Mövzu №1: ″″″″ darəetmənin, dövlət idar
Yüklə 5,3 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
mrlər bir qayda olaraq, vahid rəhbərlik orqanlarının rəhbəri qəbul edirlər (nazirlər, dövlət komitələrinin, müəssisələrin, birliklərin və digər təşkilatların rəhbərləri). Əmr idarəetmə orqanı rəhbərinin tabeçiliyində olan subyektlərə ünvanlanmış, icrası məcburi olan qanunqüvvəli göstərişidir. Əmr normativ və fərdi xarakterli ola bilər. 171
Təlimatlar da əmrlər kimi, bir qayda olaraq idarəetmə orqanın rəhbəri tərəfindən qəbul edilir. Təlimatın əsas xüsusiyyəti ondan ibarətdir ki, o, qanunun və ya yuxarı təbəqəli orqanın aktının yerinə yetirilməsi qaydasını müəyyən edir (məsələn, Azərbaycan Respublikası D N-in 69 saylı 14.02.1995-ci il tarixli əmri ilə təsdiq edilmiş ″Azərbaycan Respublikasının vətənaşlarına xarici pasportların verilməsi haqqında″ Təlimat Azərbaycan Respublikasının 14.06.1994-cü il ″Ölkədən getmək, ölkəyə gəlmək və pasportlar haqqında″ Qanunun yerinə yetirilməsi məqsədi ilə qəbul edilib. Buna görə əmrlərdən fərqli olaraq, təlimat normativ aktdır. O, yuxarı təbəqəli orqanların müxtəlif normativ aktlarını və qanunlarını detallaşdıran hüquq normalarından ibarət olur, müəyyən işlərin yerinə yetirilməsi və ayrı-ayrı hərəkətlərin edilməsi qaydalarını müəyyən edir. 5. Qüvvədə olma ərazisinə görə: idarəetmə aktları Azərbaycan Respublikasının ə razisində qüvvədə olan, Naxçıvan Muxtar Respublikasının ərazisində və inzibati-ərazi vahidlərin ərazisində qüvvədə olan aktlara bölünürlər. Birinci növ idarəetmə aktları Azərbaycan Respublikası Prezidenti və Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabineti tərəfindən qəbul edilirlər və onlar Azərbaycan Respublikasının bütün ərazisində qüvvədə olurlar. Naxçıvan Muxtar Respublikasının mərkəzi icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən qəbul edilən aktlar Muxtar Respublika ərazisində qüvvədə olur. nzibati-ərazi vahidləri çərçivəsində qüvvədə olan hüquqi aktlar yerli icra orqanları tərəfindən qəbul edilirlər və müvafiq olaraq onlar rayonun, şəhər rayonunun, qəsəbənin, kəndin ərazisində qüvvədə olurlar. Qanunçuluğun tələblərinə uyğun olaraq yerli idarəetmə orqanlarının aktları mərkəzi orqanların aktlarına uyğun olmalıdırlar. 6. Aktları qəbul edən orqanların səlahiyyətlərinin xarakterinə görə aktlar – ümumi, sahələrarası və sahəvi idarəetmə aktlarına bölünürlər. Ümumidarəetmə aktları ümumi səlahiyyətli idarəetmə orqanları tərəfindən qəbul edilirlər (Azərbaycan Respubikası Nazirlər Kabineti) və onlar sahəvi və sahələrarası aktlara nisbətən daha yüksək hüquqi qüvvəyə malikdirlər. Sahələrarası idarəetmə aktları dövlət idarəetməsinin sahələrarası idarəetməni aparan orqanlar tərəfindən qəbul edilirlər (Azərbaycan Respublikası Maliyyə Nazirliyi və s.) həmin orqanlar adətən sahələrarası məsələləri həll edirlər. Sahəvi idarəetmə aktları dövlət idarəetməsinin müəyyən sahədə idarəetməni nizama salırlar. Belə aktlar nazirliklərin, idarə və orqanların rəhbərləri tərəfindən qəbul edilirlər. cra hakimiyyətinin fəaliyyətinin əsas göstəricisi – onun səmərəliyidir. cra hakimiyyəti və onun aktları insan və vətəndaş hüquq və azadlıqlarının təmin edilməsinə, cəmiyyətin və dövlətin məqsədlərinə xidmət etməlidirlər. darəetmə qərarlarının səmərəliyi – onların keyfiyyətindən və icrasının təşkilindən, ictimai münasibətlərin stabilliyindən, kadrların ixtisas dərəcəsindən və s. kimi bir çox amillərdən asılıdır. Aktların keyfiyyəti onları qəbul edənlər tərəfindən aktlara qoyulan tələblərə riayət olunmasından asılıdır. Beləliklə, idarəetmə aktların səmərəliliyinin ə sas şə rtləri
