Mövzu №1: ″″″″ darəetmənin, dövlət idar
Yüklə 5,3 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
onun düzğün və dəqiq təşkili əsaslı olaraq dövlətimizdə qanunçuluğu bərqərar edən amil kimi qiymətləndirilir. Tənzimləyici funksiya. nzibati yurisdiksiya vasitəsilə normativ (fərdi) tənzimləmə həyata keçirilir. Tənzimləyici funksiyaları o normativ göstərişlər vasitəsi ilə hüquq subyektlərinin real hərəkətlərinə aid etməklə yerinə yetirir. Buna görə tənzimləyici funksiya inzibati yurisdiksiyanın idarəçilik aspektini əks etdirir. nzibati yurisdiksiya idarə edilən obyektin davranışını maddi hüquq normalar vasitəsilə müəyyən edilmiş davranışa uyğunluğunu əldə etmək üçün obyektin davranışını tənzimləməlidir. nzibati yurisdiksiyanın və inzibati-prosessual fəaliyyətin inzibati prosesin tərkib hissəsi olduğuna əsaslanaraq, hesab etmək olar ki, bu fəaliyyət növlərinin prinsipləri ümumi və hissə kimi qarşılıqlı əlaqədədirlər. Bunun əsasında qeyd etmək olar ki, inzibati yurisdiksiyanın prinsipləri inzibati prosesin prinsiplərinə oxşar olurlar. Beləliklə, inzibati yurisdiksiyanın prinsiplərinə aşağıdakılar aiddir. 1) Qanunçuluğun təmin edilməsi prinsipi. nzibati yurisdiksiyaya aid edildikdə, o nəinki qanunların və qanunqüvvəli aktların səlahiyyətli orqan (vəzifəli şəxslər) tərəfindən, həmçinin vətəndaşlar tərəfindən dəqiq və ciddi surətdə yerinə yetirilməsində, habelə bu aktların lazımi surətdə tətbiq edilməsindən ibarətdir, çünki yurisdiksiya fəaliyyəti hüquq tətbiqetmə fəaliyyətidir. Göstərilmiş prinsip qanunvericiliklə müəyyən edilmiş orqanların və vəzifəli şəxslərin dairəsinin müəyyənləşdirilməsində və onlara inzibati yurisdiksiya səlahiyyətlərini həyata keçirmək hüququnun verilməsində öz əksini tapır. Bununla yanaşı, qanunvericiliklə hər bir orqanın baxmağa səlahiyyəti olan işlərin dairəsi də müəyyənləşdirilir. Müvafiq olaraq hər bir orqan (vəzifəli şəxs) nəzarəti ona törədilmiş qaydalarının pozulmasına görə inzibati-yurisdiksiya fəaliyyətini öz səlahiyyətləri çərçivəsində və xidməti vəzifələrin icrası zaman həyata keçirə bilər. nzibati yurisdiksiyanın həyata keçirilməsi qaydası da qanunvericiliklə tənzimlənir. 2) Maddi həqiqət prinsipi; 291
3) aşkarlıq prinsipi; 4) prosesin qənaətliliyi prinsipi; 5) inzibati xəta haqqında işlərin baxılması zamanı müstəqillik prinsipi. nzibati xətalar haqqında işlərin baxılması müstəqilliyi nəzərdə tutur, yəni işin baxılması üzrə öz vəzifələrini bu və ya digər dövlət orqanına verilməsini və habelə yuxarı orqanların aşağı orqanların qərarın qəbul edilməsi prosesinə müdaxilə etməməsini nəzərdə tutur. 6) inzibati yurisdiksiyanın dövlət dilində, yaxud yerli əhalinin dilində həyata keçirilməsi prinsipi. Birinci sualı yekunlaşdıraraq bir daha qeyd etmək istərdim ki: 1. nzibati proses icra hakimiyyəti sahəsində qanunçuluğun təmin olunması və hüquqi qaydaların möhkəmləndirilməsi məqsədilə müəyyən fərdi işlərin həll edilməsinin qanunvericiliklə tənzimlənmiş qaydadır. 2. nzibati prosesin əsas prinsiplərinə aiddir: 292
