Mövzu №1: ″″″″ darəetmənin, dövlət idar
Yüklə 5,3 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
- qanunvericiliklə nəzərdə tutulmamış hallarda səlahiyyətli nümayəndə kimi; - inzibati məsuliyyətə cəlb olunan şəxs kimi; - zərər çəkən şəxs kimi, yəni inzibati xəta nəticəsində mənəvi, fiziki və maddi zərər vurulmuş şəxs kimi; - başqa şəxslərin hüquqlarını və mənafelərini qoruyan şəxs kimi; - şahid kimi. Bütün sadalanmış hallarda vətəndaşın inzibati prosesin iştirakçısı kimi hüquqi statusunun öz xüsusiyyəti vardır və bu vətəndaşın prosesdə iştirak etdiyi qismdən irəli gəlir. Lakin qanunvericilik ümumi prosessual hüquqları və vəzifələri müəyyən edir və bununla o, vətəndaşların inzibati-prosessual hüquq fəaliyyətini və inzibati-prosessual fəaliyyət qabiliyyətini təsdiq edir. Dövlət orqanları. Dövlət hakimiyyəti orqanları müxtəlif idarəçilik işlərinin həll edilməsi üzrə müxtəlif səlahiyyətlərə malikdirlər. Dövlət orqanları, ilk növbədə isə icra hakimiyyəti orqanları, inzibati prosesdə aşağıdakı qismdə çıxış edə bilərlər: - inzibati işləri həll edən orqan kimi; - öz funksiyalarının həyata keçirilməsi ilə əlaqədar inzibati işləri həll etmək hüququ olan orqan qarşısında inzibati iş qaldıran orqan kimi; - inzibati mübahisənin tərəfi kimi; - üçüncü şəxs kimi; - başqa şəxslərin hüquq və mənafelərini müdafiə edən orqan kimi. 283
darə, müəssisə və təşkilatlar. Təsərrüfat, sosial-mədəni və inzibati-siyasi fəaliyyətin həyata keçirilməsində idarə, müəssisə və təşkilatlar hüquqi şəxs kimi mühüm rol oynayırlar. Onlar, habelə onların qurumları (sexləri, sahələri, şöbələri və s.) inzibati prosesdə aşağıdakı qismdə çıxış edə bilərlər: - öz funksiylarının yerinə yetirilməsilə əlaqədar inzibati işi həll etmək hüququ olan orqan qarşısında inzibati iş qaldıran şəxs kimi; - inzibati mübahisənin tərəfi kimi; - üçüncü şəxs kimi; - başqa şəxslərin hüquqlarını və mənafelərini müdafiə edən şəxs kimi. Qeyri-hökumət təşkilatları. Əmək kollektivləri, ictimai birliklər, fondlar, həmkarlar ittifaqları, könüllü birliklər inzibati prosesin subyektləri kimi aşağıdakı qismdə çıxış edə bilərlər: - öz funksiyalarının yerinə yetirilməsilə əlaqədar inzibati işi həll etmək hüququ olan orqan qarşısında inzibati iş qaldıran şəxs kimi; - inzibati mübahisənin tərəfi kimi; - üçüncü şəxs kimi; - başqa şəxslərin hüquqlarını və mənafelərini müdafiə edən şəxs kimi; - qanunvericiliklə müəyyən edilmiş hallarda və çərçivədə inzibati işi həll edən təşkilat kimi. Dövlət qulluqçuları inzibati prosesin subyektləri kimi çıxış edə bilərlər: - inzibati işi həll edən hakimiyyət nümayəndəsi və ya vəzifəli şəxs kimi,; - öz funksiyalarının yerinə yetirilməsilə əlaqədar inzibati işi həll etmək hüququ olan orqan qarşısında inzibati iş qaldıran şəxs kimi; - inzibati mübahisənin tərəfi kimi; - dövlət orqanının nümayəndəsi kimi; - üçüncü tərəf kimi; - inzibati məsuliyyətə cəlb olunan şəxs