– aktların məqsədəuyğunluğu, onların qanuniliyi və mədəniliyidir. Birinci şərt – aktın məqsədəuyğunluğu, aktın şəxsi və aparat baxımından yox, ictimai maraqlar baxımından faydalı olmasını nəzərdə tutur. Aktın əsasında rəhbərin tərsliyi və ya nazı yox, ictimai rifah olmalıdır. Aktın məqsədəuyğun olması üçün o elmi cəhətdən ə saslandırılmalı, real şəraitə uyğun olmalı, vaxtında qəbul olunmalıdır. Aktda idarə 172
olunanların şüur səviyyəsini, onların mədəniyyətini və maraqlarını, problemlərinin həlli imkanlarını və başqa nizamlama mexanizmlərinin mövcud olmalarını nəzərə almaq lazımdır. Məsələlərin kompleks şəkildə həllini təmin etmək və əvvəllər qəbul olunmuş aktların tələblərinin nəzərə alınması da vacibdir. cra hakimiyyətinin subyektləri idarəetmə aktlarını qəbul edərkən çox vaxt hərəkətlərin və ola biləcək nəticələrin bütün mümkün variantlarını hesablamaq, lazım olan bütün məlumatları vaxtında almaq və onları araşdırmaq imkanına malik olmur. Bəzi hallarda qərarlar məlumat çatışmamazlığı şəraitində qəbul olunur. Buna görə də, vəzifəli şəxslərin peşəkarlığı və təcrübəsi, onların ustalığı bu şəraitdə böyük rol oynayır. nzibati-hüquqi nizamasalma idarəetmə aktların məqsədəuyğunluğunu, onların yararlığını və əsaslılığını təmin etmək məqsədini güdür. Özü-özlüyündə hüquq belə nəticələrin yaranmasını təmin etmir, o, yalnız bunun üçün şərait yarada bilər. Buna görə də hüquq normaları əsasında idarəetmə aktlarının qəbul edilməsi prosedurası (layihələrin mütləq müzakirəsi layihənin razılaşdırılması, qəbul edilməsi aktın qüvvədə olma müddətinin müəyyən edilməsi, səsvermə qaydasına riayət edilməsi) onların əsaslılığının artmasına köməklik edir. Aktın məqsədəuyğun olmaması onun effektivliyini heçə endirir. Bundan başqa, belə qərarın icrası cəmiyyətə böyük ziyan vura bilər və ya müqayisə edilməz xərclərə səbəb ola bilər. Buna misal olaraq, 1985-1989-cu illərdə sərxoşluğa qarşı mübarizə üzrə düşünülməmiş tədbirlər nəticəsində Respublikamıza vurulmuş ziyanı göstərmək olar. Bunun nəticəsində respublikamızda böyük miqdarda üzümçülük sahələri dağıdılmış və məhv edilmişdir. darəetmə aktların effektivliyinin növbəti şərti, onların qanuniliyidir. Bu aşağıdakı şə rtlərə riayət edilməsi deməkdir: - onun müəlliflərində müvafiq səlahiyyətlərin olması; - aktın mahiyyəti üzrə qanunauyğun olması; - qanunun məqsədinə uyğun olması; - onların qanunla müəyyən edilmiş müddətdə qəbul edilməsi; - aktların dərc olunmasının prosessual qaydalarına riayət olunması. Səlahiyyətləri müəyyən edən normalar işlərin aidiyyatlığını və hakimiyyət subyektlərinin səlahiyyətlərini müəyyən edir. Səlahiyyətlər daimi və ya müvəqqəti ola bilər (yuxarı rəhbərin müvəqqəti əvəz edilməsi, fövqəladə vəziyyətin tətbiq edilməsi, səlahiyyətlərin verilməsi və s.). Səlahiyyətlərin müəyyən edilməsi şərti – orqan və vəzifəli şəxslər arasında işlərin baxılması və həllini, qanunvericiliyə müvafiq olaraq həyata keçirilməsini təmin edir. Aktın qanuniliyini qiymətləndirirkən birinci növbədə qərarın müəllifinin səlahiyyətli olması müəyyən edilir. Mahiyyəti üzrə qanuna müvafiq olması aktın bütövlükdə və