Mövzu №1: ″″″″ darəetmənin, dövlət idar

N Ə T   C Ə 

Mühazirəmizin  gedişatı  prosesində  qeyd  etdik  ki,  müasir    şəraitdə  hər  bir  dövlətin  

demokratik  imici  onun  insan  hüquqlarına  münasibəti,  həmin    dövlətdə  insan  hüquqlarının 

vəziyyəti ilə müəyyən olununr.  lk milli Konstitusiyamızın 24-71-ci maddələri ilə müəyyən 

edilmiş  insan  və  vətəndaş  hüquqlarının  və  azadlıqlarının  təmin  edilməsi,  həm  də  inzibati 

hüquq  normaları  vasitəsi  ilə  həyata  keçirildiyi  üçün  bu  günkü  mühazirəmizin  mövzusunun 

 

55 

 

mənimsənilməsi  vasitəsi  ilə  əldə  edəcəyiniz  nəzəri  biliklərin  sizin  hər  birinizin  gələcək 

fəaliyyətinizdə böyük əhəmiyyəti olacaqdır. 

″

nzibati hüquq″ fənninin predmetini öyrənərkən qeyd etdik ki, bu fənnin predmetini 

icra  hakimiyyətinin  təşkili  və  həyata  keçirilməsi  prosesində  yaranan,  dəyişən  və  xitam 

olunan  ictimai  münasibətlər  təşkil  edir.  Bu  ictimai  münasibətlər  də  əsasən,  inzibati  hüquq 

normaları vasitəsi ilə nizama salınırlar. 

Mühazirəmizin  mövzusunun  mahiyyəti  də  ondan  ibarətdir  ki,  icra  hakimiyyətinin 

təşkili  və  həyata  keçirilməsi  prosesində  yaranan,  dəyişən  və  xitam  olunan  ictimai 

münasibətlərin  qanunvericiliyə  müvafiq  olaraq  həyata  keçirilməsinə  yalnız  inzibati-hüquqi 

normalar,  onların  növləri  və  həyata  keçirilmələri  barədə  nəzəri  biliklərə  yiyələnməklə  nail 

olmaq olar. Digər tərəfdən isə Sizin hər biriniz hansı xidməti sahədə xidmət edəcəyinizdən 

asılı  olmayaraq,  gələcək  xidməti  fəaliyyətlərinizi  həyata  keçirərkən  xidməti  vəzifələrinizin 

yerinə  yetirilməsi  zamanı  yaranan  ictiami  münasibətlərin  əksəriyyətinin  inzibati  hüquq 

normaları vasitəsi ilə nizama salmış olacaqsınız. 

Bu  günkü  mühazirəmizin  mövzusunu  mənimsəməklə  siz  birinci  növbədə 

Konstitusiyamızın  12-ci  maddəsindən  irəli  gələn  tələblərin,  yəni  dövlətin  ali  məqsədi  olan 

″

insan  və  vətəndaş  hüquqlarının  və  azadlıqlarının  tam  təmin  edilməsi  tələblərinin  yerinə 

yetirilməsində üzərinizə düşən vəzifələri qanunçuluq çərçivəsində yerinə yetirmiş olarsınız. 

kinci növbədə isə, bu mövzunu mənimsəməklə Siz, Azərbaycan Respublikası prezidentinin 

9  avqust  1994-cü  il  ″Cinayətkarlığa  qarşı  mübarizənin  gücləndirilməsi,  qanunçuluğun  və 

hüquq qaydasının möhkəmləndirilməsi tədbirləri haqqında″ və 22 fevral 1998-ci il ″ nsan və 

vətəndaş  hüquqlarının  və  azadlıqlarının  təmin  edilməsi  sahəsində  tədbirlər  haqqında″ 

Fərmanlarından irəli gələn tələbləri qanunçuluq çərçivəsində yerinə yetirmiş olarsınız. 

 

 

Mövzu №  4:  ″″″″ nzibati- hüquqi münasibətləri″″″″ 

 

P L A N : 

 

G R Ş nzibati- hüquqi münasibətlərin anlayışı və onların əsas xüsusiyyətləri. 

1.

  nzibati- hüquqi münasibətlərin quruluşu və növləri. 

2.

  D O-nun fəaliyyətində inzibati hüquq münasibətləri. 

N Ə T   C Ə 

 

Ə

 D Ə B   Y Y A T : 

 

1.

  Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası. 

2.

