MÖvzu informatikanin bəZİ anlayiş VƏ elementləRİ

§2.1. Maus və klaviaturadan istifadənin əsasları 
 
Maus  (Siçan).
  Maus 
Windows  sistemində  obyektləri  idarə  etmək  üçün  ən  əlverişli 
qurğudur.  Adətən  bu  qurğu  müxtəlif  formalarda  ola  bilir  və  uzunsov  kabellə  sistem  blokuna 
birləşdirilir. Bununla yanaşı son model mausların bəziləri kabelsiz olur. 
Bir qayda olaraq standart mausların iki düyməsi olur: sol (əsas) və sağ (köməkçi) düymələr. 
Sol  düymə  əsas  düymədir  və  funksiyası  Enter  düyməsinin  funksiyası  ilə  eynidir.  Yəni  bu 
düyməyə icra düyməsi də deyilir. Sağ düymə isə kontekst menyunu açmaq üçündür. Bunun üçün 
mausun sağ düyməsi bir dəfə basılır. Bununla yanaşı bu düymələrin funksiyalarını dəyişmək və 
sağ  düyməni  əsas  düymə  (icra  düyməsi)  kimi  işlətmək  olur.  Bu  düymələrin  arasında  yerləşən 
kiçik təkərcik isə müxtəlif sənədlərə və veb-səhifələrə baxmaq prosesini asanlaşdırır. 
Kursor  ekranda  adətən  kiçik  ölçülü  standart  ox  formasında  olur.  Qeyd  etmək  lazımdır  ki, 
göstəricinin görünüş forması ekrandakı vəziyyətdən, yəni göstəricinin təyin etdiyi obyektdən asılı 
olaraq  dəyişə  bilər  (şəkil  3.2).  Məsələn,  mausun  göstəricisi  İnternet  səhifəsi  üzərində  hərəkət 
etdikcə  hər  hansı  bir  hiperəlaqəni  müəyyən  edən  kimi  onun  əvvəlki  ox  işarəsi  əl    işarəsinə 
çevrilir. 
 Əgər  maus  hər  hansı  bir  obyekti  göstərirsə,  yəni  mausun  göstəricisi  obyekt  üzərində  bir 
neçə saniyə saxlanılırsa, həmin anda bu obyektin funksiyası haqqında məlumat əks olunur. 
Mausun düymələrinin istifadəsində aşağıdakı dörd əsas qaydadan istifadə edilir: 

 
sol  düymə  bir  dəfə 
basılır,  

 
sol  düymə  ikiqat  (iki 
dəfə fasiləsiz) basılır,   

 
sağ düymə basılır,  

 
sol 
düymə 
basılı 
vəziyyətdə    qalmaqla  maus 
sürüşdürülür.  
Bu göstərilən əməliyyatların hər birində tamamilə fərqli nəticələr alınır.  
Şək. 3.2. 
Göstəricilər 

 
 