onun ayrı-ayrı hissələrin qüvvədə olan qanunların tələblərin çərçivəsindən kənara çıxmaması deməkdir. O, nəinki qanuna, hətta yuxarı icra hakimiyyəti orqanlarının qərarlarına zidd olmamalıdır. cra hakimiyyətinin subyekti hüquqi aktları qəbul edərkən yuxarı, icra hakimiyyəti orqanın göstərişləri və ictimai rifahı rəhbər tutmalıdır. Əgər aktın müəllifi öz səlahiyyətlərini həyata keçirərkən başqa məqsəd güdürsə bu, qəbul edilmiş aktı qüsurlu edir. Məsələn, kənd təsərrüfatı məhsullarının rayondan çıxarılmasına maneçilik törətmək məqsədilə karantinin tətbiq edilməsi.
173
Yuxarıda qeyd olunanlara əsaslanaraq belə nəticəyə gəlmək olar ki, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin, Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin, nazirliklərin, komitələrin və digər mərkəzi icra hakimiyyəti orqanlarının normativ-hüquqi aktları Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına, qanunlarına, Azərbaycan Respublikasının tərəfdar çıxdığı beynəlxalq müqavilələrə və onlardan daha yüksək hüquqi qüvvəsi olan başqa normativ-hüquqi aktlara uyğun olmalıdır. Bəzi hallarda idarəetmə aktlarının qəbul etmə müddətləri (vaxtı) müəyyən edilir. Belə ki, inzibati tənbeh etmə haqqında qərar inzibati xəta törədildiyi gündən ən geci iki ay keçənədək verilə bilər. ki ay keçəndən sonra qəbul edilmiş akt qanunsuz sayılır (AR XM - m. 36). Aktın qanuniliyi, həmçinin də onun qəbul edilməsinin zəruri prosessual qaydalarının yerinə yetirilməsi ilə bağlıdır. Onların sırasına mütəxəssislərin rəylərinin (məs: məcburi müalicəyə göndərilən zaman tibbi rəyin) alınması, müvafiq tədbirlərin həyata keçirilməsi üçün əsasın (ərizənin, şikayətin, protestin, təqdimatın) olması sonradan təsdiq etmə, aktın dərc olunması və ya aktın vətəndaşların və təşkilatların nəzərinə çatdırılması kimi tələblərə riayət edilməsi daxildir. darəetmənin hüquqi aktlarının səmərəliliyinin 3-cü şərti aktın tərtibatının mədəniliyidir. Bu hər şeydən əvvəl aktın ″dilinin″ mədəniyyətinə və məna məzmununa qoyulan tələblərdir. O aid olduğu şəxslər üçün aydın, dəqiq, anlaşılan və yığcam olmalıdır. Onun qrammatik tərtibatı səhvsiz, qüsursuz olmalıdır, istənilən səhvlər onun mənasını dəyişdirə bilər. Aktın mədəniliyi onun xarici tərtibatı ilə də bağlıdır, yəni ona nömrənin verilməsi, mətndə qəbul edilmə tarixinin, onun harada və kim tərəfindən qəbul olunması, imzaların olması və s. məlumatların olmasını nəzərdə tutur. Bir qayda olaraq aktın mətni çap edilməlidir. Yazılı aktlar – xidməti sənədlərin xüsusi növüdür və bəzi hallarda onlar xüsusi blanklarda yazılmalı və onlarda möhür və ştamplar dəqiq əksi olmalıdır. Mədənilik, həm də lazımi formada rəsmiləşdirilmiş aktların vaxtında icraçılara və marağı olan subyektlərin nəzərinə çatdırılmasını və s. kargüzarlıq hərəkətlərin düzgün aparılmasını nəzərdə tutur. Beləliklə, idarəetmə aktlarının məqsədəuyğunluğunu, qanuniliyi və mədəniliyi onun effektivliyinin vacib şərtləridir. Hüquqi aktların effektivliyi şərtləri icra hakimiyyətinin istənilən aktlarına aid edilir. darəetmə aktlarının qəbul etmə prosesi inzibati prosesin bir hissəsidir və aktların qəbul edilməsi üzrə ayrı-ayrı hərəkətləri özündə cəmləşdirir. Bu fəaliyyət müxtəlif hüquqi normalar və ″təşkilati adətlərlə″ nizama salınır. darəetmə aktların qəbulunun aşağıdakı mərhələləri mövcuddur: - aktın qəbulu haqqında təşəbbüsün qaldırılması; - layihənin hazırlanması; - layihənin müzakirəsi; - aktın qəbul edilməsi və dərc olunması; - aktın aidiyyatı olan subyektlərin nəzərinə çatdırılması; - aktın qüvvəyə minməsi. Bu prosesin birinci mərhələsi – aktın qəbul olunması barədə təşəbbüsün qaldırılmasıdır və ya məsələnin qoyulmasıdır. Bu mərhələdə yaranmış faktiki vəziyyətin
