Microsoft Word Норматова Шоира darslik 11. 02 2015. doc

 
 
3.
 
Ko‘rsatish olmoshlari: 
Bu, shu, o‘sha, ana u, mana bu, ana, mana, ushbu. 
U
olmoshi kishilik olmoshiga omonim. O‘zbek tilida ularning ma’nosi 
gap ichida farqlanadi. Kishilik olmoshi
kim?
so‘rog‘iga, ko‘rsatish olmoshi 
qaysi?
so‘rog‘iga javob bo‘ladi. Bu olmoshlar kelishik qo‘shimchalarini 
oladi. Kelishik 
qo‘shimchasi qo‘shilganda bo‘ladigan 
o‘zgarishlar: 
U, bu, shu, usbu 
+ -ga, -da, -dan = tovushi ortadi: u
n
ga,shu
n
da
 
4.
 
So‘roq olmoshlari: 
№
So‘roq turi 
Olmoshlar 
Tarjimasi 
1 Shaxsga 
Kim? 
K
то
? 
2 Narsaga 
Nima? 
Что
? 
3 
Belgi-
xususiyatga 
Qanday? Qanaqa? 
Qaysi? 
Какой
? 
Какая
? 
Какое
? 
Который
? 
4 Miqdorga 
Qancha? Necha ? 
Qancha? 
Сколько
? 
5 Tartibga 
Nechanchi? 
Какой
? 
n 
n
n 

---

100
6. Sabab-maqsadga Nega? 
Nimaga? 
Почему
? 
7. O‘ringa 
Qayerda? 
Qayoqqa? 
Куда
? 
8. Paytga 
Qachon? 
Когда
? 
9. Mavjudlikka Qani? 
Где
? 
5.
 
Belgilash olmoshlari
ikki xil ma‘noni bildiradi:
1.
Jamlash:
 hamma, barcha, bari, jami, jamiyki, butun, yalpi.
2.
Ajratib ko‘rsatish: 
har bir, har kim, har nima, har qaysi.
Belgilash olmoshlari egalik, kelishik, ko‘plik qo‘shimchalarini oladi. 
Masalan: 
Hammasi oldinda. Har kimning orzusi bor.
a) 
hamma, barcha, har qaysi
olmoshlari egalik qo‘shimchalarini 
oladi. 
b) Bu olmoshlar 1 – shaxs birlik egalik qo‘shimchalarini olmaydi. 
Shaxs Birlik Ko‘plik 
1-shaxs 
2-shaxs 
3-shaxs 
- 
Hammang 
Hammasi 
Hammamiz, har 
qaysimiz 
Hammangiz,har 
qaysingiz 
Hammalari, har qaysisi 
6.
 
Bo‘lishsizlik olmoshlari
: inkor ma ‘nosini bildiradi. 
Hosil bo‘lishi: 
Hech kim, hech nima, hech 
qanday, hech qaysi, hech qachon, hech
bir, hech narsa.
 
7.
 
Gumon olmoshlari: 
narsa, belgi, voqeaning noaniqligini bildiradi. 
Ikki xil shaklda bo‘ladi: 
 
 

Allakim, allanima, allanarsa, 
allaqaysi,
allaqayer, allaqayoq, allaqancha,
allaqanday. 
 
Kimdir, nimadir, qandaydir, qaysidir,
Hech so‘zi + so‘roq olmoshi
a)
 
Alla + so ‘roq olmoshi 
b) So ‘roq olmoshi+dir 

---

101
qanchadir.

 
 Grammatik mavzu bo‘yicha mashqlar 
 
1-mashq. 
Qavs ichidagi kerakli olmoshni qo‘ying.
 
Sen (qaysi?/qanday?) universitetda o‘qiysan? 2. Shartnoma asosida 
o‘qish (necha?/qancha?) turadi? 3. (U/kimdir) menga qo‘ng‘iroq qildi, lekin 
telefonimda raqami chiqmadi. 4. Ingliz tilini (men/o‘zim) mustaqil 
o‘rganganman. 5. Bu kitobni (hech qayerda/ hech qachon) topa olmayapman. 
6. Lola Internet orqali O‘zbekistondagi (hamma/har bir) universitet bilan 
alohida tanishib chiqdi. 7.Oksford universiteti o‘qitish sifatiga ko‘ra 
dunyodagi kuchli o‘nlikka kiradi, yana (shu/bu) o‘nlikka kiradigan 
(qanday/qancha) universitetni bilasiz? 8. Seni yana oldin uchrashgan 
(o‘sha/shu) joyda kutaymi?