Milli iqtisadiyyat və iqtisadiyyatın əsas sektorları üzrə strateji yol xəritələrinin təsdiq edilməsi haqqında



Yüklə 0,62 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə3/20
tarix06.12.2022
ölçüsü0,62 Mb.
#72810
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   20
İqtisadiyyatın əsas bölmələri üzrə strateji yol xəritələri

 
 
 


11 
İqtisadi fəaliyyət modelləşdirilməsində proqramlaşma 
Proqram təminatı (PT) – informasiya texnologiya-
larının vacib tərkib hissəsi olub maşın daşıyıcılarından 
saxlanılaraq EHM-in onun hər bir istifadəçinin maraq-
larına uyğun istifadəsini təmin edən və kompüterlər 
vasitəsilə emal olunan bütün proqramları, verilənləri, 
məlumatları və s. sənədləşdirməni əhatə edir. Testləş-
dirmənin nəticələri daha çox testlər dəstinin düzgün-
lüyündən və tamlığından asılı olmaq hər bir mətnin 
seçilmiş proqlamlaşdırma dilinin standartlarına uyğun-
luğu təmin edilir. Daha sonra proqramın tətbiq sahəsinin 
və diaqnostik aparatın keyfiyyəti müəyyənləşdirməli və 
onun müxtəlif xassələrinin aşkarlanması eyni məzmunlu 
məsələnin həlli üçün nəzərdə tutulmuş digər proqramlarla 
müqayisə olunmalıdır. Müxtəlif EHM tiplərinə və əməl-
iyyat qurumlarında istifadə olunma imkanlarını təmin 
edən üsullar və vasitələrin yaradılması vacib olmaqla 
EHM işin təşkili, proqramın bir hesablama mühitindən 
digərinə köçürülməsini avtomatlaşdırmağa imkan verən 
texnoloji vasitələrin hazırlanması lazımdır. İşçi proqram-
larına giriş müəyyən proqramlaşdırma dilinin ştat 
vasitələrinin tətbiq olunması adətən tətbiq ediləcək 
proqramlar əsasında həyata keçirilir.
Bununla yanaşı kitabxanaya müxtəlif vaxtlarda 
digər müəllif tərəfindən hazırlanmış proqramlar daxil 
edilir. Kitabxana fəaliyyətinə aid xüsusi sistem 
təminatının 
olmaması 
bir 
çox 
hallarda 
onun 
qurulmasında digər sistem proqramçılarının köməyi 


12 
olmadan da fəaliyyət göstərməyə imkan verir. Beləliklə, 
proqram kitabxanalarının xarakterik xüsusiyyəti problrm 
yönümlü çıxış dilinin olmaması və kifayət qədər 
təkmilləşdirilmiş sistem təminatıdır. Bir qayda olaraq 
onlar mahiyyətinə aid olan tipik məsələlərinə istiqamət-
lənirlər və spesifik tətbiqi məsələlərinin həlli vasitələrinə 
malik olmurlar. Paketləşdirmə prosesində vahid ter-
minologiyanın mövcud olmaması həmin elmi istiqamətin 
yeniliyi ilə izah olunur. Bundan başqa TPP-nin müxtəlif 
formalarda müəyyənləşdirilməsində məlumatarın aidiy-
yatı üzrə funksional və struktur xüsusiyyətlərini nəzərə 
alaraq müxtəlif istiqamətlərdə şərh oluna bilər. TPP həm 
sadə təsvirlərin köməyilə müraciət edilən müəyyən qrup 
məsələlərin həlli üçün proqramların məcmusu, həm də 
konkret sahə istifadəçiləri tərəfindən hər hansı bir 
məsələlər dəstinin həlli vasitələrinin köməyi ilə 
funksional təyinatlarına uyğun vahid idarəetmə üsulları 
prqonozlaşdırılır. Bununla yanaşı məsələlər qrupu altında 
tərbiq olunan ümumi alqoritmlər və məlumatlanndırma 
massivlərində mövcud olan problemlərin çoxluğu, 
paketin proqramının məhsuldarlığının artırılmasının 
təmin 
edən 
proqramlar kompleksi müəyyənləş-
dirilməlidir. Proqram paketlərinə müəyyən məsələlər 
qrupunun həllinə yönəlmiş istənilən kompleks kimi 
yanaşmada formal olaraq belə yanaşma paketlər sırasında 
kitabxana proqramlarını da kənar etmir. Ancaq bugünkü 
gündə TPP haqqında proqram təminatının sərbəst forması 
kimi formalaşmış fikirlər paketlərin bir sıra fərqləndirici 


