Milli iqtisadiyyat və iqtisadiyyatın əsas sektorları üzrə strateji yol xəritələrinin təsdiq edilməsi haqqında
Yüklə 0,62 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
70 Kos-un dövlət tərəfindən tənzimləmə sistemi Azərbaycan Respublikasında kiçik sahibkarlığın inkişafının əsası Azərbaycan Respublikası Nazirlər Sovetinin 12 oktyabr 1990-cı il tarixli “Kiçik müəssisələrin yaradılması və inkişafı haqqında tədbirlər” adlı qərarı ilə qoyuldu. İlk mərhələdə yaradılmış kooperativlər sahibkarlıq fəaliyyətində çox mühüm oynayırdılar və bu səbəbdən 1991-ci ildə 4611 kooperativlər təşkil olunmaqla, həmin qurumlarda işləyənlərin sayı isə 92186 nəfər idi. O zaman yaradılmış kiçik müəssisələr iri müəssisələrə nisbətən daha səmərəsiz idi. Çünki, kçik müəssisələr yaradılarkən iri birliklərdən rentabelliyi aşağı olan və ya heç olmayan istehsal prosesinin hissələri rəhbərliyin qərarına əsasən ayrılırdı. Bundan başqa digər səbəblər də var: çox hallarda təsisçi müqaviləsi əsasında yaradılmış törəmə müəssisələrin istehsaldaxili qiymətləri təsisçi-birliyə sərf olunan həcmdə müəyyənləşdirildi. Bundan başqa, dövlət bölmələrinin kiçik müəssisəi mərkəzləşdirilmiş formada və adi idarəetmə üsulu ilə fəaliyyət göstərirdi. Buna görə də kiçik müəssisələr daha səmərəsiz olurdular və müvəffəqiyyətlə inkişaf edə bilmirdilər. Kiçik müəssisələrin inkişafını ləngidən əsas səbəblərdən biri onların xammal ilə təminatı idi. İri müəssisələr mərkəzləşdirilmiş qaydada xammal və lazım olan avadanlıqıa təhciz olunmurdular. Kiçik müəssisələrdə isə bu problemlər mövcud idi. 71 Digər səbəbdən kiçik müəssisələrin subsidiyalaşdırılması idi, bu proses dövlət müəssisələri üçün daha müvəffəqiyyətlə həyata keçirilirdi. Yeni təsərrüfatçılıq sisteminə qədəm qoymuş müəssisələr üçün kredit almaq çətin idi. Əsas çətinlik ondan ibarətdir ki, kiçik müəssisələr iflasa uğradıqda kreditin qaytarılması təminatı yox idi, risklərin sığortalanması fondu yaradılmamışdı. Sahibkarlığın inkişafında dövlət təminatının əsas istiqamətlərindən biri kiçik və orta sahibkarlığın inkişaf etdirilməsidir. Bu istiqamətdə dövlət ilk addım kimi özəlləşdirmə prosesini həyata keçirmişdir. Beynəlxalq təcrübədə dövlət mülkiyyətinin özəlləşdirilməsinin əsasən iki üsulu mövcuddur: standart və qeyri-satndart. Hərrac, tender, birbaşa və qimən kapitala satış üsulları standart üsullara, çek, venuçer sertifikatı və kuponları tətbiq etməklə özəlləşdirmə formaları üsulları isə qeyri-standart üsullara aid edilir. Ölkədə özəlləşdirmənin hər iki üsulundan istifadə edilir. Birinci mərhələdə 1995-1998-ci illərdə Azərbaycanda dövlət mülkiyyətinin özəlləşdirilməsinin Dövlət Proqramının reallaşdırılmasını xarakterizə edir. Bu mərhələdə özəlləşdirmənin normativ bazasının yaradılması ilə onun hüquqi bazasının formalaşdırılması prosesi hayata keçirilmişdir Həmin dövr kiçik müəssisələrin sürətli özəlləşdirilməsi, orta və iri müəssisələrin isa korporasiyalaşdırılması ilə xarakterizə olunur. 