Mövzu 17. Beynəlxalq hava hüququ p L a n
Nəzərdə tutulmuş qaydada, adətən, raziliğa gələn müqavilə tərəfləri
Yüklə 316,26 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
Nəzərdə tutulmuş qaydada, adətən, raziliğa gələn müqavilə tərəfləri
müqavilədə aşağidaki məzmunda verilən məlumatlari göstərməlidirlər. -təyin olunmuş və ehtiyatdaki hava limanlari barədə bütün lazimi məlumatlar; -hər bir dövlətin ərazisi hüdudunda uçuşlarin istinqamətləri haqqinda bütün zəruri məlumatlar; -hava gəmiləri tərəfindən dispetçer xidmətinin proseduralarinin yerinə yetirilməsinə zəruri olan aeronaviqasiya vasitələri haqqinda məlumatlar; -uçuşdan əvvəl və uçuş zamani hava xətləri üzrə meteroloji şərait barədə məlumatlar. Açiq dəniz üzərində hava məkaninin beynəlxalq hüquqi rejiminin əsasinda «azad uçuş» prinsipi durmuşdur. Bu prinsipə müvafiq olaraq, bütün ölkələrin, o cümlədən sahilyani olan və olmayan ölkələrin hava gəmiləri açiq dəniz üzərindən azad uçuş həyata keçirə bilərlər. Dövlət ərazisi üzərindəki uçuşlardan fərqli olaraq açiq dəniz üzərindən uçuşlara heç bir aidiyyəti orqanlardan icazə almaq tələb olunmur. Lakin azad uçuşlari həyata keçirərkən dövlətlər bir sira qüvvədə olan qaydalara əməl etməlidirlər. Ilk əvvəl dövlətlər nəzərə almalidirlar ki, onlara məxsus olan hava gəmiləri açiq dəniz üzərindən uçuşu həyata keçirən zaman nəzərdə tutulmuş beynəlxalq rayonda başqa dövlətə məxsus olan dəniz və hava gəmilərinə qarşi qanunazidd hərəkətlər etməsinlər. Bu cür qanunazidd hərəkətlərə aşağidakilar aiddir: 1) az hündürlükdən xarici dəniz gəmilərinin üzərindən hərbi hava gəmiləri tərəfindən qəsdən və təhlükəli dövrə uçuşlari; 2)xarici hava gəmilərini sixma, onlara yolverilməz az hündürlükdən yaxinlaşma; 3)açiq dənizin hava məkaninda uçuşlarin təhlükəsizliyinə real təhlükə yaradan digər oxşar hərəkətlər. Hava gəmisinin qeydə alindiği dövlət açiq dəniz üzərindən uçuşlar zamani həmin gəmi barəsində onun bütün uçuşu boyunca öz yurisdiksiyasini həyata keçirir. Açiq dəniz üzərindəki hava məkaninda olan hər hansi hava gəmisi qeydə alindiği dövlətdən savayi heç bir dövlətdən asili deyil və toxunulmazdir. Həmin hava gəmisi yalniz qeydə alindiği dövlətin qanunlarina tabedir. Bununla belə, başqa dövlətlərin hava gəmilərinin kursunun və marşrutlarinin dəyişməsini tələb etməyə, onlardan uçuşlari və yerəenmə məntəqələri barədə sorğular etməyə, habelə başqa dövlətə təhlükə yaradan və ya onun açiq dəniz üzərindən uçuş azadliğindan bərabər istifadə etmək hüquqlarini pozan hər hansi hərəkətlər etməyə hüququ yoxdur. Açiq dəniz üzərindən uçan zaman hava gəmisinin qeydə alindiği dövlətin milli fərqlənmə nişanlari və qeydiyyat nömrəsi olmalidir. Hava gəmisinin qeydiyyat nömrəsi və fərqlənmə nişani olmadiği halda, həmin gəmi milli sayilmir və o, beynəlxalq hüquqi müdafiədən məhrum olur. Açiq dənizin hava məkaninin müəyyən rayonlarinda hava hərəkətlərinə xidmət edilməsi üzrə dövlətlərin üzərinə müvafiq vəzifələr qoyulur və onlar müəyyən hüquqlari həyata keçirirlər. Bu məqsədlə, dövlətlər özlərinin və xarici hava gəmilərinin uçuşlarini idarə edirlər, uçuşlari planlaşdirir və uyğunlaşdirirlar. Bu hüquq və vəzifələrin əsasinda başqa ölkələrin raziliği ilə açiq dəniz üzərindən beynəlxalq uçuşlara xidmətetmə öhdəliyi götürülür. Adətən, belə öhdəlik maraqli dövlətlər arasinda olan razilaşma formasinda təsbit olunur. Buna baxmayaraq, bu cür öhdəliklər hava hərəkətinə xidməti həyata keçirən dövlətlərə açiq dənizin hava məkanina müstəqil hüquqlar vermir. 