  Azərbaycan Respublikasının  nzibati Xətalar Məcəlləsi.2000-ci il. 

3.

  ″ nsan  və  vətəndaş  hüquqlarının  və  azadlıqlarının  təmin  edilməsi  sahəsində  tədbirlər 

haqqında″ Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Fərmanı. 22 fevral 1998-ci il. 

4.

  ″Cinayətkarlığa  qarşı  mübarizənin  gücləndirilməsi,  qanunçuluğun  və  hüquq  qaydasının 

möhkəmləndirilməsi  tədbirləri  haqqında″  Azərbaycan  Respublikası  Prezidentinin 

Fərmanı. 9 avqust 1994-cü il. 

5.

  A.Abdullayev, F.Nağıyev. “ nzibati hüquq”. Dərslik. Bakı, 2008. 

 

56 

 

6.

   E.Abdullayev.    ″ nzibati hüquq″. Dərslik. Bakı, 2007. 

7.

  V. Abışov, A.  smayılov, R. Nəcəfquliyev. ″ nzibati hüquq″  1 hissə. Dərs vəsaiti. Bakı, 

2007.      

8.

  ″ nzibati hüquq″ (sxemlərdə). Dərs vəsaiti.   AR D N-in Polis Akademiyası. Bakı, 2002.  

9.

  E.M.Kozlov, L.L.Popov. ″Administrativnoe pravo″ Dərslik.M., 2000. 

10.

  D.N.Baxrax.  ″Administrativnoe pravo Rossii″. Dərslik.   M., 2000. 

 

                                                                                                                                                                 

G   R   Ş 

 

Hüquqi  dövlət  quruculuğunun  başlıca  vəzifələrindən  biri  də  dövlət  idarəetmə 

sistemində  yaranan  inzibati  hüquq  münasibətlərin  nizama  salınması,  onların 

istiqamətləndirilməsi və mühafizə edilməsidir. 

Bu  günkü  mühazirəmizin  mövzusunun  köməkliyi  ilə  dövlət  idarəetmə  sistemində 

yaranan hüquqi munasibətlərin anlayışı, onların növləri, quruluşu və xüsusiyyətləri haqqında 

anlayış  əldə  etmiş  olacağıq.  Qeyd  etmək  lazımdır  ki,  dövlət  idarəetmə  sistemində  yaranan 

hüquq münasibətlərinin növlərindən biri də inzibati hüquq münasibətlərdir. 

Hüquq-mühafizə  orqanlarının  əmkdaşları  kimi  bizim  dövlət  idarəetmə  sistemində 

yaranan  inzibati  hüquq  münasibətləri  haqqında  anlayış,  nəzəri  biliklər  əldə  etməyimizin 

böyük  əhəmiyyəti  vardır.  Çünki  əsas  vəzifələrindən  biri  də  dövlət  idarəetmə  sistemində 

yaranan inzibati hüquq münasibətlərin mühafizəsini həyata keçirməkdir.  kinci tərəfdən isə 

inzibati hüquq münasibətləri, təkcə dövlət idarəetmə sistemində yaranmır. Hüquq mühafizə 

orqanların  işinin  təşkilində  və  onların  qarşısında  duran  vəzifələrin  yerinə  yetirilməsində 

inzibati  hüquq  münasibətləri  yaranır.  Lakin  dövlət  idarəetmə  sistemində  yaranan  inzibati 

hüquq  münasibətlərdən  fərqli  olaraq,  hüquq  mühafizə  orqanların  fəaliyyətində  yaranan 

inzibati  hüquq  münasibətləri  özünə  məxsus  xüsusiyyətlərə  malikdirlər.  Bu  xüsusiyyətlər 

haqqında  anlayışın  əldə  edilməsinin  və  onların  yaranmasının  əsaslarının  və  qaydasının 

öyrənilməsinin böyük əhəmiyyəti vardır. 

 

Sual 1. 

nzibati hüquq münasibətlərin anlayışı və onların əsas xüsusiyyətləri 

 

Azərbaycan  Respublikasının  hüquq  sistemini  təşkil  edən  hüquq  sahələri  müxtəlif 

ictimai  münasibətləri tənzimləyir. Lakin həm də hər bir hüquq sahəsi özünəməxsus ictimai 

münasibətləri  tənzimləyir.  Bu  da,  müxtəlif  hüquq  sahələrinin  tənzimlənən  sahəsindən 

(predmetindən) danışmağa imkan yaradır. 

nzibati  hüquq  da  digər  hüquq  sahələri  kimi  özünəməxsus  ictimai  münasibətləri 

tənzimləyir, yəni inzibati hüququn tənzimləmə predmeti mövcuddur. 

nzibati hüququn predmetini dövlət idarəetmə sahəsində icra hakimiyyətinin təşkili və 

həyata keçirilməsi zamanı yaranan, dəyişən və xitam olunan ictimai münasibətlər təşkil edir. 