72 Özəlləşdirmənin Dövlət Proqramına görə, orta və iri müəssisələrin özəlləşdirilməsi zamanı müvafiq olaraq səhmdar cəmiyyətlərin səhmləri aşağıdakı satış növləri üzrə bölüşdürülür: a) əmək kollektivinə güzəştli satışda – 5 %, b) çek auksionlarına (investisiya müsabiqələri və hərraclarına) – 50%-dən az olmayaraq, c) pul auksionlarına (investisiya müsabiqələri və hərraclarına) – 35 %-dən az olmayaraq, Beləliklə, qarışıq özəlləşdirmə üsulu tətbiq edilən Azərbaycanda özəlləşdirmə aşağıdakı formalar üzrə aparılır: 1) əvvəllər icarəyə verilmiş əmlak Dövlət Əmlak Nazirliyinin razılığı ilə icarəçiyə satılır, 2) kiçik müəssisələr əmək kollektivinə satılır, 3) orta və iri müəssisələr çek və pul hərraclarına çıxarılır, 4) açıq və qapalı tipli səhmdar cəmiyyətlər yaradılır. Bu zaman müəssisələr işçilərin sayına görə təsnifləşdirilir. İkinci mərhələ 1999-cu ildən başlamışdır. Bu dövrdə özəlləşdirmənin tempi xeyli aşağı düşmüş, onun gedişində fasilələr müşahidə olunmuşdur. Dövr ərzində özəlləşdirmənin yeni hüquqi bazası yaradılmış və sonrakı proseslər dövlət mülkiyyətinin özəlləşdirilməsinin yeni Qanunlara və II Dövlət Proqraçının müddəalarına uyğun tənzimlənir. 73 Yerlərdə sahibkarlığın inkişafı məqsədilə son illər xüsusi dövlət proqramları və sahibkarlıq fəaliyyətinə mane olan bürokratik əngəllərin və yoxlamaların aradan qaldırlmasına yönəldilmiş qərarlar qəbul olunmuşdur və həyata keçirilmişdir. Onlar arasında ölkədə “İstehsalat, xidmət, maliyyə-kredit fəaliyyətinə dövlət nəzar\tinin qaydaya salınması və əsassız yoxlamaların qadağan edilməsi barədə” 1996-cı ilədək “Dövlət nəzarəti sisteminin təkmilləşdirilməsi və sahibkarlığın inkişafı sahəsində süni maneələrin aradan qaldırılması haqqında” 1999-cu il “Azərbaycan Respublikasında kiçik və orta sahibkarlığa dövlət köməyi proqramı (1997-2000-ci illər)” xüsusi yer tutur. Həyata keçirilən iqtisadi islahatların nəticəsi olaraq hazırda ölkədə ümumi daxili məhsul istehsalının 71 faizi, o cümlədən sənayedə 50 faizi, kənd təsərrüfatında və ticarətdə 99 faizi özəl bölmənin payına düşür. Ölkə iqtisadiyyatında özəl bölmənin inkişafını sürətləndirmək, bu sahəyə sərmayelərin cəlb olunmasını həvəsləndirmək, kiçik və orta sahibkarlığa dövlət köməyinin səmərəliliyini artırmaq məqsədilə “Azərbaycan Respublikasında kiçik və orta sahibkarlığın inkişafını Dövlət Proqramı (2002-2005-ci illər)” həyata keçirilməsi məqsədilə dövlət büdcəsinin layihəsində müvafiq vəsaitin ayrılmasını təmin etmişdir. Ölkədə kiçik və orta sahibkarlığın hüquqi bazası inkişaf etdirilmiş, sahibkarlığın tənzimlənməsi sahəsində əhəmiyyətli irəliləyişlər olmuşdur. Kiçik və orta 74 sahibkarlıqlara təhsil, informasiya və məsləhət xidmətləri göstərən strukturlar dəyişdirilmiş və onların fəaliyyəti gücləndirilmişdir. Kiçik və orta sahinkarlata maliyyə köməyi mexanizmlərinin formalaşması, sahibkarlar üçün vergi yükünün azaldılması, vergi qurumunun həvəsləndirilməsi mexanizmin istifadə olunur. Sahib- karların hüquqlarının və qanuni mənafelərinin qorunması mexanizmlərinin formalaşması və onların fəaliyyətinə qanunsuz müdaxilələrin qarşısını almaq və əsassız yoxlamaları aradan qaldırmaq məqsədilə ölkədə “Nəzarət kitabçası2nın tətbiqinə başlanmışdır. KOS-ların regional infraquruluşuna müvafiq genişlənməsi onların ictimai və peşə birliklərinin formalaşması istiqamətində əhəmiyyətli irəliləyişi təmin etmişdir. KOS-un inkişafının sürətləndirilməsi sahənin səmərəli bazar iqtisadiyyatı sisteminin formalaşmasında və beynəlxalq iqtisadi mühitə uyğunlaşmasında, ölkənin iqtisadi və sosial problemlərinin həllində rolunun gücləndirilməsi Azərbaycan dövlətinin iqtisadi siyasətinin öncl istiqamətlərindən