174
təhlili zamanı həlli tələb olunan problemin faktiki vəziyyəti və yaranmış problemin həllinin mümkün variantları müəyyənləşdirilir. Aktın qəbul edilməsi üçün faktiki (obyektiv tələbat) və hüquqi əsaslar olmalıdır. Adətən, idarəetmə aktları qanunların və ya yuxarı təbəqəli orqanların aktlarının yerli şəraiti nəzərə alaraq onları konkretləşdirir və ya ərizə, şikayət və s. əsasında qəbul edilirlər. Aktın qəbulu və ləğv edilməsinə əsas - icra hakimiyyətinin subyektlərinin təşəbbüsü, yuxarı təbəqəli orqanın tapşırığı, prokurorun protesti, deputatın, təşkilatın müraciəti, vətəndaşın ə rizəsi, şikayəti, qəzetdə olan məqalə və s. ola bilər. Bu prosesin ikinci mərhələsi – aktın layihəsinin hazırlanmasıdır. Bu mərhələdə layihəni hazırlayan orqan bir qayda olaraq, orqanın əməkdaşlarından, mütəxəssislərdən və alimlərdən layihənin hazırlanması üçün komissiya yaradır. Layihənin hazırlanmasına elmi müəssisələrin, marağı olan dövlət təşkilatlarının və qeyri-hökumət təşkilatlarının nümayəndələri cəlb oluna bilərlər. Normativ-hüquqi aktların layihəsini hazırlayan orqan bu layihənin işlənib hazırlanması zərurətini əsaslandırmaqla yanaşı, bu aktların qəbul edilməsinin məqsədini, ə sas müddəalarının və qüvvədə olan qanunvericilik sistemində onların yerinin, tətbiqindən gözlənilən sosial-iqtisadi və başqa nəticələrin geniş xarakteristikasını əks etdirən konsepsiyada hazırlayır və layihəyə əlavə edir. Hər hansı normativ-hüquqi aktın layihəsi ilə birlikdə bu layihənin qəbul edilməsi ilə qüvvədə olan qanunvericilikdə dəyişikliyi nəzərdə tutan aktın layihəsi də baxılmaq üçün təqdim edilir. Normativ-hüquqi aktın layihəsi ilə birlikdə aşağıdakılar da təqdim edilməlidir: - layihənin hazırlanmasında iştirak etmiş və layihə barədə razılığı alınmış şəxslərin ortaya çıxan ixtilaflar və onlar barədə əsaslandırılmış rəyləri; - həyata keçirilməsi əlavə maddi və başqa məsrəflər tələb edən layihə təqdim edilərkən onun maliyyə-iqtisadi əsasları; - normativ-hüquqi aktın layihəsinin keyfiyyətinin qiymətləndirilməsi üçün ekspertiza keçirildiyi təqdirdə ekspertlərin rəyi. nzibati ərazi vahidlərinin səlahiyyəti və mənafeyi ilə bağlı layihələr hazırlanarkən onların müvafiq orqanları bu işə cəlb olunmalıdır. Layihənin hazırlanmasında, həmçinin onu tərtib edən orqan və təşkilatların hüquq ş öbələrinin əməkdaşlarının da iştirakı vacibdir. Layihənin hazırlanması zamanı Azərbaycan Respublikası, Naxçıvan Muxtar Respublikası və digər inzibati-ərazi vahidlərinin xüsusiyyətləri, deputatların və elmi müəssisələrin təklifləri kütləvi informasiya vasitələrində irəli sürülən təkliflər və əhalinin müraciəti də nəzərə alına bilər. Dövlət idarəetməsinin ayrı-ayrı sahələri üzrə qəbul edilən aktların layihələrinin hazırlanmasına müxtəlif nazirliklər, dövlət komitələri və başqa mərkəzi icra hakimiyyəti orqanları cəlb oluna bilərlər. Bu prosesin üçüncü mərhələsi – aktın layihəsinin müzakirəsidir. darəetmə aktlarının layihələri hazır olduqdan sonra onların müzakirəsi prosesi başlanır. Adətən layihənin müzakirəsində aidiyyatı olan orqanlar və icraçılar iştirak edirlər. Razılıq alınması müvafiq orqanın rəhbərlərinin və ya onun müavininin vizası ilə, yaxud ayrıca məktubu ilə təsdiq edilir. 175
