Microsoft Word Materiallar Full

AZƏRBAYCAN FOLKLORŞÜNASLIĞINDA  

UŞAQ FOLKLORUNUN TƏDQİQİ PROBLEMİ 

 

Nigar AĞAYEVA 

AMEA,  Folklor İnstitutu 

[e-mail] 

 

“Uşaq folkloru” (İngilis dilində childrens folklore, childrens tradition, alman dilində kinderfolklore, rus dilində detskiy 

folklor) – həm böyüklərin uşaqlar üçün yaratdığı, həm də uşaqların öz aralarında yaradıb nəsildən–nəslə ötürdüyü, uşaqların 

həmyaşıdları ilə əyləncə, oyun və əlaqəli fəaliyyətlərinin müntəzəm şəkildə baş verdiyi prossesdir.  

XIX  əsrdə vüsət alan dünya folklorşünaslıq tarixində Yakob və Vilhelm Qrimm qardaşlarının fəaliyyətləri sonrakı 

mərhələdə folklor məsələləri içərisində  uşaq folklorunun müstəqilləşməsinə yol açdı. Bu prossesdə  təbii ki, uşaqlar üçün 

tərtib olunan kitablar böyük rol oynadı. Uşaq folkloru ifadəsi rusiyada XIX əsrin ortalarında işlədilsə  də, rus elmi 

folklorşünaslığında 1926-cı ildə rus tədqiqatçısı Q.S.Vinoqradov tərəfindən elmi münasibət bildirilmiş, elmi-nəzəri 

əsaslandırılması isə O.İ.Kapitsa tərəfindən aparılmışdır. Azərbaycanda isə bu terminin işlənməsinə Ə. Qarabağlının 1961-ci 

ildə çap olunmuş “Məktəbdə  şifahi xalq ədəbiyyatının tədrisi” adlı kitabında, eləcə  də 1968-ci il tarixində çap olunmuş 

“Azərbaycan ədəbiyyatının tədrisi metodikası” adlı dərsliyinin “Məktəbdə şifahi xalq ədəbiyyatının tədrisi” nə həsr olunmuş 

bölümündə əhatəli şəkildə rast gəlinir. Əlbəttə Azərbaycan uşaq folklorunun toplanması və tədqiqi tarixi bu tarixlərdən çox-

çox əvvəllərə aiddir. XIX son rübündən üzü bəri uşaq folklorunun toplanmasını və tədqiqi ilə məşğul olunur. Belə ki, XIX 

əsrin sonu XX əsrin əvvəllərində yaranan yeni tipli ilk Azərbaycan tədris kitablarında (“Vətən dili”, “Uşaq aləmi”, “Uşaq 

bağçası”, “Bəsirətül-ətfal”, “İkinci il”, “Balalara hədiyyə”, “Uşaq gözlüyü” və s.) biz uşaq folklorunun geniş yer tutduğunu 

görürük.  

Azərbaycan folklorşünaslığında uşaq folkloruna aid fəaliyyətləri üç mərhələdə qruplaşdırmaq olar: 

Birinci mərhələnin başlanğıcı kimi XIX ortalarını götürmək olar ki, bu mərhələ XIX əsrin ilk yarısından (M.Ş.Vazeh 

və S.Ə.Şirvaninin tərtib etdikləri tədris vəasaitləri) - 1920-ci illər arasını  əhatə edir. Bu tarixdə  uşaq folkloruna aid 

nümunələrə yuxarıda qeyd olunan  Azərbaycan tədris kitablarında verilən nümunələr, SMOMPK məcmuəsində eləcə  də 

uşaq mətbuatının (“Məktəb”, “Dəbistan” və s. jurnallar) səhifələrində rast gəlinir. 

İkinci mərhələ kimi sovet dövründə aparılmış elmi tədqiqat işləridir.Bu zaman kəsmində  uşaq folkloru ilə  əlaqəli 

araşdırmalar geniş vüsət almış, elmi-nəzəri  əsaslandırılması aparılmışdır. Bu dövrdə Y.V.Çəmənzəminli, V.Xuluflu, 

H.Zeynallı, Ə.Qarabağlı, M.H.Təhmasib, Ə.Axundov, V.Vəliyev. P.Əfəndiyev, A.Nəbiyev həm toplama işi görmüş, həm də 

---