kimi. Qeyri-hökumət təşkilatlarının işçiləri (qulluqçuları) və onların nümayəndələri inzibati hüquqlara və vəzifələrə malikdirlər və inzibati prosesdə aşağıdakı qismdə çıxış edə bilərlər: - öz vəzifə funksiyalarının yerinə yetirilməsilə əlaqədar inzibati işi həll etmək hüququ olan orqan qarşısında inzibati iş qaldıran şəxs kimi; - inzibati mübahisənin tərəfi kimi; - qeyri-hökumət təşkilatlarının nümayəndəsi kimi; - üçüncü şəxs kimi; - qanunvericiliklə nəzərdə tutulmuş hallarda inzibati işi həll edən şəxs kimi; - inzibati məsuliyyətə cəlb olunan şəxs kimi. nzibati prosessual hüquq qabiliyyəti, yəni inzibati prosessual hüquqlara və vəzifələrə malik olmaq qabiliyyəti, proses iştirakçıları olan və yuxarıda adı çəkilmiş bütün subyektlərə xasdır. nzibati prosesdə şəxsin öz hüquqlarını həyata keçirmək və vəzifələrini yerinə yetirmək, habelə işin aparılmasını öz nümayəndəsinə tapşırmaq qabiliyyəti inzibati- prosessual fəaliyyət qabiliyyəti adlanır. Vətəndaşlarda inzibati-prosessual fəaliyyət qabiliyyəti bir qayda olaraq 16 yaşa çatdıqda yaranır, lakin qanunvercilikdə başqa hal nəzərdə tutula bilər. Natamam 284
fəaliyyət qabiliyyəti vətəndaşlarda göstərilən yaşdan tez əmələ gələ bilər. Dövlət orqanlarında, idarə, müəssisə və təşkilatlarda, qeyri-hökumət təşkilatlarında inzibati- prosessual fəaliyyət qabiliyyəti onların yarandığı vaxtdan əmələ gəlir. nzibati- prosessual vəzifələri və hüquqları olan dövlət qulluqçuların da inzibati-prosesual fəaliyyət qabiliyyəti onların müəyyən edilmiş qaydada vəzifəyə təyin edilməsi, yaxud seçilməsi vaxtından yaranır. Qeyri-hökumət təşktlatların nümayədələrində inzibati-prosesual fəaliyyət qabiliyyəti onların inzibati prosesdə nümayəndə kimi çıxış etmək səlahiyyəti verilən vaxtdan başlanır. nzibati prosesin subyektlərinin konkret işinin aparılmasında hüquqi vəziyyəti onların hansı qismdə çıxış etmələrindən asılıdır. Daxili işlər orqanları inzibati prosesin subyektləri kimi bu prosesdə başqa dövlət orqanları kimi çıxış edirlər. D O üçün inzibati prosesin subyektləri kimi xarakterik cəhət ondan ibarətdir ki, onlar çox vaxt inzibati prosesin tərəfi və ya məsələni həll edən orqan kimi çıxış edirlər. ctimai qaydanın qorunması və ictimai təhlükəsizliyin təmin edilməsi sahəsində bir çox məsələlər D O tərəfindən baxılır və həll edilir. D O habelə geniş yurisdiksiya səlahiyyətlərinə malikdirlər, onlar təqsirkar şə
inzibati məcburetmə tədbirləri tətbiq edirlər. D O işin həll edilməsinə səlahiyyəti olmadığı halda onlar öz funksiyalarının yerinə yetirilməsilə əlaqədar inzibati işi həll etmək hüququ olan orqan qarşısında inzibati iş qaldıran orqan kimi çıxış edir. D O-nun fəaliyyəti barədə şikayət verilmişdisə, o, inzibati prosesin tərəfi kimi çıxış edir və müəyyən prosessual vəzifələrə malikdirlər. D O-nun səlahiyyətinə aid olmayan inzibati işlər üzrə onlar inzibati xəta haqqında protokol tərtib etmiş tərəf kimi çıxış edirlər.