Bu  idarəetmə  xarakterli  ictimai  münasibətlər  də  inzibati  hüquq  münasibətləri  adlanırlar. 

nzibati hüquq münasibətləri inzibati hüquq normaları vasitəsi ilə tənzimlənir. 

nzibati  hüquq  münasibətləri  -  dövlət  idarəetmə  sistemində  yaranan  hüquq 

münasibətlərinin növlərindən biri olaraq, hüquqi normalar vasitəsi ilə tənzimlənir. 

 

57 

 

   nzibati  hüquq  münasibətləri  hüquq  münasibətlərinin  növlərindən  biri  olmaqla, 

onlara xas olan əlamətlərin (xüsusiyyətlərin) hamısını özlərində cəmləşdirir. 

Hüquq  münasibətlərinə  xas  olan  əsas  əlamətlər  (xüsusiyyətlər)  inzibati  hüquq 

münasibətlərə də aiddir. Bu əlamətlər (xüsusiyyətlər) aşağıdakılardır: 

•

  hüquq  münasibəti  hüquq  norması  əsasında  yaranır;  bu  da  həmin  ictimai 

münasibətin  hüquq  norması  vasitəsi  ilə  tənzimləyici  təsirinin  nəticəsidir  ki,  bu  xüsusiyyət 

ona hüquqi forma verir; 

•

  hüquq münasibətlərinin tərəflərinin hərəkətləri (davranışları) hüquq normaları ilə 

tənzimlənir; 

•

  hüquq  münasibətlərinin  tərəfləri  hüquq  normaları  ilə  müəyyən  edilmiş  qarşılıqlı 

hüquq və vəzifələrin daşıyıcıları kimi çıxış edirlər;  

•

  hüquq  münasibətləri  şüurlu-iradəvi  mahiyyətə  malikdirlər;  onlar  bir  tərəfdən 

insanların  (orqanların)  şüurlu-iradəvi  fəaliyyətinin  məhsulu  olan  hüquq  normaları  əsasında 

ə

mələ  gəlir,  digər  tərəfdən  isə  hüquq  münasibətlərinin  iştirakçıları  hüquq  normalarında 

nəzərdə  tutulmuş  hüquq  və  vəzifələrini  öz  iradəvi,  şüurlu  hərəkətləri  vasitəsi  ilə  həyata 

keçirirlər; 

•

  hüquq  münasibətlərinə  dövlət  tərəfindən  təminat  verilir  və  zəruri  hallarda  onlar 

dövlətin məcburetmə vasitələri ilə qorunurlar. 

 

 Yuxarıda göstərilənlərə uyğun olaraq, inzibati hüquq münasibətləri dedikdə – inzibati 

hüquq  normaları  vasitəsi  ilə  tənzimlənən  idarəetmə  xarakterli  ictimai  münasibətlər  başa 

düşülür. Bu münasibətlərdə tərəflər inzibati hüquq  normaları ilə müəyyən edilmiş və təminat 

verilmiş qarşılıqlı hüquq və vəzifələrin daşıyıcıları kimi çıxış edirlər.  

nzibati  hüquq  münasibətlərin  ümumi  xarakteristikasını  tamamlayan    bəzi  amilləri 

qeyd  etmək  lazımdır.  Çünki  onlar  inzibati  hüquq  münasibətlərini  başqa  hüquq 

münasibətlərindən fərqləndirməyə imkan verirlər. Bu amillər inzibati hüquq münasibətlərin 

təbiətinə  təsir  göstərirlər,  ona  görə  də  onların  araşdırılması  lazımınca  zəruridir.  Bunlar 

aşağıdakılardır: 

•

  onların yaranma sahəsi (icra hakimiyyəti mexanizminin fəaliyyət göstərdiyi sahə); 

•

  inzibati-hüquqi  tənzimlənmənin  spesifik  xüsusiyyətləri  (idarəetmə  subyektinin 

iradəsinin amiranə və birtərəfli ifadə edilməsi); 

•

  inzibati hüquq normaların hüquqi məzmunu. 

nzibati hüquq münasibətlərin problemləri daim kəskin surətdə diskussiyalı olmuşdur. 

