Moddalar almashinuvining fiziologik as

novateurpublication.org 
sekresiyasini va me’da harakatlarini kuchaytiradi, me’da osti bezidan fermentlar va 
insulin ajratilishini tezlashtiradi, o’t sekresiyasini oshiradi, ingichka ichakda 
glyukoza, natriy va suv so’rilishini tormozlaydi. Organizmdagi apudositlar 
sintezlovchi peptid va aminlar orasida serotonin va gistamin yaxshi o’rganilgandir. 
Serotonin 
bosh miya neyronlari va ichak hujayralarida sintezlanadi. Trombo-
sitlardagi serotonin qon tomirlarni toraytirib, qon oqishini to’xtashini tezlash-tiradi. 
Bu moddaning hulq-atvor shakllanishiga ta’siri aniqlangan. Yaqinda aniq-lanishicha 
serotonin bronxlar hujayralarida, epifizda va eng ko’p (75-80% gacha) 
chuvalchangsimon o’simtada hosil bo’ladi. Serotoninning jigarda, buyraklarda, 
buyrak usti bezlarida, ayrisimon bezda, tomirlar engoteliysida, ko’z to’r pardasida 
ham ishlanishi haqida ma’lumotlar bor. 
Serotonin quyidagi fiziologik samaralarga ega: 
1) trobositlar parchalangan ko’plab tomirlarni toraytiruvchi moddalar chiqadi, bu 
esa gemostazda muhim ahamiyatga ega; 
2)bronxlar va me’da-ichak yo’llari silliq muskullari qisqarishlarini 
rag’batlantiradi; 
3) homilador va tug’ayotgan ayollar bachadoni miometriy qavatining 
oksitostinga o’xshab faollashtiradi, shuning uchun bachadonni faollashtirish 
maqsadida tug’ruq faoliyati kuchsizligida akusherlik klinikalarida ayol orga-
nizmiga yuboriladi; 
4) serotoninergik tizim sifatida MAT faoliyatida, jumladan emosiyalar, hulq-
atvor, uyqu mexanizmlarida muhim o’rin tutadi; 
5) ionlashtiruvchi nurlantirishdan himoyalovchi omil bo’lishi mumkin, degan 
fikrlar mavjud. 
Gistamin
gistidindan hosil bo’ladi va allergik reaksiyalarni keltirib chiqaradi. 
Uning ta’sirida bronx va bronxiolalar torayadi va nafas olish qiyin-lashadi. Teri qon 
tomirlarini kengaytiradi va kapillyarlar devorining o’tkazuv-chanligini oshiradi. 
Gistamin ta’sirida me’da bezlarida xlorid kislota sekresiyasi tezlashadi. Mediator 
vazifasini ham bajaradi. Gistamin ko’pchilik a’zolardagi biriktiruvchi to’qima 
hujayralarida maxsus granulalarda saqlanadi. Ko’yish, elektr ta’sirlanish, ko’p sonli 
ekzogen omillar ta’siri vaqtida gistamin mazkur hujayralardan qonga o’tadi. 
Gistamin o’z ta’sirini amalga oshirishi uchun hujayralardagi maxsus gistaminga 
sezuvchan resteptorlar bilan bog’lanishi kerak. Gistaminaza ferementi ta’sirida 
parchalanadi. 
Gistamin ta’siri quyidagi fiziologik samaralar beradi: 
1) arteriola va kapilyarlar, jumladan teri tomirlari, kengaytirilishi oqibatida 
arterial bosim pasayadi; 

---

40