Microsoft Word O'zbek adiblari doc

 
 
SADRIDDIN AYNIY (1878—1954) 
Tojik sho’ro adabiyotining asoschisi, sho’ro davri o’zbek milliy adabiyotining shakllapishiga ulkan 
hissa qo’shgan atoqli adib, zakovatli olim, donishmand ustod va fidokor jamoat arbobi Sadriddin 
Ayniy Buxoro amirligiga qarashli G’ijduvon tumanining Soktare qishlog’ida 1878 yilning 15 
aprelida dunyoga keldi. Olti yoshidan maktabga qatnay boshlagan Sadriddin 1890 yilda 
Buxoroga kelib Mir Arab, Badalbek, Olimxon madrasalarida ta’lim oldi, madrasani tugatgach, 
yangi usul maktablarida muallimlik qildi. 
Sadriddin Ayniyning adabiy faoliyati o’tgan asrning 90-yillarida she’rlar yozish bilan boshlangan 
bo’lib, uning birinchi asari «Guli surx» («Qizil gul») 1897 yilda yaratilgan edi. Shundan so’ng 
maktablar uchun «Tahsib us-sibiyon» («Bolalar tarbiyasi») nomli o’qish kitobini (1909) tuzib 
nashr ettirdi. 
1917 yil fevral inqilobi ta’siri natijasida O’rta Osiyoning turli shaharlarida istiqlolchilik harakatlari 
boshlanib ketdi. S. Ayniy amirlikka qarshi kurashgani uchun uni zindonga tashlaydilar. U 
Oktyabr to’ntarishi yillarida o’zbek va tojik tillarida inqilobiy she’rlar, marshlar yaratadi. Shoir 
«Inqilob uchqunlari» (1923) to’plamidagi «Ozodlik qo’shig’i», «Oktyabr inqilobi», «Baynalmilal 

---

marshi», «Birinchi may» kabi jangovar marshlarida mehnatkash xalqni kurash va mehnatga, 
do’stlik va birodarlikka chaqirdi. 
Yozuvchi hajviy usulda yozgan «Buxoro jallodlari» (1922) qissasida amir-amaldorlarning 
dahshatli jabr-zulmi, gunohsiz kishilarni o’rta asr qiynoqlari bilan qatl etishlarini fosh etgan 
bo’lsa, «Odina» (1927) qissasida mehnatkash xalqning og’ir qismati va mash’um hayotini jonli 
tasvirlab berdi. 
Ayniyning o’zbek tilida yozgan «Qullar» romani 1934 yilda Toshkentda o’zbek tilida, 1935 yilda 
Dushanbeda tojik tilida nashr qilindi. «Qullar» romani xalqchil asar bo’lib, uning bosh qahramoni 
tarixni harakatga keltiruvchi kuch — xalq va uning sodiq farzandlaridir. Tarixning ma’lum bir 
bosqichini qamrab oluvchi bu roman xalq tarixini, uning hayotini va kurashini realistik aks 
ettirgan. Biroq «Qullar» romaniiing so’iggi beshinchi qismidagi jamoa xo’jaligi qurilishi yillari 
tasvirida andak tarixdan chetga chekinish ham yo’q emas. Chunki romanda faqat bu davrning 
ijobiy tomonlarigina bo’rttirib ko’rsatilgani holda kollektivlashtirish siyosati tufayli necha o’n 
minglab begunoh kishilarning qatag’onlikka uchraganligi haqida lom-mim deyilmaydi. Shu 
jihatdan S. Ayniy ma’lum ma’noda tarixiylikdan chekinganligi seziladi. 
Ayniyning «Sudxo’rning o’limi» (1937) qissasidagi asosiy qahramon Qori Ishkamba jahon 
adabiyotidagi Plyushkin yoki Gobsek kabi klassik obrazlar bilan bir qatorda turuvchi yangi 
obrazdir. 
Ulug’ Vatan urushi yillarida Ayniy «Marshi intiqom», «Muqanna qo’zg’oloni», «Temur Malik» 
kabi vatanparvarlik ruhidagi ilmiy-badiiy asarlarini ijod qildi. U xalq ijodi romantikasi va 
fantaziyasidan, folklor obrazlaridan keng foydalangan holda «Yetti boshli dev» asarini yaratdi. 
Urushdan keyingi tinch qurilish yillarida yaratgan asarlari orasida to’rt tomlik «Esdaliklar» (1949-
1954) ajralib turadi. Asarning 1951 yilda chon etilgan «Buxoro» kitobi Ittifoq Davlat mukofotiga 
sazovor bo’ldi. S. Ainiyning «Buxoro», «Sudxo’rning o’limi» hamda «Doxunda», «Qullar» romani 
bolgar, nemis, polyak, venger, xitoy, fransuz, rumin, hind, chex va boshqa tillarga tarjima 
qilingan. 
S. Ayniy o’zbek va tojik adabiyoti tarixi yuzasidan katta ilmiy tadqiqot ishlarini olib bordi. Uning 
o’rta Osiyolik buyuk shoir va olimlar — Rudakiy, Sa’diy, Ibn Sino, Vosifiy, Bedil, Alisher Navoiy, 
Ahmad Donish kabi siymolar haqida yozgan ilmiy asarlari nihoyatda qimmatli. U filologiya fanlari 
doktori darajasini olishga muyassar bo’ldi. Adib O’zbekiston Fanlar akademmyasining faxriy 
a’zosi hamda Tojikiston Fanlar akademiyasining haqiqiy a’zosi qilib saylandi, bir necha yillar 
davomida Alisher Navoiy nomidagi Samarq;and Davlat dorilfununining professori va Tojikiston 
Fanlar akademiyasining tashkil topgan kunidan boshlaboq uning prezidenti sifatida xizmat qildi. 
U 1954 yilning 15 iyulida Dushanbe shahrida vafot etdi.