__________________Milli Kitabxana__________________ 61
dir. Bədən tərbiyəsi və idmanin ürək-damar sisteminə təsirindən
danışılır, lakin bunların fiziki mahiyyəti o qədər də dərindən nəzərdən
keçirilmir. Bu mövzuları öyrənərkən şagirdlər artıq fizikadan
mexaniki iş, güc, onların hesablanması yolları ilə tanış olduqlarından,
ürək və sümük əzələlərinin gücünü müqayisə edərək müəyyən
nəticələr çıxarmaq maraqlı olar. Bunu sadə şəkildə göstərək. Tutaq ki,
ürəyin orta hesabla çəkisi 2,5 n, qanın dəqiqəlik həcmi 5 l, adamın
boyu isə 1,75 m-dir. Bir tam dövr ərzində qan ikiqat yol getdiyini
nəzərə alsaq, mexaniki iş düsturundan istifadə edərək ürək əzələlərinin
gördüyü işi hesablaya, bilərik. Buradan bir qram ürək əzələsinə düşən
sutkalıq orta gücü də hesablamaq olar. Yuxarıda verdiyimiz
kəmiyyətlərə əsasən ürək əzələlərinin bir qramına düşən orta sutkalıq
orta güc 11,3 mvt/q alınır. Həmin gücü sümük əzələləri üçün də
hesablamaq olar. Tutaq ki, insanın bir sutka ərzində gördüyü işi saatda
bir kilometr yol getmək kimi qiymətləndirmək mümkündür. Onda
onun bir sutkada getdiyi yol 24 km olar, Adamın orta çəkisini 700 n
qəbul etsək, görülən iş ülün 16 800 km alarıq. Əzələlərin kütləsi
təxminən insanın ümumi kütləsinin 40%-ni təşkil etdiyindən, orta
gücün qiyməti 7 mv/q olar. Beləliklə,ürək əzələlərinin orta xüsusi
gücünün sümük əzələlərinə nisbətən 1,5 dəfə çox olduğu nəticəsinə
gəlirik. Ürək əzələsi üçün apardığımız hesablamanın adamın sakit
vəziyyətinə aid olduğunu xatırlasaq, insan fiziki fəaliyyətdə ikən bu
fərqin daha da artacağını təsəvvür etmək çətin deyil. Alınan ədədlərin
müqayisəsi bir sıra maraqlı və əhəmiyyətli nəticələr çıxarmağa imkan
verir. Gücü nisbətən zəif olan bir sistem, özündən küclü sistemi idarə
edə bilərmi? Sümük əzələlərinin xüsusi gücünü artırmaq üçün insan
idman və bədən tərbiyəsi ilə mütəşəkkil məşğul olmalıdır. Insan
nəqliyyatdan, liftdən, eskalatordan və s. istifadə etməklə,
avtomatlaşmış və mexanikləşmiş əməyə keçməklə, uzun müddət
televiziya verilişlərinə qulaq asmaqla sümük əzələlərinin məşqini
azaldır, az fəaliyyətli həyat tərzinə alışır və belə şəraitə uyğunlaşır.
Bu, sağlamlıq üçün çox qorxuludur. Belə şəxs qəflətən fiziki bir işi
görmək məcburiyyəti qarşısında qalarsa, onun orqanizmində
dönməyən proseslər baş verə bilər.