- qanunçuluq prinsipi; - maddi həqiqət prinsipi; - aşkarlıq prinsipi; - tərəflərin bərabərliyi prinisipi; - prosesin yerli əhalinin dilində aparılması prinsipi; - qənaətlik və effektivlik prinsipi; - prosesin lazımi qaydada aparılması və işin düzgün həll olunmasına görə məsuliyyət prinsipi. 3. nzibati prosesin subyektlərinə aiddir: - Azərbaycan Respublikasının vətəndaşları, əcnəbilər və vətəndaşlığı olmayan şə
- dövlət orqanları; - idarə, müəssisə və təşkilatlar; - qeyri-hökumət təşkilatları; - dövlət qulluqçuları; - qeyri-hökumət təşkilatlarının qulluqçuları və onların nümayəndələri. 4. nzibati-prosessual fəaliyyət dedikdə, inzibati-prosessual fəaliyyəti xüsusi səlahiyyətli dövlət orqanlarının və onların vəzifəli şəxslərinin dövlət idarəetmə prosesində həyata keçirilən və inzibati-prosedur və ya inzibati-yurisdiksiya formasında ifadə olunan hüquqyaratma, hüquq tətbiqetmə və hüquq mühafizə fəaliyyəti kimi müəyyənləşdirmək olar. 5. nzibati prosesin əsasını təşkil edən inzibati-prosessual fəaliyyətin iki əsas ifadə forması var: - inzibati prosedura; - inzibati yurisdiksiya. 6. nzibati-prosessual fəaliyyətin aşağıdakı prinsipləri mövcuddur: - qanunçuluq; - səlahiyyətlilik; - tərəflərin prosessual bərabərliyi; - dövlətin və şəxsiyyətin mənafelərinin qorunması; - maddi (obyektiv) həqiqətin əldə edilməsi; - mümkünlüyü; - aşkarlıq; - qənaətlik; - çəkişmə. Sual 2.
nzibati xətalar haqqında işlər üzrə icraatın anlayışı, vəzifələri və prinsipləri Qeyd etdiyimiz kimi, inzibati icraatın aşağıdakı dörd növü mövcuddur: 1) vətəndaşların təklif, ərizə və şikayətləri üzrə icraat; 2) təltif (mükafatlandırma) işləri üzrə icraat; 3) intizam xətaları haqqında işlər üzrə icraat; 293
4) inzibati xətalar haqqında işlər üzrə icraat. Adları çəkilən inzibati icraat növləri içərisində daha geniş istifadə olunan ″ ″ ″ ″
müqayisədə inzibati hüququn maddi və prosessual normaları ilə daha geniş formada nizamlanır. ″ ″ ″ ″
ildən qüvvəyə minmiş Azərbaycan Respublikasının nzibati Xətalar Məcəlləsi ilə müəyyən edilmişdir. Mövzunun açıqlanması üçün öncə ″″″″icraatın″″″″ özü barədə anlayışın əldə edilməsi məqsədəuyğundur. ″″″″ craat″″″″ müəyyən qrup işlərin həll edilməsi qaydasının qanunla nizamlanan və prosessual fəaliyyətlə həyata keçirilən xüsusi növüdür. nzibati xətalar haqqında işlər üzrə icraat inzibati xətalar haqqında işlərin baxılması və zəruri hallarda inzibati tənbehlərin tətbiq edilməsinə yönəldilmiş, dövlət orqanlarının və onların vəzifəli şəxslərinin inzibati-prosessual normalarla nizamlanan fəaliyyətidir. nzibati xətalar haqqında işlər üzrə icraatda həyata keçirilən prosessual hərəkətlərin həcmindən və onların həyata keçirilmə vaxtından asılı olaraq icraatın aşağıdakı üç növünü göstərmək olar: 1. Sürətləndirilmiş icraat. Bu icraat növündə inzibati cərimə inzibati xətanın törədildiyi yerdə tətbiq