Nəzərə  almaq  lazımdır  ki,  Azərbaycan  Respublikası  öz  müstəqilliyni  bərpa  etdikdən  sonra 

dövlət idarəetmə sisteminin bazar iqtisadiyyatı vəziyyətinə keçirilməsi ilə əlaqədar olaraq bu 

problem daha da kəskinləşib.  

Ona  görə  də  bu  problem  ümumiyyətlə  inzibati  hüququn,  xüsusilə  də  inzibati-hüquqi 

tənzimlənmə vasitələrinin mövcudluğunu başa düşmək üçün prinsipial əhəmiyyətə malikdir. 

Beləliklə, inzibati hüquqi münasibətlərin mahiyyətini xarakterizə edə bilən elə elementlərin 

ayrılması əsas əhəmiyyət kəsb edir ki, onların köməkliyi ilə hüquq münasibətləri sistemində 

həmin elementlərin real yerlərinin müəyyən edilməsi mümkündür. 

nzibati hüquq münasibətlərin xüsusiyyətləri aşağıdakılardır: 

1.

  nzibati  hüquq  münasibətləri  haqqında  geniş  fikir  yayılmışdır  ki,  digər  hüquq 

münasibətlərindən (birinci növbədə mülki-hüquqi) fərqli olaraq, onlar ″hakimiyyət-tabeçilik″ 

ə

sasında təşkil edilmiş ″hakimiyyət münasibətləri″ kimi mövcuddurlar. 

 

58 

 

nzibati  hüquq  münasibətlərin  belə  qiymətləndirilməsi  üçün  müəyyən  əsaslar 

mövcuddur.  Lakin  onların  ″hakimiyyət-münasibəti″  kimi  şərh  edilməsi  bir  çox 

dəqiqləşdirmələrin,  araşdırmaların  və  əlavələrin  açıqlanmasını  tələb  edir.  Qeyd  etmək 

lazımdır ki, hüquq ictimai münasibətlərin xüsusi tənzimləyicisidir. Özünün sosial və hüquqi 

məzmununa görə o, lazımi dərəcədə ″hakimiyyət″ başlanğıcını əks etdirir.  

nzibati  hüquq  münasibətləri  hakimiyyət  münasibətləri  kimi  adlandırmaqla,  ifrata 

qapılmaq  və  inzibati  hüququn  rolunu  polis  səviyyəsinə  gətirmək,  inzibati  hüquq 

münasibətləri  isə  son  dərəcədə  dövlət  məcburetməsinə  əsaslanmış  kimi  qəbul  etmək  lazım 

deyil. Lakin onların xarakteristikasına bilavasitə belə yanaşma daha geniş yayılmışdır. 

Hakimiyyət  münasibətinə  bir  kateqoriya  kimi  inzibati  hüquq  münasibətin  spesifik 

xüsusiyyəti  kimi  baxmaq  olmaz.  Digər  tərəfdən  isə  onların  məhz  bu  əlamətləri  üstünlük 

təşkil  edir,  çünki  onların  bu  əlaməti  dövlət  idarəetmə  fəaliyyətinin  əsasən  birinci  əlaməti 

kimi müəyyən edilmişdir. 

Dövlət idarəetmə fəaliyyətinin təbiəti sosial idarəetmənin istənilən başqa növləri kimi, 

idarəetmə  subyektlərinin  yeni  hakimiyyət  səlahiyyətlərinə  malik  olan  tərəfin  mövcudluğu 

zəruriyyətini  tələb  edir.  Qeyd  etdiklərimizə  əsaslanaraq  göstərmək  olar  ki,  idarəedən 

subyektin  iradəsi  (vahid  idarəetmə  iradəsi)    müəyyən  dərəcədə  üstünlüyə  malikdir.  Buna 

uyğun olaraq da onun öz şüurlu-iradəvi təsirini göstərməsi idarəetmə obyektinin davranışının 

tənzimlənməsinə  yönəldilmişdir.  darəetmə  obyektinin  davranışlarının  tənzimlənməsi 

yönəldilmiş  tənzimlənmənin  təcrübi  cəhətdən  belə  ifadə  edilməsi,  adətən  ″göstəriş″  kimi 

xarakterizə edilir, bu da ″hakimiyyət-tabeçilik″ əlaqəsinə körpü vasitəsidir. 

