Microsoft Word Materiallar Full

və ya yunan  mənşəli sözlər ardıcıllığı  əsasında yarana bilir, məs. to ask-to question-to interrogate; to end-to finish-to 

complete; to gather-to assemble-to collect və s. [13, 176] 

Hər iki dildə  alınma sinonim sözlərin dilə inteqrasiyası bir çox hallarda o səviyyəyə çatır ki, bu “ sözlərin bir çoxunun 

müasir dilimizdə  gəlmə olduğunu müəyyənləşdirmək çətin olur” [7, 75], adi dil daşıyıcıları  işlətdikləri sözün alınma 

olduğunun fərqinə vara bil  mir və gündəlik ünsiyyət prosesində onlara daha çox müraciət edir. Bu hal ərəb və fars mənşəli 

alınmalarda özünü daha çox göstərir. Yəni adi dil daşıyıcıları dilimizdə işlədilən başcı-rəhbər, sevgi-məhəbbət, sübut-dəlil, 

güc-qüdrət, səs-səda, yaz-bahar, yığıncaq-məclis, çiçək-gül, qanacaq-mərifət kimi sinonim cütlüklərdə birinci tərəfin milli 

sözlər, ikincinin isə ərəb və fars alınması olmasından və ya günah-təqsir, səcdə-sitayiş, adam-insan-şəxs, hal-əhval, inkişaf-

tərəqqi, hörmət-nüfuz və s. kimi antonim cütlüklərdə  hər iki tərəfin  ərəb və fars mənşəli sinonim sözlərdən təşkil 

olunmasından bixəbər bu sözləri dilimizin öz sözləri kimi qəbul edir və işlədirlər. Məsələnin mahiyyəti isə yalnız dil sahəsi 

ilə bağlı müvafiq mənbələrə baxdıqda, bu sözləri hər hansısa bir məqsədlə tədqiq edən zaman aydınlaşır. 

Məsələnin bu tərəfi ilə bağlı M.Hüseynzadənin fikirlərini deyilənlərin bir növ təsdiqi kimi qiymətləndirə 

bilərik:“Ərəb-fars-türk sözlərinin böyük bir hissəsi başqa sözlərlə birgə bu günə  qədər müasir dilimizdə  işlənməkdədir. 

Həmin sözlər həm şəkil, həm məzmunca tamamilə azərbaycanlaşmış sözlərdir ki, bunlar ümumxalq dili sözləri içərisində 

qaynayıb-qarışmış, xəlqiləşmişdir” [4, 25]. 

Burada rus və Avropa mənşəli sinonimlərlə bağlı vəziyyətin bir qədər fərqli olmasına da diqqət verməkdə yarar var. 

Belə ki, bu mənbələrdən götürülmüş sözlərin dildə “yad” element kimi təsbiti daha asandır. Zənn edirik ki, xalqımızın uzun 

müddət rus imperiyasının əsarətində olması və nəticə etibarilə bu dilin ümümişlək lüğət fonduna məxsus olan sözləri yaxşı 

tanıması bunun əsas səbəblərindəndir. 

İngilis dilində  də adi dil daşıyıcısı üçün vəziyyət belədir. Burada da, alınma sözlə milli sözlər arasındakı  bəzi 

fərqləndirici əlamərtlərdən xəbəri olmayan sadə ingilis üçün heç bir şey dəyişmir, o, dildə sinonim cərgəyə daxil olan əcnəbi 

sözləri milli mənşəli sözlərlə bərabər tutur, onlardan dildə eyni tezliklə istifadə edirlər. 

Qeyd edək ki, alınma sözlərin dilə  gətirilməsi bir tərəfdən dilin lüğət fondunun daha zəngin, rəngarəng olmasına, 

genişlənməsinə xidmət baxımdan müsbət qiymətləndirilsə  də, bəzən dilin öz milli sözlərinin ikinci plana keçirilməsi, 

unudulması  və  nəticədə dildə istifadədən çıxarılması kimi mənfi hallara da səbəb ola bilir. Dilimizdə masa, soba, çıraq, 

təqaüd, çarpayı, həbsxana, gözlük kimi milli sözlərin  əvəzinə bu sözlərin stol, peç, lampa, krovat, türmə, oçki kimi rus 

mənşəli alınma sinonimlərinin daha çox işlədilməsi bu halın bariz nümunəsi kimi qiymətlındirilə bilər . 

Sinonim sözlərin alınma və ya milli mənşəli olması onun üslubi xüsusiyyətlərinə  də  təsir edir. İngilis dilinin 

sinonimliyi üzrə müəlliflərdən T.Mizin bu barədə yazır: “Bədii dildə  təsadüf edilən sinonimlərin çoxu alınma mənşəli 

olduğu halda, ədəbi xalq dilində istifadə olunan sinonim sözlər əsasən milli mənşəlidir” [14]  

Bənzər fikir A.Volkova və Y.Timofeyeva tərəfindən də irəli sürülür. Alınma sözləri sinonimliyin ən güclü və 

əhəmiyyətli mənbəyi hesab edən müəlliflər ingilis dilinin latın, yunan, alman və skandinav dillərindən alınma sözlərlərdən 

ibarət sinonim cütlüklərlə zəngin olduğunu qeyd edirlər. Müəlliflər milli mənşəli sinonimləri bir qayda olaraq daha ümumi 

denotativ mənaya malik olub, məxsusi konnatasiyaya malik olmayan və neytral üslubda,  nitqdə daha ümümi şəkildə, tez-

tez istifadə edilən sözlər kimi səciyyələndirirlər. Bu sözlərin latın, yunan və ya fransız dilindən alınma sinonimlərinin isə 

adətən üslubi işarəviliyə malik olub, kitab üslubuna, dilinə aid olduğunu vurğulayırlar [15, 61-62]. 

İ.V.Arnold da hər bir dildə sinonimliyin xarakterik nümunələri olduğunu qeyd edir. Dilçi ingilis dilində bunun milli 

sözlərin üslubi cəhətdən neytral sadə, fransız mənşəli alınmaların bədii, yunan-latın mənşəli olanların isə  dəqiq (elmi) 

xarakterdə olmasında öz əksinin tapdığını qeyd edir və bunu şərti olaraq aşağıdakı üçlü üslubi “keyboard”da göstərməyi 

mümkün hesab edir: 

Milli sözlər                                Fransız dilindən alınmalar                                                          Latın dilindən alınmalar       

    to ask                                    to question                                                       to interrogate 

belly                                     stomach                                                                 abdomen 

to gather                               to assemble                                                            to collect 

---