Razılaşdırılmaq üçün təqdim edilən layihəyə etiraz (irad və təkliflər) olduğu halda, məktubda və ya xüsusi rəydə hələ razılaşdırılmamış məsələlər sadalanır, mövcud iradları və təklifləri qəbul etməyin məqsədəuyğunluğun olması dəlillərlə əsaslandırılır. Normativ-hüquqi akt onu qəbul edən dövlət orqanı aparatının struktur bölmələri tərəfindən hazırlanır və onun layihəsi mütləq həmin aparatın hüquq bölmələri ilə razılaşdırılmalıdır. Sahələrarası məsələlərə aid layihələr hazırlanarkən onlar həmin sahələrə aid olan struktur bölmələri ilə razılaşdırılmalıdır. Yuxarı dövlət orqanı tərəfindən onun tabeliyində olan orqana normativ-hüquqi aktın layihəsinin hazırlanması və aidiyyatı orqanlarla razılaşdırılması tapşırıla bilər. Bu zaman tapşırıqda layihənin baxılmağa təqdim edilmə müddəti və layihənin razılaşdırılması vacib olan orqanlar göstərilməlidir. Zərurət olduğu hallarda yuxarı dövlət orqanının tapşırığı əsasında hazırlanan normativ-hüquqi aktın layihəsinin tapşırıqda göstərilən baxılma müddəti bu layihəni hazırlayan orqanın təqdimatı əsasında həmin tapşırığı verən dövlət orqanı tərəfindən uzadıla bilər. qtisadiyyatın, dövlət idarəçiliyinin ayrı-ayrı sahələri üzrə hazırlanan layihələr bu sahələrin inkişafı və vəziyyəti üçün cavabdeh olan orqanlarla razılaşdırılmalıdır. Bu müzakirə zamanında müxtəlif çatışmamazlıqlar və nöqsanlar aradan qaldırılır. Ali hüquqi qüvvəyə malik olan aktların layihələri əhalinin nəzərinə kütləvi informasiya vasitələri və digər üsullarla çatdırıla da bilər. Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi öz təşəbbüsü ilə və ya Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin təşəbbüsü ilə qəbul etdiyi qərarla Azərbaycan Respublikasının qanun layihələrini qanunla müəyyən edilmiş qaydada ümumxalq müzakirəsinə verilə bilər. Bu prosesin dördüncü mərhələsi – aktın qəbul edilməsi və dərc edilməsidir. Normatvi-hüquqi aktlar qəbul etmək səlahiyyəti olan dövlət orqanları və bu səlahiyyətlərin hüdudları Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası, qanunları və Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərman və sərəncamları ilə məyyən edilir. Hazırlanmış və qəbul edilmək üçün təqdim edilmiş normativ-hüquqi aktın layihəsinə dövlət orqanının rəhbərinin müavini viza qoymalıdır. Viza layihənin və onun hər bir əlavəsinin son vərəqəsinin arxa tərəfindən qoyulur və sonra dövlət orqanının rəhbəri tərəfindən imzalanır. Normativ-hüquqi akt onu qəbul və təsdiq etmək səlahiyyəti olan dövlət orqanının rəhbəri tərəfindən şəxsən və ya həmin dövlət orqanının kollegial qərarı ilə qəbul edilir. Normativ-hüquqi aktın qəbul edilməsi barədə dövlət orqanının kollegial qərarı bu orqanın rəhbəri tərəfindən təsdiq edilir. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərmanları, Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərarları istisna olmaqla, özündə dövlət sirlərini əks etdirən normativ-hüquqi aktların yayılması və qüvvəyə minməsi qaydası müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən müəyyənləşdirilir. Rəsmi qaydada dərc olunmuş normativ-hüquqi aktlar qüvvəyə mindikdən sonra, onların hər hansı orqan tərəfindən yerlərə göndərilmə faktından asılı olmayaraq, bütün dövlət orqanları və vəzifəli şəxslər tərəfindən tətbiq və icra olunmalıdır. 176