nirini təşkil edir. Bu məqsədlə KOS sektorunun inkişafına dövlət köməyi tədbirlərinin çərçivəsi genişləndirilir və onların ünvanlılığını gücləndirir. Proqram Azərbaycan Respublikasının Konsitu- siyasına, Azərbaycan Respublikasının Mülki Məcəlləsinə, “Sahibkarlıq fəaliyyəti haqqında” və “Kiçik sahibkarlığa dövlət köməyi haqqında” Azərbaycan Respublikasının qanunlarına və digər qanunvericilik aktlarına uyğun 75 hazırlanmışdır. Sahibkarların hüquqlarının müdafiəsinin gücləndirilməsi məqsədilə aşağıdakı tədbirlərin həyata keçirilməsi mərhələləri: -Azərbaycan Respublikasının Mülki Məcəlləsinə əlavə və dəyişiklilər edilməsi barədə təkliflərin hazırlanması, -müqavilə hüquqi normalarının möhkənləndirilməsi, müqavilə üzrə mübahisələrin məhkəmə vasitəsilə həlli qaydalarının təkmilləşdirilməsi barədə təkliflərin hazırlanması, -“Sahibkarlıq sferasında nəzarət və yoxlamaların həyata keçirilməsi haqqında” Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərar layihəsinin hazırlanması, -"Nəzarət kitabçası"nın tətbiqi mexanizmlərinin təkmilləşdirilməsi. Azərbaycan Respublikasında sahibkarlığın inkişafına dövlət qayğısını artırmaq, bu sahədə mövcud problemləri vaxtaşırı təhlil edərək müvafiq tədbirlər görülməsini təmin etmək məqsədilə 27 avqust 2002-ci ildə Azərbaycan Respublikasının Prezidentinin qararı ilə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin yanında Sahibkarlıq Şurası yaradılmışdı. Sahibkarlıq Şurasının məqsədi Azərbaycan Respublikasında sahibkarlığın inkişafı və bu sahəyə dövlət qayğısının istiqamətləri burada takliflar hazırlayıb, Azərbaycan Respublikasının 76 Prezidentinə təqdim etməkdən ibarətdir. Azərbaycan Respublikasının Sahibkarlığa Kömak Milli Fondunun məqsədi Azərbaycan Respublikasında sahibkarlığın inkişafı və əhalinin işgüzarlıq fəaliyyatinin artırılması sahəsinda tədbirlərdə iştirak etmək, onlara maliyyə dəstayi verməkdan ibarətdir. Son illər həyata keçirilən iqtisadi islahatlar Azərbaycan Respublikasında sahibkarlığın inkişafına təkan vermiş, ǝhalinin həyat səviyyəsinin yaxşılaşdırılmasında və iqtisadiyyatın inkişafında sahibkarlığın rolunu artırmışdiı. Bununla yanaşı, ölkədə keyfiyyətli məhsul bolluğunun yaradılmasında, rəqabətə davamlı istehsal sahələrinin inkişafında və əhalinin məşğulluğunun təmin olunmasında sahibkarlıq hələ də həlledici amilə çevrilməmişdir. Bu isə öz növbəsində sahibkarlığın daha sürətlə inkişafı üçün dövlət köməyinin artırılmasını zəruri edir. Dövlət başçısının "Ölkə iqtisadiyyatının gələcək inkişafı sahibkarlığın inkişafından bilavasitə asılıdır" prinsipinə uyğun olaraq, Azərbaycanda sahibkarlığın inkişafı iqtisadi siyasətin prioritet istiqamətlərindən birinə çevrilmişdir. Prezident İlham Əliyevin sədrliyi ilə "Azərbaycan Respublikası regionlarının 2009-2013-cü illərdə sosial-iqtisadi inkişafı Dövlət Proqramı"nın icrasının dördüncü ilinin yekunlarına həsr olunmuş konfransda cənab İlham Əliyev respublikamızda özəl sektorun, kiçik və orta sahibkarlığın inkişafına bundan sonra da xüsusi diqqət göstəriləcəyini bir daha 77 bildirmişdir. Bu da təsadüfi deyil. Çünki son illər Azərbaycanın dinamik inkişafında iqtisadiyyatın əsas hərəkətverici qüvvəsi olan özəl sektorun, kiçik və orta sahibkarlığın rolu böyükdür. Təkcə bu faktı qeyd etmək kifayətdir ki, son illərdə investisiyaların böyük