16
belgilar asosida o‘quvchilarning ruhiyatidagi ko‘z ilg‘amas o‘zgarishlarni ham fahmlab
oladi.
4. Nutq madaniyati —
nutq yordamida, shuningdeq imo-ishora vositasida o‘z
fikr hamda his-tuyg‘ularini aniq va ravshan ifodalash qobiliyati. Bu o‘qituvchilik kasbi
uchun juda muhimdir.
O‘qituvchining nutqi darsda hamisha o‘quvchilarga qaratilgan bo‘ladi. O‘qituvchi
yangi materialni tushuntirayotgan, o‘quvchining javobini tahlil qilayotgan yoki
ma’qullamayotgan bo‘lsa ham uning nutqi hamisha ta’sirchanligi, o‘zi gapirayotgan
narsaga qiziqayotganligi bilan ajralib turadi. Fikrning ifodasi o‘quvchilar uchun aniq,
sodda, tushunarli bo‘ladi.
O‘qituvchining bayoni o‘quvchilar fikri va
diqqatini yuksak darajada
faollashtirishga qaratiladi; o‘qituvchi o‘quvchilar oldiga savollar qo‘yib, ularni asta-
sekin to‘g‘ri
javob berishga undaydi, o‘quvchilarning diqqatini kuchaytiradi hamda
fikrini faollashtiradi. (“Mana bu yerga alohida e’tibor bering”, “O‘ylab ko‘ring” kabi.)
Shuningdek o‘rinli qochiriq, hazil, yengilgina istehzo nutqini juda jonlantirib yuboradi
va uni o‘quvchilar tez o‘zlashtiradilar.
O‘qituvchining nutqi aniq, jonli, obrazli,
talaffuzi jihatidan yorqin, ifodali
bo‘lib, unda stilistiq grammatiq fonetik nuqsonlar uchramasligi lozim. Bir xildagi
cho‘ziq, zeriktiradigan nutq o‘quvchilarni juda tez charchatadi, ularni lanj, loqayd qilib
qo‘yadi. Ayrim o‘qituvchilar
tez gapirishga, boshqalari sekin gapirishga moyil
bo‘ladilar. Biroq o‘quvchilarning o‘zlashtirishlari uchun o‘rtacha, jonli nutq yaxshi
natija berishini esdan chiqarmaslik lozim. Shoshqaloklik materialni o‘zlashtirishga
xalaqit beradi va bolalarni tez charchatib qo‘yadi. Haddan tashqari sekin nutq lanjlik
va zerikishga sabab bo‘ladi. Haddan tashqari keskin va baqiroq nutq o‘quvchilarning
asabini buzadi, tez toliqtirib qo‘yadi, o‘qituvchining zaif ovozi yomon eshitiladi.
Nihoyatda ko‘p takrorlanadigan bir xildagi imo-ishora
va harakatlar kishining
g‘ashini keltiradi.