Azərbaycan Respublikasının qanunları, Azərbaycan Resublikası Prezidentinin fərmanları və sərəncamları rəsmi nəşrlər sayılan ″Azərbaycan″ qəzetində və ″Azərbaycan Respublikasının qanunvericilik toplusu″nda dərc olunur. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin qərarları ″Azərbaycan″ qəzetində və ″ Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin məlumatı″nda dərc olunur. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərarları rəsmi nəşr sayılan ″ Azərbaycan Respublikası qanunvericilik toplusu″ və ″Respublika″ qəzetində dərc olunur, zəruri hallarda onların dərhal və geniş yayımının təmini üçün digər kütləvi informasiya vasitələrinin köməyindən istifadə olunur. Azərbaycan Respublikası mərkəzi icra hakimiyyəti orqanlarının normativ-hüquqi aktları müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən rəsmi nəşr sayılan ″Azərbaycan Respublikası mərkəzi icra hakimiyyəti orqanlarının normativ aktlarının bülleteni″ndə dərc olunur.
Azərbaycan Respublikasının qanunvericiliyində nəzərdə tutulmuş qaydada Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi və müvafiq icra hakimiyyəti orqanları qəbul etdikləri normativ-hüquqi aktları rəsmi dərc edə bilərlər. Normativ-hüquqi aktlar, həmçinin istənilən kütləvi informasiya vasitələri və nəşriyatlar tərəfindən dərc oluna bilər. Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin qərarları və dərc olunmalı qərardadları rəsmi nəşr sayılan ″Azərbaycan″ qəzetində və ″Azərbay-can Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsinin məlumatı″nda dərc olunur. Bu prosesin beşinci mərhələsi – aktın dövlət idarəetməsinin səlahiyyətli və ya mükəlləfiyyətli subyektlərin nəzərinə çatdırılmasıdır. darəetmə aktların icrasına görə məsuliyyət daşıyan orqan və vəzifəli şəxslər: - icraçıları aktla tanış etməli (zəruri hallarda imza ya iltizamnamə ilə); - zəruri hallarda aktların surətləri, onlardan çıxarışlarla icraçıları təmin etməli, aktları görünən yerlərdə asmalı, aktın qüvvəsi şamil edilən təşkilat, orqan və şəxslərin nəzərinə çatdırmaq üçün zəruri tədbirlər görməlidirlər. Bu prosesin sonuncu mərhələsi – aktın qüvvəyə minməsidir. Azərbaycan Respublikası Qanunları, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərmanları və Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərarları, onların özündə başqa müddət nəzərdə tutulmamışdırsa, dərc edildiyi gündən qüvvəyə minir. Müvafiq mərkəzi icra hakimiyyəti orqanlarının normativ-hüquqi aktları, yerli icra hakimiyyəti orqanlarının, yerli özünüidarə orqanlarının və Azərbaycan Respublikası Milli Bankının normativ aktları müəyyən edilmiş qaydada dövlət qeydiyyatından keçdikdən sonra, özlərində başqa qayda nəzərdə tutulmamışdırsa, dərc edildiyi gündən qüvvəyə minir. Normativ-hüquqi aktın hissəsinin (fəslinin, maddəsinin, bəndinin) qüvvəyə minməsi üçün normativ-hüquqi aktın bütövlükdə qüvvəyə minməsinə dair məyyən edilmiş müddətdən fərqli müddət təyin edilə bilər. Fiziki və hüquqi şəxslərin, hüquqi vəziyyətini yaxşılaşdıran, hüquq məsuliyyətini aradan qaldıran və ya yüngülləşdirən normativ-hüquqi aktların qüvvəsi geriyə şamil edilir. Başqa normativ-hüquqi aktların qüvvəsi geriyə şamil edilmir. Normativ-hüquqi akt, onun özündə ayrı hal nəzərdə tutulmamışdırsa, müddətsiz qüvvədə olur.