əksəriyyəti özəl sektorlar tərəfindən qoyulan daxili investisiyalardır. Bu, həm da onu göstərir ki, Azərbaycan dövlətinin gücü artmış. özəl sektor. sahibkarlıq ölkəmizdə gedən uğurlu proseslərdən bəhrələnmişdir. Ölkə Prezidenti cənab İlham Əliyevin müvafiq formanı ilə təsdiq edilən "Sahibkarlıq sahəsində aparılan yoxlamaların tənzimlənməsi və sahibkarların maraq- larının müdafiəsi haqqında" Azərbaycan Respublikasının Qanunu da sahibkarlara dövlət dəstəyinin gücləndirilməsi ilə yanaşı, eyni zamanda, bu sahədə yersiz müdaxilələrin aradan qaldırılması və investisiya mühitinin daha da yaxşılaşdırılması sahəsində mühüm bir addım kimi qiymətləndirilməlidir. Yeni qanunun qəbulunu birmənalı şəkildə iş adamlarına verilən siyasi dəstək kimi qiymətləndirmək lazımdır. Azərbaycan dövləti hər zaman sahibkarlıq fəaliyyətinə olan yersiz müdaxilələrin aradan qaldırılması istiqamətində müəyyən tədbirlər həyata keçirir. Qeyd edilən Qanunun 28 avqust 2013-cü il tarixli Prezident fərmanı ilə qüvvəyə minməsi sahibkarlıq sahəsində sadəcə hüquqi mühitin təkmilləşdirilməsi deyil, eyni zamanda sahibkarlara dövlət dəstəyinin kompleks şəkildə göstərilməsi kimi qiymətləndirilməlidir. Qanunun əsas mahiyyəti sahibkarlıq üzərində inzibati təzyiqi 78 azaltmaqdır. Qanunun qəbul olunması dövlət-sahibkar münasibətlərinin müsbət mənada tənzimlənməsində atılan ciddi addım hesab edilə bilər. Eyni zamanda, bu, korrupsiya ilə aparılan mübarizə baxımından da mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Qanunun əsas məqsədi sahibkarlıq fəaliyyəti sahəsində yoxlamaların vahid qaydalarının müəyyən edilməsindən və həmin yoxlamaların aparılması zamanı sahibkarların onların müdaxilələrin qarşısının alınmasından ibarətdir. Azərbaycan Respublikasi Prezidentinin – Sahib- karlığın inkişafına mane olan müdaxilələrin qarşısının alınması haqqında 28 sentyabr 2002-ci il tarixli 790 saylı Fərmanını ilə ölkədə sahibkarlığın inkişafını daha da sürətləndirmək və ona mane olan əsassız müdaxilələrin qarşısını almaq məqsədilə Azərbaycan Respublikası Daxili İşlər Nazirliyinin İqtisadiyyatda Cinayətkarlıqla Mübarizə İdarəsi ləğv edilmiş, hüquq-mühafizə orqanlarının (məhkəmənin qərarları əsasında hallar istisna olmaqla) sahibkarlıq subyektlərinə müdaxilələri qadağan edilmişdir. Azərbaycan Respublikasının Vergilər Nazirliyinə tapşırılmışdır ki, vergilərin ödənilməsində yol verilən nöqsanları, o cümlədən vergilərin əvvəlcədən qanunsuz ödənilməsi hallarını aradan qaldırsın; vergi yoxlamalarının qanunvericilikdə nəzərdə tutulmuş vaxtdan uzun müddətə aparılmasına və onun səlahiyyətinə aid olmayan yoxlamaların aparılmasına yol 79 verməsin; vergi orqanları tərəfindən həyata keçirilən səyyar vergi yoxlamalarının sayını azaltsın və bir-birini təkrarlayan əsassız yoxlamaların qarşısını alsın; vergi orqanlarının vəzifəli şəxslərinin qanunvericiliklə nəzərdə tutulmuş vəzifələrinə əməl etməsinə ciddi nəzarət etsin və vergi ödəyicilərinə xidmət sahəsində süründür- məçiliyin aradan qaldırılmasını təmin etsin; vergi orqanlarının vəzifəli şəxslərinin hərəkətlərindən (hərəkətsizliyindən) şikayətlərə vaxtında və obyektiv baxılmasını təmin edən müvafiq tədbirlər görsün; vergi orqanları tərəfindən təsərrüfat subyektlərinin fəaliyyətinin qeyri-qanuni surətdə məhdudlaşdırılması hallarının qarşısını alsın; vergi