Microsoft Word P. doc titul doc
Yüklə 0,92 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
__________________Milli Kitabxana__________________
66 Maddənin aqreqat halının temperatur və təzyiqdən asılı olmasına əsaslanaraq vulkanların əmələ gəlmə səbəbləri izah edilə bilər. Təbii radioaktivlik haqqındakı biliklər Yerin mütləq yaşını təyin etməyə imkan verir. Yer qabığında səs dalğalarının yayılma sürətinin sıxlıqdan asılı olmasına aid biliklər isə Yerin geofiziki xassələrinin öyrənməyə imkan verir. Maqnit anomaliyaları, rəqqasın rəqs sürətinin həmin yerdəki Yer maddəsinin sıxlığından asılı olması kimi fiziki məsələlərin təcrübi yolla həllinin faydalı qazıntılar axtarmaq işini nə qədər yüngülləşdirdiyini şagirdlər coğrafiya dərslərində əlavə bir material kimi öyrənsələr, nəinki dərs çox maraqlı olar, yaxşı mənimsənilər, həm də təbiət elmlərinin vəhdəti haqqında onlarda olan təsəvvür bir az da inkişaf edər. İqlimi öyrəndikdə, təsvir edilən coğrafi faktlar fiziki anlayışların köməyilə izah oluna bilər. Şagirdlər bilirlər ki, Günəş şüalarının Yer səthinə düşmə bucağı böyüdükcə torpaqda udulan işIq enerjisi də artır. MəsələN, orta hesabla hər kvadrat santimetr səthə bir ildə düşən Günəş enerjisi Moskvada 376 % Daşkənddə 568 c-, Bakıda 450 -dur. Beləliklə, həmin rəqəmlər əsasında şagirdlər iqlimin coğrafi enlikdən asılı olmasını konkret ədədlərlə ifadə etməyi öyrənirlər. Bu qayda ilə enerjinin saxlanması qanunu əsasında Yerin aldığı və buxarlanma ilə itirdiyi istilik miqdarı və ümumiyyətlə istilik balansı haqqında söhbət aparmaq və şagirdlərin nəzərini belə bir məsələyə cəlb etmək olar: Tundrada və Orta Asiyada illik yağmur təxminən eyni olub, qiymətcə 300 mm-ə yaxındır. Buna baxmayaraq Tundrada rütubət normadan çox, Orta Asiyada isə az olur. Bunun əsas səbəbi həmin yerlərdə suyun buxarlanma şəraitinin müxtəlif olmasıdır. Buxarlanmanın müxtəlifliyini yaradan isə bu yerlərin müxtəlif coğrafi ekliklərdə olması ilə əlaqədardır. Siklon və antisiklonların əmələ gəlməsi də fiziki mühakimələrlə izah oluna bilər. Torpaq və suyun istilikkeçirməsi müxtəlif olduğundan qitə və okean üzərindəki havanın temperatur dəyişmələri bir-birin- |