13 
xarakterik xüsusiyyət-lərini göstərməyə imkan verir: O 
TPP-nin əsas xüsusi-yyətlərindən biri onların ayrıca 
məsələyə deyil, mövzü sahəsinə aid olan məxsusi 
məsələləri əhatə edən proqram təminatının aparılmasına 
istiqamətlənməlidir. Bu prinsipin əsas məğzi istifadə 
olunan alqoritmlərin ümumi hissələrinin müstəqil 
modullar şəklində formalaşdırılmasına nail olmaq 
lazımdır. Proqram istifadəçiləri tərəfindən əvvəlcədən 
formalaşdırılmış məsələlərin həlli həmin modulların 
seçilmiş texniki ardıcıllıqla həyata keçirilir. Bir qayda 
olaraq genişləndirilmiş paket müxtəlif vəzifələrin yerinə 
yetirilməsində və ayrı-ayrı istifadə-çilərə xidmət edə 
bilən bir neçə giriş dilinə malik olurlar. Dilin təyini ilkin 
məsələnin formalaşdırılması, başıalnğıc verilənlərin həlli 
alqoritmlərinin təsviri, VB-nin və ya TPP-nin infor-
masiya bazasının dəstəklən-məsinə istinad edir. Digər 
tərəfdən giriş dilinin seçilməsi və proqram modullarının 
yaradılması mövzu sahələrinə uyğun modelin təsviri, 
müqavilənin gedişinin idarə edilməsi üçün təyin edilə 
bilər, burada TPP-nin digər bir xüsusiyyəti spesifik 
sistem vasitələrinə malik olmaqla ixtisaslaşmış verilənlər 
bankı, paketin əməliyyat qurumları ilə qarşılıqlı fəaliyyət 
vasitələri daxildir. Müxtəlif paketlər və proqram 
toplantıları daxil olan proqramlar kompleksləri inteqra-
siyalaşdırılmış proqram qurumları olmaqla onların 
tərkibində bir neçə təyinatlı TPP-nə malik olan 
layihələndirmənin 
avtomatik 
qurum-ları 
fəaliyyət 
göstərir. Adətən bu tip qurumlarda müxtəlif qruplar və 


14 
bəzən də müxtəlif məhsul sahələrinə aid olan məsələləri 
həll edilir. Digər mühüm xüsusiyyət tətbiqi proqram 
təminatının göstərilən formaları arasında dəqiq və 
birmənalı məhdudiyyət amilləri mövcud deyil. Müəsis-
sənin istehsal təsərrüfat sahəsində məhsuldarlığın və 
mənfəətin, işçilər əməyinin səmərəliyinin artırılması, 
optimal idarəetmə qurumunun yaradılması məsələləri 
iqtisadiyyatın istənilən sahəsində fəaliyyət göstərən 
şirkətlər üçün əsas məsələlərdən biridir. Bu zaman 
maliyyə təsərrüfat fəaliyyətinin istənilən amillərini 
nəzarətdə saxlanması zərurəti meydana çıxır, bu isə 
özlüyündə çox saylı və müxtəlif mənşəli məlumatlarda 
əks olunur, onların optimallaşdırılması və vahid qurum 
çərçivəsində müəssisə fəaliyyətinin səmərəli idarə 
edilməsində mühüm əhəmiyyət daşıyır. Müəsissə 
fəaliyyətinə bilavsitə aid olan idarəetmə qərarlarının 
verilməsinə əsas fəaliyyət sahəsinin düzgün olmayan 
tərəfə istiqamətlənməsinə vu bunun nəticəsində ciddi 
itkilərə gətirib çıxara bilər. Müəssisə üçün vacib sayılan 
və həll olunan məsələlərin əhatə dairəsinin genişlənməsi, 
yaxın perspektivdə təhlil olunacaq məlumatların 
həcminin artırılması, istifadəçilər üçün nəzərdə tutulmuş 
proqram xassəli paketlərin yaradılmasına daha çox diqqət 
yetirilməsini tələb edir. Bununla yanaşı yaradılacaq 
proqram paketləri konkret istifadəçinin ehtiyaclarına 
uyğunlaşdırmaq üçün əlavə səylər tələb etmədən istifadə 
olunma dairəsi geniş və sadə olmalıdır. Müasir şərtlər 
çərçivəsində müxtəlif sahələrdə çalışan yüksük ixtisaslı 