Ə

lbəttə,  ″göstəriş″  sözü  burada  lazımınca  sərt  formada  səslənir.  Lakin  həmişə  real 

vəziyyəti nəzərə almaq lazımdır ki, hər şey tənzimlənən vəziyyətdən asılıdır. Bəzi hallarda 

(məsələn, fövqəladə vəziyyət şəraitində) onu həqiqətən daha sərt formada, lakin bəzi hallarda 

isə  inzibati  hüquq  münasibətlərin  iştirakçılarının  davranışlarına  yumşaq  formada  təsir 

göstərmə kimi (məsələn, icazə vermə, mükafatlandırma) hiss etmək olar. Bir halda ki, dövlət 

idarəetməsi  hakimiyyət  xarakteri  daşıyır,  onda  idarə  olunanların  iradələrinə,  şüurlarına  və 

davranışlarına tənzimləmənin təsir etmə prosesini digər formada təsvir etmək çətindir. 

nzibati  hüquq  münasibətlərin  -  ″hakimiyyət  münasibəti″  kimi  xarakterizəsi  -  bir 

tərəfin,  yəni  idarəedən  tərəfin  (idarəetmə  subyektinin)    ″hakim  mövqe  tutma″  vəziyyəti  ilə 

müəyyən edilir. Belə hallarda ″hakimiyyət – iradə başlanğıcı″ özünün birbaşa ifadə formasını  

sosial  idarəetmənin  istənilən  növünə  xas  olan,  lakin  müxtəlif  formalarda  ifadə  olunan 

formada  tapır.  Bu,  dövlət  idarəetmə  sahəsində,  yəni  icra  hakimiyyətinin  funksiyaları 

bilavasitə  həyata  keçirildikdə  və  ya  inzibati  hüquq  münasibətlərdə  özünü  hüquqi  cəhətdən 

daha qabarıq şəkildə biruzə verir. Xüsusən buna görə də onlar bir çox hallarda hakimiyyət 

münasibətləri kimi xarakterizə olunurlar. 

2.  Dövlət  idarəetmə  fəaliyyəti  prosesində  inzibati  hüquq  münasibətləri  icra 

hakimiyyətinin vəzifə, funksiya və səlahiyyətlərinin təcrübi cəhətdən həyata keçirilməsi ilə 

birbaşa  bağlıdırlar.  Onların  bu  xüsusiyyəti  hüquq  münasibətlərinin  istənilən  iştirakçlıranın 

davranışlarına  müəyyən  iz  (yer)  qoyur;  onların  vəzifə  və  hüquqları  icra  hakimiyyətinin 

mərkəzdə və yerlərdə təcrübi cəhətdən həyata keçirilməsi ilə hökmən bağlıdır.  

Beləliklə də, inzibati hüquq münasibətlərin müəyyən edilmiş xüsusiyyətinin mahiyyəti 

ondan  ibarətdir  ki,  onlar,  bir  qayda  olaraq  dövlət  və  ictimai  həyatın  xüsusi  sahələrində   

dövlət idarəetmə sahəsində yaranırlar. 

 

59 

 

3.  Dövlət  idarəetmə  sahəsi  -  dövət  fəaliyyətinin  elə  sahəsidir  ki,  burada  xüsusi  növ 

subyektlər fəaliyyət göstərirlər. Ümumilikdə, onları ya dövlət idarəetmə orqanları, ya da icra 

hakimiyyəti orqanları adlandırırlar. Bu, o deməkdir ki, inzibati hüquq münasibətlərdə dövlət 

idarəetməsi öz əksini tapmış olur, yəni dövlət fəaliyyətinin bu növündə müvafiq subyektlərin 

səlahiyyətləri ifadə olunurlar. 

Müxtəlif  inzibati  hüquq  münasibətlər  yalnız  dövlət  idarəetmə  sahəsində  yaranmır 

(burada mülki-hüquqi münasibətlər də yarana bilər), onların yaranma sahələri daha genişdir. 

nzibati  hüquq  münasibətlər  icra  hakimiyyətinin  səlahiyyətli  subyektlərinin  idarəetmə 

səlahiyyətlərinin həyata  keçirilməsi  ilə  əlaqədar və  səbəbindən  də  asılı  olaraq  yarana bilər. 