nzibati prosessual fəaliyyət. Proses müəyyən nəticənin əldə edilməsi üçün ardıcıl görülən hərəkətlərdir; hansısa fəaliyyətin həyata keçirilməsi qaydasıdır. Bu mənada, məsələn, qanunvericilik, büdcə, yer quruluşu və s. proseslərdən danışmaq olar. Necə ki, icra hakimiyyəti müxtəlif xarakterli hərəkətlərdə reallaşır və bunlar da öz növbəsində dövlət idarəçilik fəaliyyətini xarakterizə edirlər, onu prosessual baxımdan təhlil etməyə kifayət qədər əsaslar vardır. Bu o deməkdir ki, dövlət fəaliyyətinin bu növü prosessual formaya malikdir. Hüquqi baxımdan prosesin təyinatı maddi hüquq normalarının realizəsindən ibarətdir. Buna əsaslanaraq, inzibati hüququn maddi normalarının reallaşdırılması üzrə fəaliyyəti inzibati proses kimi qəbul etmək olar. Bu mənada onun təyinatı hüquqi nəticələrin əldə edilməsi məqsədi ilə, yəni normanın dispozisiyası ilə nəzərdə tutulmuş davranış qaydalarının əldə edilməsi üçün dövlət idarəetmə sahəsində qeyd edilən normalarının tətbiq edilməsinmn təmin edilməsidir. Prosessual formada həyata keçirilən bu funksiya icra fəaliyyətinin subyektlərinin müstəsna hüququdur. cra hakimiyyətinin vəzifə və funksiyalarının hüquqi hakimiyyət realizəsi məhz bu formada baş verir. Lakin hüquq tətbiqetmə prosesi yalnız müvafiq davranış qaydalarının (dispozisiyanın) riayət edilməsinin təmin edilməsi ilə bitmir. Eyni dərəcədə icra 285
hakimiyyəti subyektlərinin üzərinə həm də maddi inzibati-hüquqi normalarının sanksiyalarının realizəsi də düşür. Müvafiq olaraq inzibati-prosessual fəaliyyətin mahiyyətinin və təyinatının dərk edilməsində iki münasibət mümkündür, yəni hüquqtətbiqedici və hüquqmühafizəedici. nzibati prosesi xarakterizə edərkən ilk növbədə dövlət idarəetmə fəaliyyətində bu iki istiqamətə xas olan ümumi keyfiyyətləri nəzərə almaq lazımdır. Bu keyfiyyətlər, birincisi, prosesin hüquqi mənada əsas əlamətindən birbaşa asılıdır, ikincisi isə, icra hakimyyətinin praktiki realizəsi üzrə fəaliyyətinin xüsusiyyətləri ilə üzvü surətdə bağlıdır. Bu keyfiyyətlər icra hakimiyyətinin müvafiq subyektlərinin birtərəfli və hüquqi hakimiyyət iradəsinin ifadəsində öz əksini tapır. nzibati-prosessual fəaliyyət bu keyfiyyətlərin təsiri olmadan həyata keçirilə bilməz, çünki o, faktiki olaraq icra hakimiyyətini dinamikada (onun fomaları və metodları və s. ilə yanaşı) xarakterizə edən elementlərdən biri kimi özünü göstərir. Daha bir mühüm cəhət vardır ki, onu nəzərə almadan inzibati-prosessual fəaliyyətin mahiyyətini dərk etmək olmaz. Onun mahiyyəti ondan ibarətdir ki, inzibati- hüquqi münasibətlər yalnız prosessual münasibətlər kimi qəbul edilir. Bu o deməkdir ki, hüquqi münasibətlərin bu növünün xüsusiyyətləri ilk növbədə prosessual formada ifadə olunurlar. nzibati prosesin əsasını təşkil edən və onun anlayışının formalaşması üçün həm geniş (hüquqyaratma və hüquqtətbiqetmə), həm də məhdud (hüquq mühafizəetmə) mənada əsas yaratmağa imkan verən inzibati-prosessual fəaliyyət iki variantda ifadə oluna bilər: a) inzibati prosedura; b) inzibati yurisdiksiya. Ə
