Microsoft Word Yeni kitab A5-son docx

 
 

---

179 
SƏNƏT MÖVQEYİNDƏN 
 
İlk sayı Novruz ərəfəsində işıq üzü görmüş “Sənət qəzeti”nin 
(16-31 mart 2004) araya gəlməsini  ədəbi aləmdə  uğurlu fakt 
hesab etmək olar. Kifayət qədər digər qəzetlərə  səpələnmiş 
ictimai-siyasi xəbərlərin,  şou xarakterli yazıların yanında özünə 
yer alan (və getdikcə özü də sözün əsl mənasında onların  əla-
vəsinə dönən)  ədəbi mətnlərdən fərqli olaraq, ədəbiyyatı heç 
nəyin qoşqusu olmadan öz evində, məkanında görmək ürəkaçan 
təsir bağışlayır. Üstəgəl, bugünkü ədəbi-mənəvi dəyərlərin total 
şəkildə  aşınmaya məruz qaldığı, daha çox antisənət nümayiş 
etdirildiyi bir zamanda məhz sənət adını  təqib qılıb meydana 
atılmağın özü də simvolik çalar kəsb edir; o vaxta qədər ki, əks 
müstəvidə  qərar tutanların fəaliyyəti öz mövcudluğunu davam 
etdirirkən, qəzet sərlövhəyə çıxardığı ada sadiq qala biləcək. 
Bəli, iyirmi dörd səhifə ciddi rəqəmdir və etiraf edək ki, ilk 
buraxılışın ümumi səviyyə və görünüşü də ona ciddi yanaşmağa 
əsas verir. Ümumiyyətlə, son zamanlar çağdaş  ədəbiyyatımızda 
sırf yaradıcılıq ritminə köklənib  ədəbi mətnlərlə ictimaiyyətin 
ixtiyarına verilən nəşrlər, əsasən toplular (məs., AYO-nun 2003-
cü ildə nəşr etdirdiyi “Yaquar yerişli zaman” almanaxı, artıq ayda 
bir dəfə  çıxmağa başlamış “Mars” ədəbi-bədii, elmi-publisistik 
jurnalı) yaranıb ki, onların məziyyətlərini sərf-nəzər etmədən üzə 
çıxarmağa dəyər. Lakin icmalımızın predmetini ötən həftənin irəli 
çəkdiyi önəmli faktın təhlili təşkil etdiyindən hələlik “Sənət 
qəzeti”nin panoramına əsaslanacağıq. 
Qəzetin ehtiva etdiyi mətnlərin janr dairəsi müxtəlifdir. Burada 
hər müəllif yaradıcı  məhsulu ilə  təmsil olunub. Kimi tərcüməsi 
(N.Əbdülrəhmanlının tərcüməsində F.Dostoyevskinin “Qumar-
baz” romanından, K.Əliyevanın tərcüməsində Otto Veyningerin 
“Cins və xarakter” əsərindən parçalar, İ.Fəhminin tərcüməsində 
V.Pelevinin “Milad gecəsi” – 117. D.İ.R.”, Kənan Hacının tərcü-
məsində A.Platonovun “Balaca əsgər” hekayəsi və s.), kimi tən-
qidi mətni (Ə.Cahangirin “Antiutoriya” məqaləsi və s.), kimi 
bədii nümunəsi (R.Tağının “Bizdən ötrü darıxma”, O.Əhmədo-

