82
Ədəbiyyat:
Allahverdiyev H., Qafarov V., Əhmədova. -
"Milli iqtisadiyyatın dövlət tərəfindən tənzimlənməsi
Bakı-2007,
Nuriyeva Ə." Regional siyasət və idarəetmə”
Bakı-2004 Qafarov Ş. Müasir iqtisadi sistem və
qloballaşma Bakı-2009
83
Qeyri-neft sahə müəssisəsinin maliyyə
planlaşdırılması
Müəssisənin təsərrüfat fəaliyyətinin planlaş-
dırılmasının məqsədləri maliyyə vəsaitləri ilə təmin
olunmanın
tənzimlənməsi
proseslərinin
həyata
keçirilməsidir. Müəssisə üçün material ehtiyatlarının
alınmasına dair qərarın qəbul edilməsi üçün əsasdır.
Müəssisələrdə material ehtiyatlarının alınmasının təşkili
zamanı plan dövründə yerinə yetirəcək istehsal, iş və
xidmətlərin tərkibinə görə il ərzində tələb olunan mal-
material dəyərlərini kəmiyyətcə müəyyən etmək lazımdır.
Qeyri-neft sahə müəssisələrində planlaşdırma
prosesi mərhələləri əhatə edir:
1)Zəruri xammal və materialların dəyərinin
müəyyən edilməsi,
2)İşçi heyyətinin təyin olunması,
3)İstifadə olunan materialların kəmiyyətinin
müəyyən edilməsi,
4)İstifadə olunan istehsal vasitələrinin seçilməsi,
5)Ayrı-ayrı istehsal sahələrində istifadə olunan
maşın və avadanlığın güclərinə müvafiq iş həcminin
müəyyənləşdirilməsi.
Materialların alınması planının tərtib edilməsi və
tədarükü forması müəssisəsinin yerləşdiyi ərazi üzrə
seçilir. Xammal və material bazarının öyrənilməsi
konkret material növlərinin təklifinə, xammalın,
materialın, yanacağın və yarımfabrikatların çeşidinə və
onların qiymətinə dair məlumatların müntəzəm surətdə
84
müəssisə tərəfindən yığılmasını, tərkibinin təhlilini və
qiymətləndirilməsini nəzərdə tutur. Müəssisə tərəfindən
satış bazarın tədqiqi zamanı iş yerlərinə daha çox lazım
olan material ehtiyyatlarının çeşidi və təklif olunan
qiymət
səviyyəsinin
əlverişli
olmasına
diqqət
yetirilməlidir. Xammal və material bazarının müəssisə
fəaliyyəti
üçün seçilmiş materialların daşınması
xərclərinin
maliyyə
planlaşdırılmasında müəyyən-
ləşdirməklə
xərcləri
təyin
etməyə
kömək edir.
Bazar
münasibətləri
şəraitində
işləyən
müəssisənin material ehtiyatlarına tələbatı üç əsas üsulla
təyin etmək olar: 1) determinləşmiş (isteh planları və
məsarif normativləri əsasında), 2) stoxastik (ötən illərin
tələbatı nəzərə alınmaqla ehtimallı proqnoz əsasında),
3) qiymətləndirmə (təcrübi-statistik qiymətləndirmə
əsasında). Hər bir təminetmə forması qeyri-neft sahə
müəssisəsinin yerləşdiyi iqtisadi-coğrafi ərazidən asılı
olaraq tətbiq olunan qiymətləndirrmə formalarından və
material
sərfli normaların
tətbiqi zəruri şərtdir.
Qeyri-neft sənaye müəssisəsinin planlaşdırılan
dövrdə zəruri maddi-maliyyə ehtiyyatları ilə təmin
olunmasında mövsümlik və istehsal imkanlarına istinad
olunmalıdır. Tədarük formalarının hər hansı birinin
seçilməsi material ehtiyyatlarının xüsusiyyətlərindən
müəssisədə istehsal şəraitindən və qəbul edilmiş
sifarişlərin yerinə yetirilmə müddəti və kəmiyyəti xüsusi
yer tutur. Qeyri-neft sahə müəssisəsi bazar şəraitindən və
müqavilə şərtlərindən asılı olaraq əksər hallarda material
85
ehtiyyatlarını istehsal proseslərinə başlamazdan bir qədər
əvvəl armaq təcrübəsinə üstünlük verir. Planlaşdırılan
istehsal təsərrüfat fəaliyyətinin material təminatı adətən
sərfi normaya əsaslanır və məlumat üsulu adlanır.
Məlumat və hissə üsulu buraxılan məhsulun tərkibinə
daxil olan xammala, əsas və köməkçi materiallara
tələbatı müəyyənləşdirmək üçün tətbiq olunur. Bazar
münasibətləri şəraitində fəaliyyət göstərən qeyri-neft
sahə müəssisələrinin olan ili üçün maliyyə vəsaitlərinə
olan tələbatlar adətən həmin müəssisənin təsisçilərinin
sərbəst maliyyə ehtiyyatları əsasında aparılır. Tədqiqat
göstərir ki, özəl-fiziki şəxslər tərəfində qeyri-neft
müəssisəsinin yaradılması və onların ilki fəaliyyəti
dövründə tələb olunan bütün maddi-maliyyə ehtiyyatları
həmin təsisçilərin sərbəst vəsaitləri hesabına həyata
keçirilir. Digər təyinatlı qeyri-neft sahə müəssisələrinin
maliyyə təminatı şirkət, nazirlik, birlik səviyyəsində
razılaşma şərtlərinə uyğun olmaqla istənilən müddət və
həcmə münasib formalarda həyata keçirilir. Qeyri-neft
sahə müəssisəsinin aiddiyyatı baş idarəetmə təşkilatı
tərəfindən yalnız onların məqbul saydıqları cəmiyyətdə
və mümkün olan hədd daxilində yerinə yetirilir. Fiziki
şəxslərə - sahibkarlara müxsus istehsal-təsərrüfat
fəaliyyətini aparaq qeyri-neft sahə müəssisələrinin
maliyyə planları, sahibkarlar tərəfindən təyin edilməklə,
onlar üçün sosial-iqtisadi mahiyyət əsas götürməklə
maliyyə təsərrüfat işlərini reallaşdırırlar.
Dostları ilə paylaş: |