__________________Milli Kitabxana__________________ 67
dən fərqli olur. Bu səbəbə görə quruda və su üzərindəki hava
kütləsinin temperaturları kəskin fərqlənir. Nəticədə güclü hava
axınları əmələ gəlir. Hava kütləsinin hərəkət istiqamətinə cazibə,
göriolis, ətalət, sürtünmə qüvvələri və s. də təsir göstərir. Məsələn,
şimal yarımkürəsindəki küləklər koriolis qüvvəsinin təsirilə sağa
doğru meyl edir.
Coğrafiya dərslərində şagirdlər müxtəlif çaylarda və ya eyni bir
çayın müxtəlif yerlərində suyun axma sürətinin müxtəlif olduğunu
öyrənirlər, ancaq bəzən nə uçün su axır, nə üçün sürət dəyişir kimi
məsələlər onlara aydın olmur. Fizikanın cazibə qüvvəsi, təzyiq,
surtünmə, ensrji, enerjinin saxlanması qanunu və s. anlayışlarının
köməyilə həmin sualları aydınlaşdırmaq olar.
Suyun kristallaşma prosesi və donma istiliyi haqqında mukəmməl
məlumat olduqda nə üçün lal axar suyun tez donduğunu, iti axan
suların isə donmadığını və ya çox gec donduğunu izah etmək olar.
Buxarlanma və kondensasiya anlayışlarından istifadə edərək
bitkilər aləminin planetimizdəki su rejimində oynadığı rolu
aydınlaşdırmaq, su ehtiyatını artırmaqda meşələrin fəaliyyətini fiziki
mühakimələrlə təsvir etmək olar.
Bitkiləri qida maddələri, su və hava ilə təmin etməkdə torpaq
böyük rol oynayır. Bu nöqteyi-nəzərdən torpağın ən mühüm fiziki
xassələrini, onda baş verən dəyişmələri, onun kimyəvi tərkibini
bilmək həmin torpaqda hansı bitki növlərinin yetişdirilməsinin
mümkün olduğunu müəyyən etmək üçün çox vacibdir, çünki, Günəş
şüaları ilə torpağa gəlib çatan istilik miqdarı və bununla bilavasitə
əlaqədar olan nəmlik dərəcəsi, yuxarıda qeyd etdiyimiz xassələrlə
birlikdə torpağın növünü müəyyən edir, ona uyğunlaşan bitkilər və
heyvanlar aləmi yaranır.
Iş prinsipi fiziki hadisələrə əsaslanan bir sıra cihazlar, məsələn:
termoqraf, baroqraf, kompas və s. coğrafiya dərslərikdə geniş istifadə
olunur. Meteoroloji və hidroloji müşahidələr apardıqda bu cihazlar
böyük kömək göstərir. Coğrafiya dərslərində öyrədilən bir sıra təbiət
hadisələri ancaq fiziki biliklərdən istifadə edilməklə aydınlaşdırıla
bilir. Çox vaxt şagirdlər coğrafiya dərslərində aldıqları