Moddalar almashinuvining fiziologik as

novateurpublication.org 
qishini tormozlash orqali prostaglandinlar hosil bo’lishini kamaytiradi. 
Glyukokortikoidlarning yallig’lanishga qarshi ta’sirining mexanizmi shundan 
iborat. Aspirinning isitmani pasaytirishi ham E1 prostaglandini sintezini bartaraf 
etishi oqibatidir. P substanstiya, enkefalin va endorfinlar og’riqni sezish va 
xissiyotlar shakllanishida katta rol o’ynaydi. P substanstiya tomirlarni kengaytiradi, 
so’lak, pankreatik shira va o’t ajralishini tezlashtiradi. 
Enkefalin va endorfinlar
organizmning o’zida sintezlanadigan narkotik-lardir, 
ular og’riq sezgisini kamaytiradi, kayfiyatni yaxshilaydi, ularni endogen opiatlar 
yoki neyropeptidlar ham deyiladi. Enkefalin va endorfinlarning og’riqni 
kamaytirishi va kayfiyatni yaxshilashi organizmga tashqaridan kiritilgan qora dori 
yoki morfiy (ko’knordan olinadigan dori)ga o’xshaydi. Ammo odam endogen 
opiatlarga o’rganib qolmaydi. Endor-finlar ishlab chiqarilishini ba’zi ta’sirlar, 
masalan, igna sanchish ko’paytiradi. Sog’lom organizmning og’riqni sezmasligi 
og’riqni paydo qiluvchi va og’riqni yo’qotib turuvchi tizimlarning muvozanatda 
bo’lishiga bog’liq. 
Yurakning endokrin funksiyasi.
Bo’lmalar (asosan o’ng bo’lma) kardio-
miositlari natriyuretik gormon yoki atriopeptid ajratadi. Bu gormon sintezini 
bo’lmalarning qon ta’sirida cho’zilib kengayishi, qonda natriy ko’payishi, qondagi 
vazopressin, adashgan va simpatik nervlar, arterial bosimning ko’tarili-shi 
qo’zg’atadi. Atriopeptid tomirlarda silliq mushaklarni bo’shashtiradi, vazo-
dilyatastiya orqali qon bosimini pasaytiradi, natriy ekskrestiyasini (30 maro-
tabagacha) va xlor chiqarilishini (50 marota-bagacha) keskin oshiradi, chunki u 
buyrakda natriy va xlor reabsorbsiyasini pasaytiradi. Koptokchalardagi filtrasiya va 
kanalchalar reabsorbsiyasini kuchay-tirib, diurezni oshiradi. Renin sekresiyasini 
bug’ib, renin-angiotenzin-aldosteron tizimiga qarshi faoliyat ko’rsatadi. 
Hozirgi vaqtda natriyuretik gormon buyraklarda, gipotalamusda, qon plazma-
sida, buyrak usti bezi mag’iz qavatida topilgan. Mazkur gormonning maxsus 
resteptorlari qon tomirlarda, buyraklarda, yurakda, bosh miya po’stlog’ida va buyrak 
usti bezining koptokchali zonasida aniqlangan.Atriopeptidning asosiy ta’sir qilish 
mexanizmi 
uning 
buyrak 
koptokchalarida 
filtrasiyani 
kuchaytirishi 
va 
aldosteronning buyraklarga ta’sirini bartaraf etishidan iborat. Natijada organizm-dan 
siydik bilan natriy va suv chiqarilishi kuchayadi. Qon tomirlardagi silliq muskul
tolalariga ta’sir etib, arterial bosimni pasaytiradi.
Shunday qilib, natriyuretik gormon ta’siri organizmda arterial bosim va suv-tuz 
almashinuvini normallashtirishga qaratilgan. Hozirgi vaqtda gormon labora-
toriyada sintezlangan va undan bemorlarni davolashda foydalaniladi. Natiyuretik 
gormon haqidagi ma’lumotlar ichki sekresiya bezi bo’lmagan to’qimada fiziologik 
faol moddalar ishlab chiqarish qobiliyati bo’lishi va bu modda mazkur tuzilma 
faoliyatini boshqarishda muhim ahamiyatga ega bo’lishi mumkinligini ko’rsatadi. 

---

42