24 
Sol  düymə  bir  dəfə  basılır.  Əksər  hallarda  sol  düymənin  bir  dəfə  basılması  elementin 
seçilməsi  və  ya  menyunun  açılması  üçün  istifadə  edilir.  Bəzi  hallarda  isə  bu  əməliyyatla 
proqramlar icra olunur.  
Sol düymə ikiqat (iki dəfə fasiləsiz) basılır. Proqramların icra olunması, eləcə də iş stolunda 
və  ya  istənilən  qovluq  daxilində  hər  hansı  qovluğun,  yaxud  hər  hansı  sənədin  açılması  üçün 
müvafiq piktoqram üzərində mausun sol düyməsi ikiqat basılır.  
Sağ  düymə  basılır.  Obyekt  üzərində  mausun  sağ  düyməsi  (bir  dəfə)  basıldıqda  həmin 
element  üçüm  mümkün  olan  bütün  əməliyyatların  siyahısı  açılır.  Bu  siyahı  həmin  obyektin 
kontekst menyusu adlanır.  
Sol düymə basılı vəziyyətdə qalmaqla maus sürüşdürülür. Buna obyektlərin daşınması da 
deyilir. Bu əməliyyatla ekranda obyektlərin  yerini dəyişmək mümkün olur.  
Klaviatura.  Klaviatura  giriş  qurğusudur.  Bu  qurğu  informasiyanın  kompüterə  daxil 
edilməsi  və  eyni  zamanda    kompüterin  işinin  idarə  olunması  üçün  istifadə  edilir.  Klaviaturanın 
bütün düymələrini öz funksiyalarına görə bir neçə qrupa bölmək olar.  Birinci qrupa daxil olan 
düymələr  klaviaturanın  mərkəzi  hissəsində  yerləşir.  Yəni  bu  qrupa  mərkəzi  hissədəki  hərflər, 
rəqəmlər, eləcə də digər işarələri daxil etmək üçün nəzərdə tutulan düymələr və həmçinin bir sıra 
idarəetmə düymələri daxildir. 
Beləliklə,  klaviaturanın  iş  rejimini  dəyişmək,  yəni  bir  dildən  başqa  dilə,  məsələn,  İngilis 
dilindən  Azərbaycan  dilinə  keçmək  üçün  Ctrl+Shift  və  ya  Alt+Shift  düymələr 
kombinasiyasından istifadə edilir.  
Susmaya  görə  informasiya  klaviaturadan  kiçik  hərflərlə  daxil  edilir.  Lakin  Shift  düyməsi 
basılı saxlandıqda mətn böyük hərflərlə (yuxarı registrə uyğun) daxil edilir. 
Böyük  hərflərlə  yazmaq  rejiminə  (yuxarı  registrə  uyğun  olan  rejimə)  keçmək  üçün  Caps 
Lock  düyməsi  basılır.  Bu  halda    klaviaturanın  yuxarı  sağ  küncündə  yerləşən  CapsLock  işıq 
indiqatoru yanır. Bu düymə təkrar basıldıqda isə klaviatura əvvəlki rejimə (kiçik hərflərlə yazmaq 
rejiminə) keçir və CapsLock işıq indiqatoru sönür. 
 
İkinci  qrupa  klaviaturanın  yuxarı  hissəsində  yerləşən  funksional  düymələr  F1-F12  və 
bəzi  idarəetmə düymələri  daxildir. Bu düymələrin funksiyaları cari  anda  işləyən proqramlardan 
və bəzi hallarda isə əməliyyat sistemlərindən asılı olur.  
Funksional  düymələr  çox  vaxt  Alt,  Ctrl,  Shift  düymələri  ilə  birgə  işlədilir.  Məsələn, 
Shift+F10 kontekst menyunu açmaq üçün istifadə edilir. 
 
Üçüncü  qrupa  kursorun  idarəolunma  (yerdəyişmə)  düymələri  aid  edilir.  Bu  düymələrin 
funksiyası  sənədlər  və  veb-səhifələr  üzərində  hərəkətləri,  eləcə  də  mətnlərin  redaktəsi  zamanı 
zəruri  hissələrə  keçidləri  təmin  etməkdən  ibarətdir.  Bura 
,  ,  ,    və  həmçinin
  Insert, 
Home, Page Up, Delete,  End,  Page Down düymələri aiddir. Belə ki, 
,  ,  ,   
düymələri 
kursorun yerini mətn üzərində göstərilən istiqamətlərdə dəyişmək, veb-səhifəni əvvələ və ya axıra 
doğru vərəqləmək üçün istifadə edilir.  
        Insert, Home, Page Up, Delete, End, Page Down  düymələri mətnlərlə maussuz işləyərkən 
istifadə  edilir.  Belə  ki,  Home  düyməsi  kursoru  sətrin  və  ya  fayllar  (qovluqlar)  siyahısının 
başlanğıcına  və  ya  veb-səhifənin  əvvəlinə,  End  düyməsi  isə  sətrin  və  ya  fayllar  (qovluqlar) 
siyahısının sonuna və ya veb-səhifənin sonuna keçirmək üçündür. Ctrl+Home sənədin əvvəlinə, 
Ctrl+End isə sonuna keçmək üçün işlədilir.   
Page  Up  düyməsi  kursoru  bir  səhifə  yuxarı,  Page  Down  isə  bir  səhifə  aşağı  keçirir. 
Burada səhifə dedikdə sənədin bir ekranda əks olunan fraqmenti nəzərdə tutulur. Delete düyməsi 
kursorun  sağındakı simvolu silir.  Insert  düyməsi daxiletmə  rejimini idarə  edir.  Yəni bu  düymə 
basıldıqda  klaviatura  daxiletmə  rejiminə  keçir.  Bundan  sonra    istənilən  hərfə  uyğun  düymə 
basıldıqda həmin hərf kursorun dayandığı mövqedən mətnə daxil edilir. Bu halda sətrin kursordan 
sağda  yerləşən  hissəsi  bir  mövqe  sağa  sürüşür.  Insert  düyməsi  təkrar  basıldıqda  isə  yeni  daxil 
edilən hərf (mətn) kursorun sağındakı simvolu (mətni) əvəz edir.   
 