1985-ci il «Açiq dəniz haqqinda» Cenevrə konvensiyasinin «tətbiq etmə» həddində müddəasina müvafiq olaraq, hərbi hava gəmiləri və ya dövlət xidmətində olan və bu işə müvəkkil olunmuş hava gəmiləri açiq dənizdə müəyyən məcburi tədbirlər, yəni qanun - qaydalari pozan xarici hava gəmiləri barəsində ciddi məhdudlaşdirma hərəkətləri üzrə tədbirlər görə bilərlər. Sahilyani ölkələrin ərazi sulari üzərində arxasinda hava gəmilərini təqib etməyə o zaman yol verilir ki, sahilyani dövlətlərin səlahiyyətli orqanlarinda hava gəmilərinin həmin ölkənin qayda - qanunlarini pozmalari haqqinda kifayət qədər əsas olsun. Təqibetmə daxili sularda, ərazi sularinda və ya təqib edən dövlətin sərhəd zonasindan başlanmali və yalniz qaydani pozan gəmiyə dayanmasi barədə işarə veriləndən sonra başlana bilər. Təqib olunan gəmi öz ölkəsinin və ya üçüncü ölkənin ərazisinə daxil olan kimi təqib qurtarir. 1958-ci il Cenevrə konvensiyasi hərbi təyyarə tərəfindən dəniz gəmilərinin təqib edilməsini xüsusilə nizama salinmasi üçün əsas normativ aktdir. Ərazidə qanun - qaydalari pozan dəniz gəmisinə dayanmasi barədə əmr verən və həmin gəmini özü saxlaya bilməyən hərbi təyyarə dəniz gəmisini o vaxta kimi təqib etməlidir ki, sahilyani ölkənin dəniz gəmisi və ya təyyarəsi onu dəyişməyə gəlsin. 1958-ci il Konvensiyasina görə açiq dənizdə hər hansi dəniz gəmisini uçuş aparati tərəfindən saxlanmasini əsaslandirmaq üçün yalniz uçuş aparati tərəfindən dəniz gəmisinin törətdiyi hüquqpozmanin müəyyən edilməsi kifayət deyil. Bunun üçün gərək, eyni zamanda, hüquq qaydasini pozan dəniz gəmisinə onun dayanmasi barədə tələb göndərilsin. Əgər dəniz gəmisi kifayət qədər əsaslar olmadiği halda dayandirilibsa və ya saxlanilibsa, onda həmin dəniz gəmisinin sahibinə ona vurulan zərər ödənilməlidir. 1959-cu il Antarktika barəsində müqavilənin sahə təsiri şelf buzlaqlari daxil olmaqla, cənub en dairəsinin 60-ci parallelin daha cənub rayonu ilə müəyyən edilmişdir. Antarktika barəsində müqavilə öz təsirini Antarktika materikinin özünə və yanindaki dəniz məkanina aid edir. Həmin müqavilənin əsas müddəalari Antarktika üzərindəki hava məkaninin rejimini və oradaki uçuşlar hüququnu müəyyən edirlər. Antarktika üzərindəki hava məkani bütün dövlətlərin mülki hava gəmilərinin uçuşlari üçün azaddir. Burada hava gəmilərinin uçuşlari IKAO-nun standartlarina ciddi uyğun olaraq həyata keçirilir. Hərbi hava gəmilərinin Antarktika üzərindəki hava məkaninda uçuşlari yalniz 1959-cu ilin Müqaviləsinin məqsədlərinə görə, havadan Müqavilənin müddəalarina riayət edilməsinə nəzarət etmək üçün həyata keçirilə bilər. Müqavilə iştirakçisi olan dövlətlər Antarktikaya göndərdikləri bütün ekspedisiyalar, habelə öz hava gəmilərinin həmin rayonda uçuşlari barədə əvvəlcədən bir-birinə məlumat verməyə borcludurlar. 1944-cü il Çikaqo konvensiyasinda nəzərdə tutulur ki, açiq dəniz üzərindəki hava məkaninda Konvensiyanin tələblərinə uyğun olaraq müəyyən edilmiş uçuş qaydalari qüvvədədir. Açiq dəniz üzərindəki hava məkaninin səmərəli istifadə edilməsi məqsədilə, IKAO həmin məkanin rayonlara bölünməsi prinsiplərini hazirlamişdir. Bu rayonlarda müvafiq idarəetmə və məlumatlarla təminetmə vasitəsilə beynəlxalq uçuşlarin xidməti həyata keçirilir. Həmin rayonlar 4 əsas kateqoriyaya bölünürlər: 1)konsultativ, yəni məsləhətçi hava məkani; 2)nəzarət edilən hava məkani; 3)uçuşlar üçün təhlükəli zonalar; 4) məhdudlaşdirilmiş uçuşlar üçün rejim zonalari. Bundan başqa, açiq dəniz üzərindəki hava məkaninda beynəlxalq uçuşlarin nizama salinmasi IKAO-nun regional konfranslarinda həyata keçirilir. Bu konfranslarda baxilan məsələlərin əsas dairəsi açiq dəniz rayonlari üzərində daha qənaətli beynəlxalq trasslarin seçilməsi, müəyyən edilmiş hava trasslari üzrə uçuşlarin idarə edilməsinin təşkili, rabitə və meteoroloji məlumatlarla