177
Akt bütövlükdə, yaxud onun bir hissəsi müvəqqəti ola bilər. Bu halda aktda onun və ya onun müvafiq hissəsinin qüvvədə olma müddəti göstərilir. Göstərilən müddət qurtarana kimi akt, yaxud onun müvafiq hissəsi əlavə elan olmadan qüvvədən düşür. Göstərilən müddət qurtaranadək aktı qəbul etmiş orqan aktın qüvvədə olma müddətinin artırılması və ya ona müddətsiz xarakter verilməsi haqqında qərar qəbul edilə bilər. Normativ-hüquqi aktı (onun hissəsi) aşağıdakı hallarda öz qüvvəsini itirir: - müvəqqəti aktın (aktın hissəsinin) müddəti başa çatdıqda; - əvvəllər qəbul edilmiş aktın müddəaları yeni qəbul edilmiş akta zidd olduqda; - əvvəllər qəbul edilmiş aktın müddəaları Azərbaycan Respublikasının tərəfdar çıxdığı beynəlxalq müqaviləyə zidd olduqda; - Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 130-cu maddəsinin III hissəsinin 1-3, 6, 8-ci bəndlərində nəzərdə tutulmuş hallarla əlaqədar Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin qərarı qəbul edildikdə; - aktı qəbul etmiş və ya qanunla müəyyən edilmiş qaydada bu səlahiyyətləri almış orqan tərəfindən onun qüvvədən düşməsi və yaxud dayandırılması barədə qərar qəbul edildikdə. Normativ-hüquqi akt onu qəbul etmiş orqanın aktı ilə və ya bunun üçün qanunvericiliklə müvəkkil edilmiş orqanın aktı ilə qüvvədən düşmüş hesab edilir. Beləliklə, sualı yekunlaşdıraraq bir daha qeyd etmək istərdim ki: 1. darəetmə aktları müxtəlif amillərə (meyarlara) əsasən aşağıdakı növlərə bölünürlər: - hüquqi xüsusiyyətlərinə görə: normativ, ümumi əhəmiyyətli, fərdi (inzibati); - ifadə formasına görə: sözlə (yazılı və şifahi) və konklyudent (işarə ilə); - qüvvədə olma müddətinə görə: qeyri-müəyyən müddətə qüvvədə olan aktlar (müddətsiz), müddətli və müvəqqəti; - aktı qəbul edən orqanlara görə: fərmanlar, qərarlar, sərəncamlar, əmrlər, təlimatlar; - qüvvədə olma ərazisinə görə: Azərbaycan Respublikası miqyaslı, Naxçıvan Muxtar Respublikası miqyaslı, inziati-ərazi vahidi miqyaslı; - səlahiyyət xarakterinə görə: ümumi, sahələrarası və sahəvi. 2. darəetmə aktlarının effektivliyi şərtləri aktlarının məqsə-dəuyğunluğundan, qanuniliyindən və mədəniliyindən ibarətdir. 3. darəetmə aktlarının qəbul edilməsi prosesi aşağıdakı mərhələlərdən ibarətdir: - aktın qəbul edilməsi məsələsinin qoyulması; - layihənin hazırlanması; - layihənin müzakirəsi; - aktın qəbul edilməsi və dərc olunması; - aktın aidiyyatı olan subyektlərin nəzərinə çatdırılması; - aktın qüvvəyə minməsi.
Yüklə 5,3 Mb. Dostları ilə paylaş:
|