MIDTERM
*
1.Hidratın öyrənilmə tarixi
Qaz hidratlarına aid olan ilk məlumat 1811-ci ildə ingilis kimyaçısı Hemfri Devi (1778-1829) tərəfindən aparılmış təcrübələrin nəticələri əsasında yaranmışdır. H.Devi 1811-ci ildə atmosfer təzyiqində və 0S-yə yaxın temperaturlarda xlor qazını sudan keçirərək şüşə qabda yaşıl-sarımtıl rəngli çöküntü – xlor hidratı yaratmışdır. Alınmış birləşmənin qeyri-sabitliyi və o dövrdə tədqiqat imkanlarının məhdud olması bu maddənin xassələrinin öyrənilməsinə imkan verməmişdir. 1823-cü ildə Hemfri Devinin laboratoriyasında işləyən və sonralar elektromaqnetizm, elektroliz, öz-özünə induksiya qanunlarının yaradıcısı olan ingilis fiziki Maykl Faradey (1791-1867) tərəfindən ilk dəfə olaraq xlor hidratının tərkibi təhlil edilmişdir. Müəlliminin kimyəvi təcrübələrini yeni qaydada yoxlayan M.Faradey ucları kip lehimlənmiş əyri şüşə boruda xlor hidratını qızdırmışdır (1-ci şəkil). Şüşənin bir ucunda xlor hidratının qızdırılması zamanı şüşədə qatı yaşıl-sarımtıl qaz və şüşənin soyuq ucunda yağlı maye əmələ gəlmişdir. Faradey alınmış maye fazasını tədqiq etmək üçün qapalı şüşəni yeyə ilə kəsdikdə xlor hidratının parçalanmasında xlor qazı və su ilə birlikdə mayeləşmiş xlor fazası da əldə etmişdir. Təcrübənin əvvəlini müşahidə edən Devinin dostu doktor Peris gənc laborant Faradeyi məzəmmət edərək: «Siz təcrübədən əvvəl sınaq şüşəsini pis yumusunuz, başqa halda şüşəyə yağ haradan düşə bilərdi?» – deyib gedir. Ertəsi gün doktor Peris aşağıdakı məzmunda qısa məktub alır: «Ser, dünən Sizin gördüyünüz yağlı mayenin mayeləşmiş xlor olduğu məlum oldu. Sizə sadiq M.Faradey».
Beləliklə, M.Faradey qaz hidratının dağıdılması təcrübəsində eyni zamanda qazların mayeləşdirilməsi üçün daha əlverişli üsul tapmışdır. Onun xlor hidratı ilə apardığı təcrübədən aşkar edilmişdir ki, bu hidratın dağılması zamanı ayrılan xlor qazı çıxışı olmayan qapalı tutumda sıxılaraq təzyiqini artırır və şüşənin digər soyuq ucunda aşağı temperaturda maye fazasına çevrilir.
Daha sonra görkəmli kimyaçı D.İ.Mendeleyev və ingilis fiziki Tomas Endryus tərəfindən isbat edilmişdir ki, hər bir qaz növünə görə müəyyən son temperatur həddi mövcuddur və bu temperaturdan yüksək temperaturda hətta ən yüksək təzyiqin təsiri ilə də qazı mayeləşdirmək mümkün olmur. Həmin temperatur kritik temperatur və ona müvafiq olan təzyiq kritik təzyiq adlandırılmışdır. Ümumiyyətlə kritik hallar qazların faza çevrilməsində, qaz axınlarının hərəkət rejimlərində və eləcə də qazların hidratyaranma prosesində də mövcuddur.
Dostları ilə paylaş: |