edilir və alınır. Məsələn: Azərbaycan Respublikasının nzibati Xətalar Məcəlləsinin 412-ci maddəsinə əsasən törədilmiş inzibati xətaya görə inzibati tənbeh növü kimi xəbərdarlıq tətbiq edildikdə və ya inzibati cərimənin miqdarı şərti maliyyə vahidinin məbləğinin səkkiz mislindən (8.8 manat) artıq olmadıqda, inzibati xəta haqqında protokol tərtib edilmədən səlahiyyətli vəzifəli şəxs tərəfindən inzibati xəta törədilən yerdə inzibati cərimə alınır və ya xəbərdarlıq rəsmiləşdirilir. craatın belə forması sürətləndirilmiş icraat adlandırılır. Yəni burada inzibati xətanın aşkar edilməsi, törədilmiş xəta ilə əlaqədar aparılan araşdırma və inzibati tənbehin tətbiqi, edəcədə tətbiq edilmiş tənbehin icrası inzibati xəta törədilən yerdə həyata keçirilir. Lakin bu hal ümumi xarakter daşımır. Çünki, bəzən törədilmiş inzibati xətaya görə inzibati cərimənin miqdarı şərti maliyyə vahidinin məbləğinin səkkiz mislindən artıq olur və ya barəsində inzibati xəta haqqında iş üzrə icraat aparılan şəxs inzibati xəta hadisəsinin mövcudluğu ilə və ya tətbiq edilən tənbeh növü ilə razılaşmadıqda, yaxud inzibati xəta törədilən yerdə inzibati cəriməni ödəməkdən imtina etdikdə inzibati xəta haqqında protokol tərtib edilir. Belə hallarda isə icraat ümumi (adi) formada, yəni icraatın ikinci formasında həyata keçirilir. 2. Adi icraat növündə icraatın bütün mərhələləri mövcud olur. Onlar aşagıdakılardı: - birinci mərhələ, iş üzrə icraata başlama mərhələsi; - ikinci mərhələ, işin baxılması mərhələsi; - üçüncü mərhələ, iş üzrə qərarların yenidən baxılması mərhələsi; - dördüncü mərhələ, iş üzrə qərarların icrası. 294
3. Xüsusi icraat digər icraat növlərindən bir sıra prosessual hərəkətlərin inzibati xətalar qanunvericiliyi ilə müəyyən edilmiş müddətdə və qaydada yerinə yetirilməsinə görə fərqlənir. Bu fərqlərə aşağıdakıları aid etmək olar: - inzibati xətaya görə inzibati həbsin tətbiqinin mümkünlüyü; - inzibati həbs nəzərdə tutan inzibati xəta haqqında protokolun tərtib edildikdən sonra dərhal baxılması üçün göndərilməsi ( XM-nin 414.2-ci maddəsi); - inzibati xəta haqqında işin xüsusi müddətdə (1 gün) baxılması ( XM-nin 422.3- cü mad.); - inzibati qaydad tutulan şəxslər barəsində və onların tutuldugu vaxtdan ən geci 48 saat keçənədək baxılır ( XM-nin 422.3ci maddəsi); - inzibati həbs nəzərdə tutan inzibati xəta haqqında qərardan şikayətin verilmə müddəti ( XM-nin 431.3 mad.). Bu növ icraat adətən XM-nin 69, 296, 310 və s. maddələrdə göstərilən inzibati xətalar haqqında aparılır. craatın hüquqi nizamlanması Hüquq nəzəriyyəsində hüquq normaların maddi və prosessual normalara bölünməsi qəbul edilmişdir. Maddi hüquq normaları subyektlərin hüquqi vəziyyətini, hüquq və vəzifələrini möhkəmləndirir. Prosessual normalar isə fəaliyyəti nizamlayır, yəni necə hərəkət etməni, hüquq və vəzifələri hansı qaydada həyata keçirməni müəyyən edir. nzibati məsuliyyət institutu müxtəlif növ dövlət-məcburetmə