Microsoft Word Qasimov-ias docx
Yüklə 1,74 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
T
çoxluğu T çoxluğunun digər termin- ləri ilə tamamlanır və onların vaciblik əmsallarına sıfır qiymə- ti mənimsədilir: Q h t T t Q h , 0 ) ( . Sorğuların terminlərinin vaciblik dərəcələrinin relevant sənədlərin seçilməsi prosesində nəzərə alınması məqsədilə Q T çoxluğunun bütün elementləri (yəni sorğunun açar sözləri) cütləri üçün qeyri-səlis üstünlük münasibətləri müəyyən edilir: 1 , 0 : Q Q T T , (7.28) burada v u t t , – vaciblik əmsalı olub u t termininin v t ter- minindən nə dərəcədə daha vacib olduğunu göstərir. v u t t , funksiyasının qiymətləri u t və v t terminlərinin Q u t və Q v t vaciblik əmsallarının əsasında hesablanır: olarsa. 1 olarsa, 1 Q Q , Q Q , Q Q ,t t v u v u u v t t t t t t v u (7.29) 202 Beləliklə, sorğuya relevant olan sənədlərin tapılması məsələsi sorğuda olan bütün axtarış terminlərinə görə ən yaxın sənədlərin seçilməsi prosedurasına çevrilir. Bunun üçün ayrı-ayrı t v terminləri üzrə D çoxluğunun bütün sə- nədlərinin üstünlük (daha relevant olma) dərəcələri müəy- yən edilir. Sənədlərin üstünlük dərəcələri onların qeyri-səlis üstün- lük münasibətlərinin köməyi ilə təsvir olunur. Bütün axta- rış terminləri ilə münasibətlərinə görə D çoxluğunun sə- nədlərinin bütün cütləri üçün qeyri-səlis üstünlük münasi- bətləri bu sənədləri təsvir edən terminlərin çəki əmsalları- nın əsasında hesablanır. Başqa sözlə, j i t d d v , daxilol- ma (üstünlük) funksiyası aşağıdakı kimi müəyyən olunur: 1 , 0 : D D T , (7.30) burada j i t d d v , daxilolma funksiyası t v termininə görə d i sənədinin d j sənədindən üstünlük münasibətini müəyyən edir. Onun qiyməti isə d i sənədinin t v termininə görə d j sənədindən üstünlük dərəcəsini, yəni t v termininin d i sənədi üçün çəki əmsalının d j sənədi üçün çəki əmsalından nə qədər böyük olmasını göstərir. Əgər t v termini d j sənədinə nisbətən d i sənədi üçün daha vacibdirsə, onda fərz edilir ki, d i sənədi t v termininə görə d j sənədindən daha üstündür (yəni daha relevantdır). j i t d d v , daxilolma funksiyasının qiymətləri t v termininin i d və j d sənədləri üçün i t d v və j t d v çəki əmsallarının əsasında aşağıdakı şəkildə hesablanır: оlarsa, , 1 оlarsa, , 1 , j t i t j t i t i t j t j i t d d d d d d d d v v v v v v v (7.31) 203 t v termini baxımından d i sənədinin d j sənədinə nisbətən ciddi üstünlük münasibətini müəyyən edən i j s t ,d d μ v qeyri-səlis funksiyası aşağıdakı düsturla ifadə olunur: olarsa , 0 olarsa, , i j t j i t i j t j i t i j t j i t i j s t ,d d μ ,d d μ ,d d μ ,d d μ ,d d μ ,d d μ ,d d μ v v v v v v v (7.32) D çoxluğunun sənədlərinin bütün cütləri arasındakı bu qeyri-səlis üstünlük münasibətlərini nəzərə almaqla kon- kret təsbit olunmuş Q v T t termininə görə daha üstün olan sənədlərin qeyri-səlis alt çoxluğunu müəyyən etmək olar. Həmin sənədlərin bu çoxluğa daxilolma funksiyası aşağıdakı şəkildə verilə bilər: i j s t D d i pr t d d d v j v , max 1 ) ( . , (7.33) burada ) ( i pr t d v daxilolma funksiyasının qiyməti t v termini üzrə d i sənədinin D çoxluğunun digər sənədlərinə nisbətən nə qədər üstün (daha relevant) olmasını göstərir. Sorğunun