nəzarət işinin qanunvericiliyə uyğun olaraq aparılmasını təmin etsin və müəyyən edilmiş tədbirlərin yerinə yetirilməsi barədə mütəmadi olaraq Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə məlumat versin. Regional inkişaf proqramları ilə yanaşı, - Korrupsiyaya qarşı mübarizə üzrə Dövlət Proqramı, - Sahibkarlığa dövlət maliyyə dəstəyinin göstərilməsi sahəsində əlavə tədbirlər haqqında, - Azərbaycan Respublikası Sahibkarlığa kömək Milli Fondunun vəsaitinin istifadəsi qaydalarının təkmilləşdirilməsi haqqında, - Hüquqi şəxslərin dövlət qeydiyyatı və dövlət reysteri haqqında, - Azərbaycan Respublikasında azad iqtisadi zonaların yaradılması haqqında, - Azərbaycan Respublikasında -Azərbaycan Respublikasında sahibkar- lığın inkişafı ilə bağlı bəzi tədbirlər haqqında, 80 -Sahibkarlıq sahəsində yoxlamaların nizama salınması və istehlakçıların hüquqlarının qorunmasının təmin edilməsinə dair bəzi tədbirlər haqqında, -Sahibkarlıq sahəsində aparılan yoxlamaların vahid məlumat reyestrinin forması və aparılması qaydası haqqında Əsasnamə və digər fərman sǝrǝncamların, qanunların, dövlət proqramlarının icrası sahibkarlığın inkişafına təkan vermiş, qeyri-neft sektorunun inkişafını stimullaşdırmışdır. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 19 oktyabr 2015-ci il tarixdə imzaladığı -Sahibkarlıq fəaliyyətinin xüsusi razılıq (lisenziya) tələb olunan növlərinin sayının azaldılması, xüsusi razılıq (lisenziya) verilməsi prosedurlarının sadələşdirilməsi və şəffaflığının təmin edilməsi haqqında Fərmanı, Sahibkarlıq fəaliyyətinin inkişafının Azərbaycan Respublikasında dövlət siyasətinin əsas istiqamətlərindən biri olduğunu bir daha sübut edir. Eyni zamanda sahibkarlıq fəaliyyətinin həyata keçirilməsi üçün tələb olunan bütün növləri üzrə xüsusi razılıq (lisenziya) verilməsi qaydasının sadələşdirilməsi və şəffaflığın təmin edilməsi (lisenziya) verilməsi xidmətinin -ASAN xidmət mərkəzində həyata keçirilməsi, habelə xüsusi razılıq (lisenziya) tələb olunan fəaliyyət növlərinin sayının minimuma endirilməsi məsələləri də bu fərmanda öz əksini tapmışdır. Bununla bərabər, 20 oktyabr 2015-ci il tarixdə 81 Milli Məclisin plenar iclasında Prezident İlham Əliyevin qanunvericilik təşəbbüsü ilə daxil olan -Sahibkarlıq sahəsində aparılan yoxlamaların dayandırılması haqqında qanun layihəsi müzakirəyə çıxarılmış və qəbul edilmişdir. Qəbul olunmuş qanun layihəsində 2015-ci ilin noyabrın 1 dǝn hesablanmaq şərti ilə 2 il müddətinə yoxlamaların dayandırılması, bu müddətdə yalnız vergi yoxlamaları, insanların həyat və sağlamlığına, dövlətin təhlükəsizliyinə və iqtisadi maraqlarına təhlükə yaradan hallar üzrə siyahısı müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən müəyyən edilən yoxlamalar aparılacağı nəzərdə tutulmuşdur. Bununla bağlı gələcəkdə sənədlərin elektron qaydada verilməsini təmin edən -Elektron lisenziyal portalının yaradılması nəzərdə tutulmuşdur ki, bu da sahibkarların bu sahədə işlərini asanlaşdıracaq, onların operativ və daha səmərəli işləmələri üçün zəmin yaradacaq. Məhz bunların nəticəsidir ki, müəyyənləşdirilmiş iqtisadi inkişaf strategiyası nəinki ölkəmizin inkişafında müstəsna rol oynayır, hətta bir model olaraq keçid iqtisadiyyatı ölkələrinin iqtisadi inkişafı baxımından nümunəyə çevrilməkdədir. Yüklə 0,62 Mb. Dostları ilə paylaş:
|