---

 
180 
vun “İşıq gələn tərəf” hekayələri, İ.Fəhminin “Çənlibel tülküsü” 
ədəbi layihəsi, Rövşəinin şerləri) və s. və i.a. ilə. 
Yəni qəzet sadəcə, sənət adına uyar olana öz məkanında yer 
ayırıb. Hətta təəccüblü də deyil ki, digər qəzetlərdə çap olunan 
layiqli mətnlərdən bir qismi təkrar çapını (məs., T.Əlişanoğ-
lunun “Yaşar Qarayev tənqidinin dərsləri” məqaləsi), bir qismi 
isə davamını (məs., C.Abdullayevin layihəsi – “Müasir dünya 
ədəbiyyatı barədə söhbətlər” müsahibəsi kimi) burada tapmağı 
özünə rəva bilib: sənətkar və sənət haqqında ədəbiyyat söhbət-
lərini sənət məkanında bölüşməyib başqa hansı ünvana üz 
tutmaq olar ki? 
Onu da qeyd edək ki, qəzet bu gün ədəbi prosesimizin eh-
tiva etdiyi, onun ümumi mənzərəsindən hasil olan reallığı da 
ortaya qoyub və bəlkə də ayrı-ayrılıqda o qədər də bariz nəzərə 
çarpmayan bu tendensiya iyirmi dörd səhifəlik bir qəzetin tər-
kibinə cəm olan mətnlərin ümumi görünüşünün aşıladığı təəs-
süratda açıq görünür. Söhbət ondan gedir ki, biz ədəbi arse-
nalımızda olan boşluqları doldurmağın başlıca yolunu kənardan 
gətirilən mətnlərin təsirində daha çox axtarırıq. Hələ ki, ədəbi 
mətnlərin qoyulduğu tarazlıqda başqalarının sözü bizim öz sö-
zümüzdən ağır gəlir və  təbliğ  məsələsinə münasibətdə güclü 
mərkəzdənqaçma meylləri aparıcı xətti təşkil edir. 
Bu gün daha çox təbliğ olunan nədir? Qərb, eləcə də digər 
ölkə  ədəbiyyatına mənsub nümayəndələrin düşüncələri və 
onların yaratdıqları  ədəbi mətnlər. Yox, əlbəttə, bunlar da zə-
ruridir. Bəşəriyyətin qloballaşmaya yön aldığı indiki durumda 
biz də qapalı dövriyyə ilə kifayətlənməyib dünya ədəbi arse-
nalının dəyərlərindən yaralanmalıyıq. Amma əgər bu proses 
birxətli istiqamətdə, yəni “vahid informasiya məkanından 
bəhrələnmək,  əvəzində ora heç nə artırmamaq” (Y.Qarayev) 
şəklində gedirsə, belə bir natamamlıq kompleksinə ürcah olan 
ədəbiyyatın sonda elə bir yüksəliş  əldə etməyəcəyi  şübhə do-
ğurmur. Ədəbi proses bu mənada sinxron deyil, birtərəfli inki-
şafa doğru meylləndiyindən haqqında narahatlıq izhar etməyə 
əsas verir.  

---

181 
Əslində nə dəyişib? Dünənə qədər ədəbi-milli dəyərlərimizi 
buxova salıb zəncirləyən  əsarətdə yaşayırdıq, bu günsə  həmin 
dəyərləri üzə  çıxarmağa, nədə  əksini tapdığını müəyyənləş-
dirməyə cəhd etməyən azadlıqda yaşayırıq. “Bu gün ədəbiyyat 
yaranır, amma təbliğ olunmur” – qəzetə müsahibəsində Arif 
Əmrahoğlu haqlı olaraq bu amili ədəbiyyatın  əsas problem-
lərindən biri kimi səciyyələndirir. Bəli, təbliğ zəruridir. Ən azı 
bilmək üçün ki, dünyaya axın prosesinə, mənəvi inteqrasiya və 
ədəbi dövriyyəyə çağdaş  ədəbiyyatımız hansı istiqamətdə 
pozitiv müdaxilə, yenilik təqdim edə bilər və ümumiyyətlə, bu 
gün yaranan ədəbiyyat ki, var, milli varlığımızı görükdürməyə, 
onu təmsiletmə potensialını ehtiva etməyə qadirdimi? Xüsusilə 
indi,  ədəbi gedişat özü haqda iki paradoks xarakterli qənaət 
formalaşdırırsa ki, “son illər ərzində ədəbiyyatımız bütün prob-
lemləri adlaya bildi. Bu illər  ərzində  ədəbiyyat təkcə özünü 
qorumaqla kifayətlənmədi, böyük bir inkişaf yolu keçdi. Yeni 
tipli əsərlər yarandı, cəsarətli eksperiment aparıldı. Bu ədəbiy-
yatın qələbəsidir” (A.Əmrahoğlu) və Əsəd Cahangirin “Antiu-
topiya” məqaləsində müəllifində etirazına səbəb olan, ədəbi 
proses haqqında səsləndirilən belə bir imperativ: “Son dövrün 
ədəbiyyatına münasibətdə təxmini olaraq belə bir fikir var: Bu 
gün bizdə  ədəbi proses yoxdur”. O zaman ikinci fikri fənaya 
uğratmağın və bu cür əsassız formullara, birdəfəlik son qoyma-
ğın yolu başlıca diqqət hədəfini daha çox yaranan ədəbiyyatın 
üzərinə köçürüb, onların milli şüura nə  dərəcədə  bədii-estetik 
dəyər qatmasını üzə  çıxartmaqla reallaşa bilər. Etiraf edək ki, 
bu cür təbliğetmə  işində  ədəbi tənqidin öhdəsinə daha böyük 
məsuliyyət düşür. 
Belə bir ayrıntının aparılması  həm də ona görə vacibdir 
ki, sabahkı  ədəbiyyatın xarakteri, onun keyfiyyət göstəricisi 
bu gün müəyyənləşir (necə ki, bu gün yaranan ədəbiyyatın 
zaman mənbəyi doxsanıncı illərdir). Sabahkı  nəslin estetik 
tələbatını isə yalnız tərcümələrdən qazandığımız dəyərlərlə 
ödəyə bilmərik.