqqında çoxsaylı  tədqiqatlar yazılması, çoxlu tərcümələr edilməsi 

diqqətəlayiqdir. Məhz bu tədqiqatları araşdırıb ortaya çıxarmaq, nəinki Azərbaycan oxucularına, həmçinin dünya xalqlarına 

təqdim olunması üçün tədqiqatçıların üzərinə məsuliyyətli  iş düşür.