 
 
25 
 
Dördüncü  qrupa  rəqəmlər  və  hesab  əməlləri  işarələrini  daxil  etmək  üçün  və  ya 
kursorun  idarə  olunması  üçün    nəzərdə  tutulan  düymələr  daxildir.  Klaviaturanın  bu  düymələr 
yerləşən  hissəsinə  rəqəmli  klaviatura  deyilir.  Rəqəmli  klaviatura  kalkulyatoru  xatırladır  və 
klaviatura üzərində sağ tərəfdə yerləşir. Bu hissəyə bəzən kiçik klaviatura da deyirlər.  
Klaviaturanın  bu  hissəsi  iki  rejimdə  işləyir:  rəqəmlərin  daxil  edilməsi  və  kursorun  idarə 
olunması  rejimləri.  Bu  iş  rejimləri  Num  Lock  düyməsi  ilə  idarə  olunur.  Belə  ki,  Num  Lock 
düyməsi basılan kimi rəqəmli klaviatura ədədi verilənlərin daxil edilməsi və sadə hesablamaların 
aparılması  rejiminə  keçir.  Bu  halda  klaviaturanın  yuxarı  sağ  küncündəki  Num  Lock  işıq 
indiqatoru  yanır.  Bu  düymə  təkrar  basıldıqda  isə  (bu  zaman  Num  Lock  indiqatoru  sönür)  kiçik 
klaviaturanın düymələri kursorun hərəkəti rejiminə  keçir. 
  İdarəetmə  düymələri  kompüterin  işini  idarə  edir.  Bu  düymələr  bir  qrupda  toplanmamış 
və  yuxarıda  qeyd  edildiyi  kimi  klaviaturanın  müxtəlif  hissələrindəki  müxtəlif  qruplarda  
yerləşdirilmişdir. Bunlar təklikdə və ya ayrı-ayrı əməliyyatlarda başqa düymələrlə kombinasiyada 
işlədilir.  Bunlardan  Alt,  Ctrl  və  Shift  düymələri  adətən  təklikdə  işlənmir,  klaviaturanın  başqa 
düymələri ilə birgə işlənir. Bu düymələr başqa düymələrin funksiyalarını  dəyişmək üçün istifadə 
edilir. Məs., proqramdan çıxmaq üçün adətən Alt+F4 kombinasiyasından istifadə edilir.  
Ctrl  +  Alt  +  Delete  düymələr  kombinasiyası  sistemdən  çıxmaq,  tapşırıqlar  dispetçerini 
çağırmaq və s. əməliyyatlar üçün nəzərdə tutulur.  
Ctrl+A    pəncərənin  bütün  elementlərini  və  ya  bütün  mətni  seçmək,  Ctrl+C  seçilmiş 
elementi  buferə  kopyalamaq,  Ctrl+X  seçilmiş  elementi  kəsərək  buferə  yerləşdirmək,  Ctrl+V 
buferdən götürərək dursor dayanan mövqedən yerləşdirmək, Ctrl+Z görülən işdən imtina etmək, 
Shift+Delete seçilmiş elementi səbətə yerləşdirmədən ləğv etmək üçün istifadə edilir. 
Mətn daxil edilərkən yuxarı registri təyin edən  Caps Lock düyməsi də idarəetmə düymələri 
qrupuna  aiddir.  Yuxarıda  qeyd  edildiyi  kimi  bu  düymə  basılarkən  klaviatura  yuxarı  registrə 
uyğun daxiletmə rejiminə keçir və  yuxarı sağ küncdəki Caps Lock işıq indiqatoru yanır, təkrar 
basıldıqda isə sönür.   
Esc  düyməsi  axırıncı  icra  olunan  əməliyyatdan  imtina  etmək  üçün  istifadə  edilir.  Bu 
əməliyyat Ctrl+Z düymələr kombinasiyası ilə də yerinə yetirilə bilir.  
Ctrl+Esc baş menyunu açır.    
Enter düyməsi hər şeydən əvvəl giriş düyməsidir, yəni mətn yığılması prosesində cari sətrin 
daxil edilməsini başa  çatdırmaq və növbəti sətrin daxil edilməsinə keçid üçündür. Bu düymədən 
həm də proqramların icra olunması üçün istifadə edilir. Odur ki, Enter düyməsinə çox vaxt icra 
düyməsi də deyirlər. 
Tab  düyməsi  mətn  daxil  edilərkən  kursoru  bir  neçə  mövqe  sağa  sürüşdürmək  (boşluqlar 
buraxmaq) üçündür.  
 