təminetmə məsələləri ilə bağlidir. Açiq dənizin azadliği prinsipinin ayrilmaz hissəsi olan beynəlxalq boğazlardan dəniz gəmilərinin seyrinin və boğazlar üzərindəki hava məkanindan hava gəmilərinin uçuşlarinin sərbəstliyidir. Beynəlxalq boğazlari 2 hissəyə bölmək olar: 1)əsas beynəlxalq dünya su yollari olan boğazlar; 2)qapali dənizlərə aparan boğazlar; Əsas dünya su yollari olan beynəlxalq boğazlar - açiq dəniz və okeanlari və ya açiq dənizin iki hissəsini birləşdirən boğazlardir və onlar uzun müddətdir ki, dəniz gəmilərinin beynəlxalq seyrinə istifadə olunan dünya su yollaridir. Bu cür boğazlara La- Manş, Hibraltar, Magellan, Sinqapur, Pa-de-kale və başqalari aiddir. Beynəlxalq hüququn hami tərəfindən qəbul edilmiş prinsip və normalarina müvafiq olaraq, əsas dünya su yollari olan beynəlxalq boğazlar, onlardan ticarət dəniz gəmilərinin və hərbi dəniz gəmilərinin maneəsiz keçmələri, habelə həmin boğazlarin üzərindəki hava məkanindan hava gəmilərinin maneəsiz uçuşlari üçün həmişə açiqdir. Beynəlxalq boğazlar problemi BMT-nin dəniz hüququ üzrə III konfransinda (1974-cü il) mərkəzi yerlərdən birini tutmuşdu. Həmin konfransda müxtəlif dövlətlər beynəlxalq boğazlarin rejiminə aid layihələr təqdim etmişlər. Layihələr konfrans iştirakçilari tərəfindən baxildiqdan sonra «Müqavilələr üçün ümumi mətn» adli qərar qəbul olunmuşdur. Qərarin 34-cü maddəsi müəyyən edir ki, gəmilərin beynəlxalq seyrinə istifadə olunan beynəlxalq boğazlardan hərəkət rejimi bu cür boğazlari əmələ gətirən sularin statusuna və boğazlarla sərhədləri olan ölkələr tərəfindən onlarin belə sular üzərindəki hava məkanin öz yurisdiksiyasini həyata keçirməsinə toxunmur. Əsas dünya su yollari olan beynəlxalq boğazlarda bütün dəniz və hava gəmiləri tranzitlə keçmək hüququna malikdirlər və onlara maneə törətmək olmaz. Yalniz boğaz üzərindən tez və arasi kəsilmədən uçuşun və dəniz gəmisi seyrinin azad həyata keçirilməsi tranzit keçidini təmsil edir. Ümumi müddəalarla yanaşi, «Ümumi mətn» beynəlxalq boğazlardan tranzitlə hərəkəti həyata keçirən dəniz gəmiləri və uçuş aparatlarinin konkret vəzifələrini müəyyən edir. Bu vəzifələr aşağidakilardan ibarətdir: 1)boğazlardan və ya onun üzərindəki hava məkanindan ləngitmədən keçmək; 2)boğazlarla sərhəddi olan dövlətlərin müstəqilliyinə və ərazi bütövlüyünə qarşi hədə gəlməkdən və güc tətbiq etməkdən çəkinmək; 3) ez və arasi kəsilmədən tranzitin adi qaydasina xas olan fəaliyyətdən başqa hər hansi digər fəaliyyətdən çəkinmək. Tranzit uçuşlari zamani təyyarələr açiq dəniz üzərindən uçuşlarin təhlükəsizliyinə aid olan beynəlxalq qaydalara, üsullara, habelə IKAO tərəfindən müəyyən edilmiş naviqasiya qaydalarina riayət etməlidirlər. «Ümumi mətndə» göstərilmişdir ki, boğazlarla sərhəddi olan dövlətlərə boğazlardan keçidə aid olan qanun - qaydalari qəbul etmək hüququ verilir. Lakin onlarin tətbiq edilməsi tranzit keçidini məhrum etməməli, pozmamali və ya tranzit keçidi hüququnu məhdudlaşdirmamalidir. Bu qanun - qaydalara bütün hava gəmiləri tərəfindən riayət edilməlidir. Həmin qanun - qaydalari pozan dəniz və ya hava gəmisi boğazlarla sərhəddi olan dövlətlərə vurduğu hər hansi zərərə görə beynəlxalq məsuliyyət daşiyir. Boğazlarla sərhəddi olan və boğazlardan istifadə edən dövlətlər öz aralarindaki razilaşma üzrə boğazlarda zəruri naviqasiya avadanliğinin və təhlükəsizlik vasitələrinin müəyyən edilməsi və saxlanilmasi işində əməkdaşliq etməlidirlər. Sahilyani ölkələr isə bundan başqa, boğazlarda dəniz gəmilərinin seyrinə və ya boğaz üzərindən hava gəmilərinin uçuşuna təhlükə barəsində müəyyən qaydada məlumat verməyə borcludurlar. Yüklə 316,26 Kb. Dostları ilə paylaş:
|