təsir tədbirlərinin müəyyən edilməsi və tətbiq edliməsi ilə bağlı olan kompleks məsələləri nizamlayan böyük sayda hüquqi normaların məcmusundan ibarətdir. nzibati məsuliyyət institutunun böyük hissəsini maddi normalar təşkil edir. Maddi normalar inzibati xətaların sistemini, inzibati tənbehlərin növlərini, inzibati məsuliyyətin prinsiplərini müəyyən edir və digər məsələləri nizamlayır. nzibati-prosessual normalar müvafiq maddi normaların reallaşdırılması qaydasını, onların tətbiq edilməsi prosedurasını, inzibati tənbehlərin köməkliyi ilə təqsirkar şəxslərə qarşı məcburetmə təsir tədbirlərinin həyata keçirilməsi prosesini müəyyən edir. Başqa sözlə desək, inzibati-prosessual normalar inzibati xətalar haqqında işlər üzrə icraatı tənzimləyir. nzibati-prosessual normaların vasitəsi ilə inzibati xətalar haqqında işlər üzrə icraat dövlət idarəetmə prinsiplərinə və inzibati xətalar qanunvericiliyinin prinsiplərinə müvafiq olaraq həyata keçirilir. Məlum olduğu kimi hüquq sisteminə daxil olan sahələr arasında cinayət və cinayət prosessual sahələri xüsusi yer tutur və müvafiq olaraq Cinayət Məcəlləsi və Cinayət Prosessual Məcəlləsi ilə tənzim olunurlar. Bunlarla yanaşı dövlətimizin hüquq sistemində digər sahələrdə öz əksini tapmışdır. Bu sahələr arasında mülki münasibətlər də xüsusi yer tutur və müvafiq olaraq maddi normalar əsasında Mülki Məcəllə ilə nizama salınır. Mülki Məcəllə ilə müəyyən olunmuş təzahürlərin həyatda reallaşdırması üçün qanunvericilik tərəfindən müvafiq şəkildə prosessual normalar Mülki Prosessual Məcəllədə də yaradılmışdır. 295
Lakin inzibati hüquq normaları ilə mühafizə olunan ictimai münasibətlərin pozulması ilə başlanmalı olan icraatın həyata keçirilməsi üçün müstəqil qanunvericilik aktı qəbul olunmamışdır. Bütün bunlar inzibati hüquqda həm maddi, həm də prosessual normaların olmasından irəli gəlir. Söylənən fikirlər öz əksini 01 sentyabr 2000-ci ildən qüvvəyə minmiş Azərbaycan Respublikasının nzibati Xətalar Məcəlləsində tapmışdır. Bu Məcəllə 6 bölmədən, 35 fəsildən və 458 maddədən ibarətdir. Məcəllənin I-III bölmələrində, yəni 1-361 maddələri ilə adı çəkilən qanuvericiliyin sistemi, vəzifələri və prinsipləri, inzibati xəta və inzibati məsuliyyət, inzibati məsuliyyəti istisna edən hallar, inzibati tənbehlər və onların tətbiqi qaydaları müəyyən olunmuş (maddiləşmiş), IV-VI bölmələrində, yəni 362-458-ci maddələrində isə inzibati xətalar haqqında işlər üzrə icraatı nizamlayan prosessual normalar öz əksini tapmışdırlar. Qeyd olunandan aydın olur ki, inzibati xətalar haqqında işlər üzrə icraat, yalnız inzibati xətalar haqqında qanunvericiliyin normaları ilə həyata keçirilir. Azərbaycan Respublikasının XM-nin 1-ci maddəsinə əsasən: ″″″″1.1. Azərbaycan Respublikasının inzibati xətalar qanunvericiliyi bu Məcəllədən ibarətdir. 1.2. Bu Məcəllə Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına, hamılıqla qəbul Yüklə 5,3 Mb. Dostları ilə paylaş:
|