Space  düyməsi  mətndaxiletmə  prosesində  kursoru  bir  boşluq  sağa  sürüşdürmək  üçün 
istifadə edilir. Bu düymə ilə sözlər arasındakı məsafələri tənzimləmək olur. 
 
Backspace  düyməsi  mətnyığma  (daxiletmə)  rejimində  işləyərkən  kursordan  soldakı 
simvolu silir və sağ tərəf bir mövqe sola sürüşür. Backspace düyməsi həm də Windows Explorer 
proqramı və ya Kompüter (Computer) pəncərəsində yuxarı səviyyədəki qovluqlara keçmək üçün 
istifadə edilir.  
 
Win  (Windows  "start"  Ctrl  və  Alt  düymələri  arasında)  düyməsi  Baş  menyunu  açmaq 
üçündür.  
AppsKey (Win və Ctrl düymələri arasında) obyektin kontekst menyusunu açır. 
 
PrtScn (Print Screen) düyməsi displey ekranını buferə kopyalayır. Alt+PrtScn düymələr 
kombinasiyası isə yalnız ekrandakı aktiv pəncərəni buferə kopyalayır.  
 
ScrLk  (Scroll  Lock)  düyməsi  əksər  proqramlarda  heç  bir  iş  görmür.  Bəzi  proqramlarda 
isə  bu  düymənin  basılması  ox  düymələri  ,  ,  ,    eləcə  də  Page  Up  və  Page  Down 
düymələrinin funksiyasına təsir edir, yəni kursorun hərəkət rejimini (informasiyanın ekrana çıxış 

 
 
26 
rejimini) dəyişdirir. Belə ki, ScrLk (Scroll Lock) düyməsi basılı olan halda (klaviaturanın sağ 
tərəfində yerləşən Scroll Lock işıq indiqatoru yanırsa) kursoru idarə edən düymələr kursoru yox, 
bütün ekranın məzmununu hərəkət etdirir  
 
Pause/Break
 
düyməsi  kompüterin  işini  dayandırır.  Hazırda  bu  düymə  nadir  hallarda 
işlənir.  Belə  ki,  bu  düymə  müasir  əməliyyat  sistemlərində  yalnız  kompüter  yüklənən  zaman 
işləyir.  
 