Məsələn:  vətəndaşlarla  idarəetmə  orqanları  arasında  yaranan  inzibati  hüquq  münasibətlərin 

konkret  məzmunu  məhz  belədir.  Bu  münasibətlərdə  açıq-hüquqi  marağın  ifadə  edilməsi 

ə

sasdır.  Lakin  belə  münasibətlər  vətəndaşlar  arasında,  həmçinin  qeyri-hökumət  təşkilatları 

arasında və onların daxilində yarana bilməz. 

nzibati  hüquq  münasibətlərin  bu  xüsusiyyəti  onunla  izah  olunur  ki,  inzibati  hüquq 

tənzimləmənin  əsas  obyektini  təşkil  edən  idarəetmə  fəaliyyəti  -  dövlətin  iradəsini  və 

marağını birbaşa və bilavasitə əks etdirir. Onları yalnız elə subyektlər ifadə edə bilərlər ki, 

onlar: 

•

  birincisi, dövlətin adından fəaliyyət göstərirlər; 

•

  ikincisi,  dövlət-hakimiyyət  xarakterinə  malik  olan  müvafiq  səlahiyyətlərin 

daşıyıcılarıdırlar. 

Ona görə  də  inzibati  hüquq  münasibətlərdə daim  tərəflərdən biri icra  hakimiyyətinin 

(geniş  mənada  -  dövlət  idarəetməsinin)  rəsmi  və  səlahiyyətli subyekti olmalıdır.  Başqa cür 

desək,  inzibati-hüquqi  münasibətlərdə  müxtəlif  tərəflərin  iştirak  etmələrinə  baxmayaraq, 

onlarda  daim  mütləq  tərəf  olmalıdır  (iştirak  etməlidir),  onlarsız  bu  növ  münasibətlər 

ümumiyyətlə  yarana  bilməzlər.  Beləliklə,  onlar  yalnız  açıq  hüquqi  maraq  təmsil  edən 

müvafiq  icra  hakimiyyəti  orqanının  (vəzifəli  şəxsin)  mütləq  iştirakı  şəraitində  yaranırlar. 

Bunun da birbaşa nəticəsində dövlət idarəetmə fəaliyyətinin ″hakimiyyət təbiəti″ özünü əks 

etdirir. 

Göründüyü kimi, məsələn, vətəndaş müxtəlif inzibati hüquq münasibətlərin potensial 

iştirakçısı olmasına baxmayaraq, o, belə rollarda çıxış edə bilməz. 

4.  nzibati hüquq münasibətləri öz  mahiyyətinə görə təşkilatçılıq xarakteri daşıyırlar. 

Nəzərə  almaq  lazımdır  ki,  icra  hakimiyyəti  funksiyasının  həyata  keçirilməsi  ilə  onların 

birbaşa  əlaqəsi,  öz  məzmununa  görə  başlıca  olaraq  ″hüquq  icraetmə″  prosesinin  təşkilinə 

yönəldilmişdir. Onların çərçivəsində ″hüquq icraetmə″ prosesi və bu prosesin struktur, kadr, 

maddi və digər rəmzlərlə təmin edilməsi yaranır, onlarsız da dövlət idarəetmə mexanizminin 

fəaliyyəti  mümkün deyil. 

Beləliklə,  inzibati  hüquq  münasibətləri  ″təşkilati  münasibətlərin″  xüsusi  növlərindən 

biridir  və  onlar  yalnız  idarəetmə  aparatının  özünəməxsus  işinin  təşkili  məqsədini  güdmür, 

həm də özünün ″təşkiletmə″ çərçivəsindən kənara çıxan müxtəlif növlü təşkilati aspektləri də 

ə

hatə edirlər. Məsələn, quruluş mənasında müxtəlif idarəetmə strukturlarının təşkili; yaranan 

qeyri-hökumət təşkilatlarının qeydiyyatı və s. 

Funksional  mənada  isə    bu,  dövlət  idarəetmə  sahəsi  ilə  əlaqəsi  olanların  hamısının 

davranışlarına  gündəlik  tənzimləyici  təsirlərin  göstərilməsindən  ibarətdir.  Əgər  inzibati 

hüquq  münasibətlər  öz  mahiyyətinə  görə  ″təşkilatçılıq″  xarakteri  daşıyırlarsa,  onlar  dövlət 

idarəetmə  orqanlarının  xüsusi  subyektlərinin  fəaliyyəti  ilə  bilavasitə  bağlıdırlar  və  belə 

 

60 

 

hallarda  onlar  spesifik  hüquq  normaları,  xüsusən  də  inzibati  hüquq  normaları  əsasında 

yaranırlar. 