kənar qaydada aparılması; işlərin, bir qayda olaraq, fərdi xarakteri; onların çox vaxt bir normativ aktla tənzim olunması (məsələn, vətəndaşların ərizələrinin, təkliflərinin və ş
mübahisə yalnız şikayətlə əlaqədar yaranır) və s. Lakin hər iki variantın fərqləndirici xüsusiyyətləri də vardır, bunlar da aşağıdakılardır: Birincisi, icra orqanı (vəzifəli şəxs) ya inzibati-hüquqi mübahisənin araşdırılması və həll edilməsi ilə əlaqədar olmayan hərəkətlər görür, yaxud onun gördüyü tədbirlər dövlət idarəetmə sahəsində yaranan mübahisə ilə mütləq ə
Yurisdiksiya xarakterli inzibati-prosessual fəaliyyət sahəsinə icra orqanların (vəzifəli şəxslərin) hər hüquqmühafizə hərəkətlərini aid etmək olmaz (əgər onların predmetini konkret inzibati-hüquqi mübahisə təşkil etmirsə) Məsələn, yoxlama-nəzarət səlahiyyətlərini həyata keçirərkən, prosessual hərəkətlər göz qabağındadır (yoxlamanın bu, ya digər variantının seçilməsi, yoxlama qaydası), lakin bu zaman inzibati-hüquqi mübahisə mövcud deyil. Bu mübahisə yoxlamanın nəticələrinə görə yarana bilər (məsələn, sanksiyaların tətbiqinə qarşı ş
fəaliyyətə aiddir. Burada inzibati-prosedura daha çox nəzərə çarpır və göz qabağındadır. Eləcə də icazəverici, həvəsləndirici və digər idarəçilik tədbirləri 286
(hərəkətləri) zamanı inzibati-prosedura göz qabağındadır. Analoji olaraq, vətəndaşların ərizələrinə baxılmasını və şikayətlərin baxılmasını da müqayisə etmək olar, çünki ərizələr, bir qayda olaraq, vətəndaşların subyektiv hüquqlarının realizəsi ilə ə
həlli tələb olunur. kincisi, idarəçilik münasibətlərin iştirakçılarının davranışının hüquqi qiymətləndirilməsi inzibati-prosessual fəaliyyətinin hər iki variantın çərçivəsində həyata keçirilir. Lakin inzibati-yurisdiksiya fəaliyyəti həyata keçirilərkən o, mütləq bu qiymətləndirməni hər iki tərəfə aid edilməsini tələb edir, inzibati-prosessual fəaliyyəti zamanı isə hüquqi qiymət yalnız müvafiq vəsatətlərin təmin olunması şərti kimi çıxış edir (məsələn, lisenziyanın verilməsi və s.). Müvafiq prosedurlar tələb etmədikdə hüquqi qiymət verilməyə də bilər (məsələn, idarəçilik qərarının hazırlanmasında). Yurisdiksiya üçün isə o, mütləqdir. Üçüncüsü, hər iki variantda xarakterinə görə fərqlənən fərdi inzibati işlər mövcuddur. Bu növ işlər inzibati proseduralarda mübahisəli xarakter daşımırlar. Bundan başqa, bu prosedurlarda çox vaxt fərdi işlər ümumiyyətlə mövcud olmur (məsələn, inzibati kargüzarlıqda, yəni xidməti sənədlərlə işin aparılmasında). Dördüncüsü, inzibati-yurisdiksiyanı həyata keçirərkən – məcburetmə inzibati- hüquqi mübahisənin həllinin mümkün olan nəticəsidir. Öz ifadəsini o təqsirkar tərəfə qarşı müvafiq hüquqi və ya inzibati məsuliyyət tədbirlərinin tətbiq edilməsində tapır. nzibati prosedurlar bu xüsusiyyətdən məhrumdurlar, çünki onlar məsuliyyət mexanizminin işə salınması kimi yox, dövlət idarəçilik fəaliyyətinin digər məqsədlərinin Yüklə 5,3 Mb. Dostları ilə paylaş:
|