__________________Milli Kitabxana__________________ 66
Maddənin aqreqat halının temperatur və təzyiqdən asılı olmasına
əsaslanaraq vulkanların əmələ gəlmə səbəbləri izah edilə bilər.
Təbii radioaktivlik haqqındakı biliklər Yerin mütləq yaşını təyin
etməyə imkan verir.
Yer qabığında səs dalğalarının yayılma sürətinin sıxlıqdan asılı
olmasına aid biliklər isə Yerin geofiziki xassələrinin öyrənməyə
imkan verir.
Maqnit anomaliyaları, rəqqasın rəqs sürətinin həmin yerdəki Yer
maddəsinin sıxlığından asılı olması kimi fiziki məsələlərin təcrübi
yolla həllinin faydalı qazıntılar axtarmaq işini nə qədər
yüngülləşdirdiyini şagirdlər coğrafiya dərslərində əlavə bir material
kimi öyrənsələr, nəinki dərs çox maraqlı olar, yaxşı mənimsənilər,
həm də təbiət elmlərinin vəhdəti haqqında onlarda olan təsəvvür bir az
da inkişaf edər.
İqlimi öyrəndikdə, təsvir edilən coğrafi faktlar fiziki anlayışların
köməyilə izah oluna bilər. Şagirdlər bilirlər ki, Günəş şüalarının Yer
səthinə düşmə bucağı böyüdükcə torpaqda udulan işIq enerjisi də
artır. MəsələN, orta hesabla hər kvadrat santimetr səthə bir ildə
düşən Günəş enerjisi Moskvada 376 % Daşkənddə 568 c-, Bakıda 450
-dur. Beləliklə, həmin rəqəmlər əsasında şagirdlər iqlimin coğrafi
enlikdən asılı olmasını konkret ədədlərlə ifadə etməyi öyrənirlər. Bu
qayda ilə enerjinin saxlanması qanunu əsasında Yerin aldığı və
buxarlanma ilə itirdiyi istilik miqdarı və ümumiyyətlə istilik balansı
haqqında söhbət aparmaq və şagirdlərin nəzərini belə bir məsələyə
cəlb etmək olar: Tundrada və Orta Asiyada illik yağmur təxminən
eyni olub, qiymətcə 300 mm-ə yaxındır. Buna baxmayaraq Tundrada
rütubət normadan çox, Orta Asiyada isə az olur. Bunun əsas səbəbi
həmin yerlərdə suyun buxarlanma şəraitinin müxtəlif olmasıdır.
Buxarlanmanın müxtəlifliyini yaradan isə bu yerlərin müxtəlif coğrafi
ekliklərdə olması ilə əlaqədardır.
Siklon və antisiklonların əmələ gəlməsi də fiziki mühakimələrlə
izah oluna bilər. Torpaq və suyun istilikkeçirməsi müxtəlif
olduğundan qitə və okean üzərindəki havanın temperatur dəyişmələri
bir-birin-