ayrı-ayrı terminləri üzrə D çoxluğunun bütün sənədlərinin üstünlük dərəcələri, yəni qeyri-səlis üstün sənədlər alt çoxluğu məlum olduqdan sonra bu alt çoxluğa daxil olan sənədlərin cütləri arasında sorğunun bütün terminlərini nəzərə almaqla qeyri-səlis üstünlük münasi- bətlərini müəyyən etmək olar. Bu məqsədlə Q T çoxluğu- na daxil olan terminlərin cütləri arasındakı qeyri-səlis üs- tünlük münasibətləri v u t t , istifadə oluna bilər: v u j pr. t i pr. t T t T t j i T ,t t ,γ d μ , d μ ) ,d (d μ v u Q v Q u Q 1 min max , (7.34) burada j i T d d Q , – D çoxluğunun sənədlərinin cütləri arasında qeyri-səlis üstünlük münasibəti ilə müəyyən olu- 204 nan alt çoxluğuna daxilolma funksiyasıdır və onun qiy- məti sorğunun bütün terminlərinə (yəni bütövlükdə sorğu- ya) görə d i sənədinin d j sənədindən üstünlük dərəcəsini müəyyən edir. Yuxarıda baxılan yanaşmaya analoji olaraq, D çoxluğu- nun bütün sənəd cütləri üçün tapılmış qeyri-səlis üstünlük münasibətlərinin köməyi ilə bu çoxluğun qeyri-səlis üstünlü- yə malik olan sənədləri alt çoxluğunu, yəni sorğu üçün bütün sənədlərin üstünlük dərəcələrini müəyyən etmək olar: i j s T D d i pr T ,d d μ ) (d μ Q j Q max 1 , (7.35) burada j i s T ,d d μ Q funksiyasının qiymətləri aşağıdakı ki- mi hesablanır: . , olarsa, , 0 i j T i j T i j T j i T i j T i j T i j s T ,d d μ ,d d μ ,d d μ ,d d μ ,d d μ ,d d μ ,d d μ Q Q Q Q Q Q Q (7.36) Beləliklə ) ( i pr T d Q daxilolma funksiyası qeyri-səlis üs- tünlük münasibətlərinə malik sənədlər alt çoxluğunu xa- rakterizə edir. Bu funksiya sorğu üçün d i sənədinin üstün- lük dərəcəsini, yəni onun istifadəçinin sorğusuna relevant- lıq səviyyəsini göstərir. Təbii ki, ) ( i pr T d Q funksiyası [0,1] intervalında istəni- lən qiyməti ala bilər, lakin istifadəçini yalnız yüksək rele- vantlıq dərəcəsi olan sənədlər maraqlandırır. Bu amilin nə- zərə alınması məqsədilə üstünlük, yəni relevantlıq dərəcə- ləri üçün 1 0, sərhəd qiymətini (adətən, bu qiymət 5 0. qəbul olunur) daxil etmək olar. Onda ) (d μ i pr T Q (7.37) şərtini ödəyən bütün sənədlər sorğuya daha relevant sə- nədlər kimi qəbul olunur. 205 Beləliklə, ) (d μ D d d D i pr T i i Q Q ; ; (7.38) sənədlər alt çoxluğu sorğuya relevant olan sənədlər çoxlu- ğunu təşkil edir və axtarışın nəticəsi kimi istifadəçilərə ve- rilir. Daxilolma funksiyası ) (d μ ) μ(d i pr. T D d * Q Q i max (7.39) olan * d sənədi onlar arasında ən relevant sənəd olacaqdır. İnformasiya axtarışı üçün təklif olunan üsul daha rele- vant olan, yəni istifadəçinin tələbatını daha dəqiq ödəyən sənədləri tapmağa imkan verir. Başqa sözlə, bu üsul inter- netin informasiya fəzasının axtarış sistemi tərəfindən in- deksləşdirilmiş bütün sənədlərini bir-biri ilə müqayisə edərək onlar arasından daha üstün olanlarını tapır. Bu za- man sənədlər arasındakı münasibətlərlə yanaşı, terminlərlə sənədlər, habelə terminlərin özləri arasındakı münasibətlər də nəzərə alınır. Burada nəzərə alınmalıdır ki, təklif olunan üsul məhdud sənədlər çoxluğu tətbiqi üçün tətbiqi daha səmərəli nəticələr verir. Belə ki, qapalı (yuxarıdan məhdud olan) sənədlər çoxluğunda cüt-cüt müqayisənin aparılmasını daha asan reallaşdırmaq mümkündür. Yüklə 1,74 Mb. Dostları ilə paylaş:
|