15 
mütəxəssisslərin seçdikləri təhlil formaları müəssisə 
fəaliyyətində proqnozlaşdırılan vəziyyəti düzgün qiymət-
ləndirmək imkanlarına malik olmalı strateji inkişafı 
təmin edən səmərəli irəli sürülməlidir. Təklif olunan 
strateji inkişaf istiqamətləri müəssisə fəaliyyətinə aid 
olan müxtəlif mühasibat, maliyyə, menecment, bank, 
statistika və digər proqram paketlərinə əks olunan iqtisadi 
məlumatlara istinad etməklə həyata keçirilməlidir. 
Müəssisənin istehsal təsərrüfat və bu professional 
biliklərin avtomatlaşdırılması hesablamalarının iş sahə-
ləri üzrə aparılması real vaxt rejimində iqtisadi 
məlumatların emalı nəticələrinin interaktiv təhlili, 
verilənlərin aqreqatlaşdırılması yolu ilə həyata keçirilir. 
Mühasibat proqram paketlərinin tətbiqi təkcə mühasibat 
uçotunu avtomatlaşdırılmağa deyil, həm də anbar 
uçotunda, məhsulların təhcizat və reallaşdırılmasında, 
müqavilələrin izlənilməsində, əmək haqqının hesab-
lanmasında məlumatların emalı işlərinin qaydaya 
salmağa imkan verməklə müəssisənin fəaliyyətinin idarə 
edilməsi prosesinə təsir göstərir. Müəsissənin maliyyə 
işlərinin avtomatlaşdırılmasında proqram paketlərinin 
maliyyə işləri üçün nəzərdə tutulmuş proqramlarda 
idarəetmə uçotu və onun ayrı-ayrı hissələrinin vəzifə-
lərinin maliyyə hesabatlarının tərtib olunmasında geniş 
imkanlar yaradır. Satış fəaliyyətinin əsas proqram 
təminatı kommersiya fəaliyyətinə dair məlumatların 
emalı zamanı alqı-satış əməliyyatlarının idarə eilməsi, 
satışının həyata keçirilməsinin təşkili, xərclərin nəzarətdə 


16 
saxlanması, satış kanallarının və üsullarının seçilməsi, 
onun proqramlaşdırılması və istehlakçılara xidmətin 
təşkil edilməsi və s. işlər üzrə əsas məsələləri həll etməyə 
imkan ardıcıllığı proqram xassəli paketlərdə göstəril-
məlidir. Tətbiq olunan proqram paketləri son dövrlərdə 
sürətlə inkişaf edən elektron ticarət fəaliyyətinin ayrılmaz 
tərkib hissəsidir. Sadəcə web-vitrinlər təşkil edərək 
məhsul və xidmətlər haqqında internet vasitəsilə məlumat 
yayıb sövdələşmə və digər işləri ənənəvi qaydada, oflayn 
rejimdə həyata keçirilən şirkətlər bütün fəaliyyət lərini 
tamamilə internet vaitəsilə yerinə yetirən şirkətlərlə bu 
sahə ciddi təşkilati məlumatlanma bazasının yaradılma-
sında iştirak edə bilərlər. 
Dotasiyanın azaldılması üçün istehsal sektorunun 
inkişafı lazımdır. Çünki şəhər və rayonların iqtisadi 
səmərəliliyinin artırılması son nəticədə onların büdcədən 
asılılığının azaldılmasına gətirib çıxarır, yerli gəlirlərin 
çoxalması dotasiyanın verilməsinin qarşısını alır. Gələn il 
üçün büdcədən dotasiya alan rayonlarının sayının xeyli 
azalması göstərir ki, bütün bölgələrin özünü maliyyə-
ləşdirmə prinsipləri əsasında yaşaması mümkündür. 
Bunun üçün sadəcə hər bir şəhər və rayon özünün 
potensial imkanlarından düzgün yararlanmalıdır. Aqrar 
neçə ildir ki, İmişli və Abşeron rayonları dotasiyadan 
imtina etməyə nail olubsa, digər rayonların da öz 
hesabına yaşaması tamamilə mümkündür. Neftin 
qiymətinin aşağı düşdüyü və xərclərin optimallaş-
dırılmasının vacib olduğu indiki şərait isə rayonlar buna 


17 
daha tez nail ola bilərlər. 
Azərbaycan bütün şəhər və rayonlarının özünə-
məxsus iqtisadi potensialı, təbii imkanları, ən əsası, 
ölkədə əlverişli mühiti var. Təbii ki, bütün regionların 
dövlət büdcəsi dotasiyasından imtina etməsi üçün zaman 
lazımdır. Bu çənada mövcud iqtisadi siyasət imkan verir 
ki, bütün şəhər və rayonlarımız tam olaraq özünü 
maliyyələşdirmə sisteminə keçsin. Vaxtilə yalnız Bakının 
dotasiya almadığını, gələn il isə öz yerli xərcləri hesabına 
maliyyələşən şəhər və rayonların sayının 34-ə çatacağını 
nəzərə alsaq görərik ki, bu sahədə qarşıya qoyulan 
məqsədlər reallaşır. Dotasiya almayacaq şəhər və 
rayonların sırasına daha 27-nin əlavə olunması ondan 
xəbər verir ki, regionlarda inkişaf davamlıdır. Məhz 
regional inkişaf strategiyasının uğurlu nəticələr verməsi 
büdcə dotasiyalarının həcmini azaldılması digər 
istiqamətlərdə əlavə vəsaitin ayrılmasına şərait yaradır. 

Yüklə 0,62 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   20




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin