Moddalar almashinuvining fiziologik as
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
novateurpublication.org
Buyraklar endokrin funksiyalari. Buyraklarda endokrin funksiyalarni bajarishga ihtisoslashgan maxsus to’qima yo’q, ammo qator hujayralar gormonlarning barcha xossalariga ega bo’lgan fiziologik faol moddalar sintezlash va sekresiya qilish qobiliyatiga ega. Hozirgi kunda buyraklarning quyidagi gormonlari aniqlangan: 1) kalsitriol – kalstiy almashinuvini boshqaruvchi uchinchi gormon; 2) renin – renin-angiotenzin-aldosteron tizimining boshlangich zvenosi; 3) eritropoetin. Kalsitriol kalstiy almashinuvini boshqaruvchi boshqa ikki gormonlar- trikalsitonin va paratireoidindan farq qilgan holda steroid tabiatlidir. Kalsitriol hosil bo’lishi uch bosqichda kechadi. Terida ultrabinafsha nurlar ta’sirida provi-tamindan D3 vitamini hosil bo’ladi. Jigarda unga gidroqsil guruhi qo’shiladi, vujudga kelgan birikma qon orqali buyraklarga yetkaziladi. Buyraklarda faollashtirilib, kalsitriolga aylantiriladi. Kalsitriol ishlanishini paratireoidin va gipokalsimiya-qonda kalstiy miqdorining kamayishi kuchaytiradi. Bu gormon o’z faolligidan jigarda mahrum bo’ladi. Kalsitriol asosan ichaklarga, buyraklarga va suyak to’qimasiga ta’sir etadi. Bu gormonning ichaklarga ta’siri kalstiy so’rilishini faollashtirishdan iborat. Kalsitriol ichaklarda kalstiy so’rilishining uch bosqichini ham qo’zg’atadi; uning ta’sirida ichak hujayralari yuza membranasi kalstiyni biriktirib oladi, hujayra ichida kalstiy tashilishi tezlashadi va bazolaterial membrana orqali hujayradan tashqi muhitga chiqarilishi jadallashadi. Ichak epitelial hujayralariga kalsitriol ta’sirining mexanizmi hujayra yadrosi orqali kalstiyni biriktirib oluvchi va uni tashuvchi oqsillar sintezini rag’batlantirishdan iborat. Kalsitriol ichakda fosfor so’rilishini ham kuchaytiradi. Buyraklarda gormon kalsiy va fosfatlarning reabsorbsiyasini kuchaytiradi. Kalsitriolning suyak to’qimasiga samarasi osteo-blastlarni bevosita faollashtirish va ichaklarda so’rilgan kalstiyning suyaklarda yig’ilishini ta’minlash bilan bog’liq, natijada suyaklar o’sishi faollashadi. Ko’pchilik to’qimalar (sut bezlari,qator endokrin bezlar)hujayralarida kalsi- triolga nisbatan sezuvchan maxsus resteptorlarning mavjudligi gormonning turli hujayralarda kalstiy tashilishini faollashtirish qobiliyati borligidan va uning samarasi kengligidan darak beradi. Kalsitriol yetishmovchiligida raxit kasalligi rivojlanadi, bolalarda tog’aylarning suyakka aylanishi va ularda kalstiy yig’ilishi keskin pasayadi, suyaklar yetarli darajada qattiq, mustahkam bo’lmaydi va qiyshayadi. Qonda kalsiy miqdorini kamayishi esa nerv-muskul qo’zg’aluv- chanligining buzilishiga va mushaklarning holsizlanishiga sabab bo’ladi. Renin buyraklardagi yukstaglomerulyar hujayralarda hosil bo’ladi, bu hujay- ralar buyrak koptokchasining keltiruvchi arteriolasini o’rab olgan. Yuksta- |