5.  nzibati  hüquq  münasibətləri tərəflərin birinin təşəbbüsü ilə yaranır.  Lakin  onların 

yaranmasında ikinci tərəfin razılığı və ya istəyi bütün hallarda məcburi şərt kimi qəbul edilə 

bilməz. Onlar ikinci tərəfin istəyindən və ya razılığından asılı olmayaraq da yarana bilər. 

nzibati  hüquq  münasibətlərin  bu  əlaməti  onları  mülki  hüquq  münasibətlərdən  daha 

yüksək dərəcədə fərqləndirir. 

nzibati hüquq münasibətlərin bu xüsusiyyəti başlıca olaraq onunla müəyyən edilir ki, 

onlarda hakimiyyət subyektlərinin iştirakı məcburi xarakter daşıyır. Belə şəraitdə də inzibati-

hüquqi  normalar,  həmin  subyektlərə  elə  hərəkətlərin  həyata  keçirilməsini  məcbur  edir  ki, 

onların  yerinə  yetirilməsi  nəticəsində  konkret  inzibati  hüquq  münasibətlərin  yaranması  baş 

verir.  Beləliklə,  göstərilən  subyekt  başqa  tərəflə  müqavilə  əlaqəsinə  girməmək  şərti  ilə  öz 

təşəbbüsü və hərəkətləri ilə belə hüquqi nəticələri yaratmağa borcludur, bu da mülki-hüquqi 

münasibətlərə xasdır. Belə hallarda inzibati hüquq normaları faktiki olaraq ″mümkün olan″ 

davranışı yox, inzibati hüquq münasibətləri yaradan tərəflər üçün ″məcburi″ davranışı dürüst 

ifadə edir. 

6.  nzibati hüquq münasibətlərin tərəfləri arasında mübahisələr mümkündür. Məsələn: 

icra  hakimiyyəti  orqanı  (vəzifəli  şəxs)  tərəfindən  vətəndaşa  qarşı  tətbiq  edilən  tənbehlərin 

qanunauyğunluğu mübahisə doğura bilər. 

Bu mübahisə hüquq münasibətinin yaranmasına heç bir təsir göstərə bilmir, lakin bu 

narazılıq  müəyyən  hüquqi  nəticələrin  yaranmasına  səbəb  olur  (məsələn:  vətəndaş  tətbiq 

edilmiş  tənbehin  qanuni  olub-olmamasına  etiraz  etmək  hüququna  malikdir).  Konkret 

inzibati-hüquqi mübahisələr belə yaranırlar. 

Məlumdur ki, mülki hüquq mübahisələrin həll edilməsi üçün xüsusi prosessual qayda 

müəyyən edilmişdir (iddia icraatı).  nzibati hüquq mübahisələrin həll edilməsi üçün də belə 

qayda mövcuddur. Bir qayda olaraq, bu növ mübahisələr inzibati qaydada, yəni məhkəmədən 

kənar qaydada həll edirlər. Bunun məzmunu ondan ibarətdir ki,  mübahisələrin həll edilməsi 

dövlət idarəetmə sahəsi çərçivəsindən kənara çıxmır, əksinə o, dövlət idarəetmə fəaliyyətinin 

rəmzlərindən biri kimi mövcuddur.  nzibati hüquq mübahisələrin həll edilməsinin mahiyyəti 

belə  hallarda  səlahiyyətli  icra  hakimiyyəti  orqanı  (vəzifəli  şəxs)  tərəfindən  mübahisə 

predmeti  üzrə  hüquqi  hakimiyyət  qərarının  qəbul  edilməsindən  ibarətdir.  Beləliklə  də, 

mübahisə vəziyyətini yaradan qərarın (hərəkətin)  qanuniliyi bu qaydada həll edilir. 

Qüvvədə olan qanunvericilik bir çox hallarda inzibati hüquq mübahisələrin məhkəmə 

qaydası ilə həll edilməsini müəyyən etmişdir. 

nzibati  hüquq  mübahisələrin  həllinə  prokurorluq  orqanlarının  nəzarət  fəaliyyətinin 

yanakı münasibəti var. Onlar icra hakimiyyəti subyektlərinin qeyri-qanuni qərarlarına qarşı 

protest  vermək  hüququna  malikdirlər,  lakin  belə  hallarda  da  mübahisələr  həll  edilmir  və 

yaxud da idarəetmə aktına qarşı verilən protest, onalrın ″avtomatik olaraq″ ləğv edilməsinə 

səbəb olmur. 

