Microsoft Word navoiy gazallariga sharhlar lotin ziyouz com doc
Yüklə 289,83 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
www.ziyouz.com kutubxonasi
53 qanchalar dolzarb ijtimoiy muammo bo‘lsa, bizniig davrimizda undan ham muhimroq ijtimoiy-axloqiy muammodir. O‘z umr yo‘ldoshlariga sodiq yashaydigan, hattoki, «pari birla malakka qayrilib boqishdan orlanadigan chin sevgi sohiblari Navoiyning yuksak orzusidir. Navoiy shunday oshiqona oriyat — odamiylikning asosiy shartlaridan ekanligini alohida uqtiradi. Bu Navoiyning shoh baytlaridan bo‘lib, unda shoir mazmun salmoqdorligi va ta’sirchanligini tardi aks (ters takror) san’atini «malaksiymo parivash» va «pari birla malak» shaklida mahorat bilan qo‘llagan. Shoir vafo asosiga qurilgan hayotning inson farog‘ati va kamoloti uchun naqadar ijobiy ahamiyatga ega ekanligini ikkinchi baytdayoq ko‘rsatadi:
U oilaviy farovonlikdan bahramand kishini tongla gul-gul ochilib, chor atrofga chiroy ulashayotgan, muattar hidlar taratayotgan g‘unchaga qiyoslaydi. G‘azalning navoiyvor tuzilishiga ko‘ra, ko‘pgina asarlar mavzu va g‘oyani bayon etish, uni badiiy sharhlash va umumlashish xamda xulosa chiqarish kabi qismlardan iborat bo‘ladi. Yuqorida birinchi qismning ifodasiii ko‘rdik. Uchinchi baytdan mavzu va g‘oyani badiiy sharhlash boshlanadi. Shoir yuqorida sevikli yor vasli g‘animatlig‘i haqida fikr yuritgan edi. Endi o‘sha fikrni quvvatlash maqsadida gul va bulbul timsolida ayriliq iztirobi manzaralarini ham chizadi. Yo‘q ajab bulbulg‘a gul shavqidin o‘lmoq zorkim, Pardin o‘q jismiga sonchilg‘on adadsiz xori bor.
Klassik she’riyatimiz sahifalarida bulbulning gulga shaydoligini aks ettiruvchi minglab baytlarni ko‘zdan kechirish mumkin. Ularning aksariyatida bulbulning gulga munosabati tavsifiy xarakterda, axborot tarzida bayon etilgan. Navoiy esa mazkur baytda badiiy fikrni hayotiy tafsillar bilan asoslash yo‘lidan borgan. Shoirning talqinicha, bulbulning gulga bo‘lgan muhabbatiga uning shaydoligigina emas, balki hamdardlig‘i ham boisdir. Gulga bulbulning hamdardligi boisi shundaki, bulbulning jismiga pardan yasalgan o‘qlar kabi tikanlar sanchilgan. Xuddi shuningdek, gulning badani ham tikanlar bilan o‘ralgan. Gulning mana shu ozurdajoilig‘iga kuyunish bulbulning gulga mehrini yanada kuchaytirgan. Badiiy fikrning bu qadar topqirlik va nafosat bilan asoslanishi sharq badiiyati ilmida «husni ta’lil» deb yuritilgan. Ramziy obrazlar orasidagi bunday mutanosiblik asosida real insoniy munosabatlar yotadi. Iisonning insonga muhabbati zamirida ham mahbubaning faqat tashqi chiroyidai bahramandlik emas, balki o‘ning ma’naviy olamiga yaqinlik, u bilan hammaslaklik, hamdardlik mujassam bo‘ladi. Koyingi baytdan mahbuba go‘zalligining muayyan qirralari va go‘zallik shavqidagi muhim kechinmalari ayonlashadi:
Tasvir doyrasiga mahbubaga doir bel va lab, muhibga doir ko‘ngul obrazlari tortilgan. Ularning tasviri ankabut, jon rishtasi va tor obrazlari orqali yuzaga chiqarilgan. Badiiy mahorat har qanday dag‘al jism yoki yoqimsiz jooivorni nafislashtirish quvvatiga ega bo‘ladi. Navoiy g‘azaliyotida mohirona qo‘llangan bunday obrazlardan biri «ankabut»— oddiy hasharot o‘rgimchakdir. Bir qarashda, hech bir ijobiy xususiyati sezilmaydigan, xususan, nafis adabiyotdan yiroq bu jonivordan shoir lirik tasvirga xos qanday imkoniyat topdiykin? O‘zi to‘qigan torlarda o‘rmalab yurish ankabutning hayot kechirish tarzi. Uning hayotini o‘sha torlarsiz tasavvur qilib bo‘lmandi. Shoir lirik |