35.Ўзбекистон Республикаси бюджети таснифлари ва давлат бюджети статистикасининг хусусиятлари. Mamlakatning moliya tizimida davlat budjetining o‘mi va aha- miyati katta. Moliyachi iqtisodchilarning hisob kitoblarga qaraganda, bozor iqtisodiyoti rivojlangan mamlakatlarda davlat budjeti moliya resurslajri tarkibida 40%, ma’muriy-buyruqbozlikka asoslan- gan iqtisodiyotdagi mamlakatlarda 70% ni tashkil etadi. Budjet «Bud get» chemodan, pul bilan to‘ldirilgan xalta va boshqa ma’nolarda ishlatilgan. Budjet - daromadlar va xarajatlar rejasi, ya’ni moliya rejasidir. Bu reja har bir shaxs, oila, xo'jalik yurituvchi subyekt, tuman, shahar, viloyat va davlat miqyosida tuzilishi mumkin. Dav lat budjeti davlatning markaziy moliya rejasidir, hukumat ixtiyo- ridagi yirik markazlashtirilgan pul jamg‘armasidir. Davlat budjetida barcha asosiy moliya institutlari: xarajatlar, turli daromadlar, davlat krediti birlashgan. O'zbekiston Respublikasining «Budjet tizimi to‘g‘risida»gi qonunida: «Davlat budjeti —davlat pul mablag'larini (shu jum- ladan davlat maqsadli jamg‘armalari mablag‘larining) markazlash tirilgan jamg‘armasi bo'lib, unda daromad manbalari va ulardan tushumlar miqdori, shuningdek, moliya yili mobaynida aniq maqsad- lar uchun ajratiladigan mablag'lar sarfi yo‘nalishlari va miqdori nazarda tutiladi», —deyilgan. 0 ‘zbekiston Respublikasida yagona budjet tizimi shakllantirilgan. U ikki bo‘g‘indan iborat bo'lib, dav lat budjeti respublika budjeti, Qoraqalpog‘iston respublikasi va ma- halliy budjetlar (viloyat, shahar, tuman) ni o‘z ichiga oladi. Dav lat budjeti tarkibida davlat maqsadli jamg'armalari jamlanadi. 0‘zbekiston Respublikasida barcha bo‘g‘inlardagi budjetlami shakl- lantirish, ko‘rib chiqish, qabul qilish va ijrosini hisobga olish milliy valuta-so'mda amalga oshiriladi. Faqat 1992-1996-yillarda valuta tushum
(qarz) larini hisobga olish va hukumatning valutada amalga oshiradigan operatsiyalarini qoplash uchun xorij valutasida mustaqil budjet tuzilgan. Davlat budjeti statistikasining asosiy vazifasi davlatning fiskal (moliya, soliq) siyosati mazmuni va yo'nalishini belgilovchi budjetning asosiy ko‘rsatkichlariga miqdoriy tavsifberishdir. Bu vazifani quyidagicha belgilash mumkin:
1.0 ‘zbekiston Respublikasining jahon iqtisodiyoti bilan inte- gratsiyalashuvi sharoitida davlat budjeti tasniflarida ko'rsatkichlar tizimini tuzish, ularni hisoblash va baholashda xalqaro standartlami joriy qilishni tugallash;
2.Davlat budjetining asosiy funksiyalari: yalpi milliy daromadni taqsimlash va qayta taqsimlash, iqtisodiyotni tartibga solish va rag‘batlantirish, ijtimoiy siyosatni moliya bilan ta’minlash va mamlakatning markazlashtirilgan pul jamg‘armalarini vujudga keltirish va ulardan foydalanish ustidan nazorat qilish jarayonlariga tasnif berish;
3.Davlat budjetining daromadlari, xarajatlari va defitsiti (pro- fitsiti) ning umumiy summalarini hisoblash;
4.Davlat budjeti daromadlari va xarajatlarining tarkibi va tarki biy tuzilishini o‘rganish;
5.Davlat budjeti defitsitini moliyalashtirish manbalarini o ‘rganish;
6.Davlatning ichki va tashqi qarzining ko‘lamini baholash;
7.Davlatning fiskal siyosatining iqtisodiy rivojlanishga va aholini turmush darajasiga ta’sirini o‘rganish va boshqalar (masalan, bud jet tashkilotlari shoxobchalari, xodimlari soni, sarf-xarajatlari va
boshqalar);
0 ‘zbekiston jahon iqtisodiy hamjamiyatiga tobora integratsi- yalashib borayotgan bugungi kunda davlat budjeti statistikasining asosiy vazifalari quyidagilar hisoblanadi:
—Respublika amaliyotida qo'llaniladigan budjet tasnifmi xalqa ro standartlarga moslashtirish;
—Davlat budjeti daromadlari va xarajatlari hajmi hamda dinami- kasini aniqlash;
—Davlat budjeti daromadlarining manbalari va xarajatlarining yo'nalishlarini o‘rganish; Davlat budjetining daromadlari tashkil topish manbalariga ko‘ra quyidagi turlarga bo'linadi:
a) yuridik shaxslardan olinadigan soliqlar;
b) aholidan olinadigan soliqlar;
c) hukumatning qimmatli qog‘ozlarini sotishdan olingan daro
madlar;
d) bank tizimining kreditlari;
e) davlat mulkini sotishdan olingan daromadlar;
f) xorijiy mamlakatlardan va xalqaro tashkilotlardan olingan kreditlar va moliyaviy yordamlar;