7.  Mülki  hüquq  münasibətlər  üçün  bir  tərəfin  digər  tərəf  qarşısında  məsuliyyət 

daşıması  xasdır.  nzibati-hüquqda  isə  inzibati  hüquq  normaların  tələblərinin  pozulmasına 

görə,  inzibati  hüquq  münasibətlərin  tərəflərinin  məsuliyyətinin  digər  qaydası  müəyyən 

edilmişdir.  Belə  hallarda  hüquq  münasibətləri  iştirakçılarının  məsuliyyəti  bir  tərəfin  ikinci 

tərəf  qarşısında  yox,  birbaşa  dövlət  qarşısında,  onun  adından  çıxış  edən  müvafiq  orqan 

(vəzifəli şəxs) qarşısında məsuliyyət  daşıması kimi başa düşülür. Bu onunla izah olunur ki, 

 

61 

 

belə  hallarda  icra  hakimiyyəti  sahəsində  açıq-hüquqi  maraqların  faktiki  olaraq 

pozulmasından söhbət gedir. Buna görə icra hakimiyyəti orqanları (vəzifəli şəxslər) inzibati 

hüquq  normaların  tələblərini  pozanlara  qarşı  müstəqil  olaraq  təsir  tədbirlərini  (intizam  və 

inzibati məsuliyyət tədbirləri) tətbiq etmək səlahiyyətlərinə malikdirlər. 

darəetmə  subyektləri  özləri  də  bu  kimi  (buna  oxşar)  tələblərin  pozulmasına  görə 

məsuliyyət daşıyırlar.  

Birinci sualı yekunlaşdıraraq qeyd etmək istərdim ki: 

1.  nzibati  hüquq  münasibətlər  dedikdə    inzibati  hüquq  normalar  vasitəsi  ilə 

tənzimlənən  idarəetmə  xarakterli  ictimai  münasibətlər  başa  düşülür.  Bu  münasibətlərdə 

tərəflər inzibati hüquq  normaları  ilə  müəyyən  edilmiş  və  təmin  edilmiş  qarşılıqlı hüquq və 

vəzifələrin daşıyıcıları kimi çıxış edirlər. 

2.  nzibati hüquq münasibətlərin aşağıdakı xüsusiyyətləri mövcuddur: 

•

   onlar  ″hakimiyyət-tabeçilik″  əsasında  təşkil  edilmiş,  hakimiyyət  münasibətləri 

kimi mövcuddurlar; 

•

   dövlət  idarəetmə  fəaliyyətinin  təbiəti    idarəetmə  subyektlərinin  fərqləndirilməsi 

zəruriyyətini  tələb  edir,  yəni  inzibati  hüquqla  nizama  salınan  idarəetmə  münasiətlərinin  o 

tərəfini ki, hansıların ki, əllərində hakimiyyət cəmləşdirilmişdir;  

•

    nzibati  hüquq  münasibətləri  icra  hakimiyyətinin  vəzifə,  funksiya  və 

səlahiyyətlərinin təcrübi cəhətdən həyata keçirilməsi ilə birbaşa bağlıdırlar; 

•

    nzibati hüquq münasibətlərdə daima tərəflərdən biri icra hakimiyyətinin rəsmi və 

səlahiyyətli subyekti olmalıdır; 

•

    nzibati hüquq münasibətlər öz mahiyyətinə görə təşkilatçılıq xarakteri daşıyırlar; 

•

    nzibati  hüquq  münasibətləri,  tərəflərin  birinin  təşəbbüsü  ilə  yaranır.  Lakin, 

onların  yaranmasında  ikinci  tərəfin  razılığı  və  ya  istəyi  bütün  hallarda  məcburi  şərt  kimi 

qəbul  edilə  bilməz.  Onlar,  ikinci  tərəfin  istəyindən  və  ya  razılığından  asılı  olmayaraq  da 

yarana bilər; 

•

  nzibati  hüquq  münasibətlərin  tərəfləri  arasında  mübahisələr  mümkündür  (bu 

mübahisələrin həlli ya inzibati qaydada və ya məhkəmə qaydasında mümkündür); 

•

  nzibati  hüquq  normaların  tələblərini  pozan  və  inzibati-hüquqi  münasbətin 

tərəfinin  məsuliyyəti  birbaşa  dövlət  qarşısında  yaranır  (onun  səlahiyyətli  orqan  və  vəzifəli 

şə

xsi).