2.2. Faylar və qovluqlar. Piktoqramlar, etiketlər, pəncərələr 
 
Kontekst menyular. Fayl sistemləri
 
 
 
 
Kompüterin  işlətdiyi  və  yaddaşında  saxlanılan  informasiya  müxtəlif  tipli,  o  cümlədən, 
mətni,  qrafiki,  audio  və  video  formatlarda  ola  bilər.  Bu  müxtəliflikdən  asılı  olmayaraq 
informasiyalar  kompüterin  yaddaşında  müəyyən  standart  struktura  malik  olmaqla  fayllarda 
saxlanılır.  
Fayl  anlayışı  Windows  sistemində  ən  mühüm  anlayışlardan  biridir.  Fayl  -  adlandırılmış 
(müəyyən  adı  olan)  yaddaş  hissəsinə  deyilir.  Başqa  sözlə,  fayl  dedikdə  kompüterin  yaddaş 
qurğularında  (bərk  disk,  CD,  DVD,  USB-  fləş  daşıyıcı  və  s.)    öz  adı  (faylın  adı)  ilə  yazılıb 
saxlanılan verilənlər yığımı nəzərdə tutulur.  
Faylları  axtarıb  tapmaq  və  bir-birindən  fərqləndirmək  üçün  adlarından  istifadə  edilir. 
Kompüter  faylın  adı  vasitəsilə  yerləşdiyi  yeri,  faylda  saxlanılan  informasiyanın  tipini  və  onun 
yazılış formatını təyin edir.   
 
Yuxarıda qeyd edildiyi kimi hər bir faylın öz adı olur. Faylın adı maksimum 255 işarədən 
ibarət  ola  bilər  və  bu  saya  bütün  hərflər,  rəqəmlər,  nöqtə,  vergül,  bərabərlik,  tire,  probel  və  s. 
işarələr daxildir. Faylın adında /, \, 
l
, :, *, ?,  «,  », <, > işarələrindən istifadə edilə  bilməz.  Adlar 
həm latın, həm də rus hərflərilə, böyük və kiçik şriftlərlə yazıla bilər.  
 
Faylın  adı  bir-birindən  nöqtə  ilə  ayrılan  iki  hissədən  ibarət  olur.  Birinci  hissə  faylın  öz 
adını, ikinci hissə isə adın genişlənməsini göstərir. Adın genişlənməsi faylın tipini təyin edir və 
əsasən üç, bəzi hallarda isə dörd simvoldan ibarət olmaqla həm istifadəçiyə, həm də kompüterə 
faylda  hansı  tip  informasiyanın  saxlanıldığını,  faylın  hansı  proqramla  yaradıldığını  və  deməli, 
faylı hansı proqramla açmağın mümkün olduğunu təyin etməyə imkan verir. Faylın adı istifadəçi 
tərəfindən  ixtiyari  qayda  ilə,  adın  genişlənməsi  isə  proqram  tərəfindən  fayl  yaradılarkən 
avtomatik verilir.  
Tez-tez işlənən bəzi genişlənmələr siyahısı: 
    
Genişlənmələr     Faylların tipləri               Fayllar 
                                        
            exe                     proqram                          Calc.exe 
            doc                Word- sənəd                   Fesil1.doc 
            docx                 Word- sənəd                  Fesil2.docx 
            xls                 cədvəl (Excel)                Cedvel5.xls 
            txt 
            mətn sənədi                      Metn2.txt 
            ppt         təqdimat (PowerPoint)        Lahiye1.ppt 
            htm             İnternet səhifəsi                 Tebiet.htm 
            html             İnternet səhifəsi                   Kitab.html 
            hlp 
                kömək                      Windows.hlp 
            bmp             şəkil, fotoqrafiya             Şhekil1.bmp 
            jpg                şəkil, fotoqrafiya                Foto1.jpg 
            gif 
           şəkil, fotoqrafiya             Shekil3.gif 
            mp3                   musiqi                         Mahni5.mp3 

 
 
27 
            mpeg                   video                            Film1.mpeg 
            avi 
                  video                            Klip3.avi 
            zip 
              arxiv ZIP                  Kursishi.zip 
            rar 
          arxiv WinRAR          Diplom_ishi.rar 
Beləliklə, qovluq müəyyən əlamətlərinə görə birləşmiş fayllar qrupuna deyilir.   
Hər bir diskdə çoxlu sayda qovluqlar ola bilər. Həmçinin qovluq daxilində yalnız fayllar 
deyil,  həm  də  başqa  qovluqlar  saxlanıla  bilər.  Yəni  qovluqlar  bir-birinin  daxilində  yerləşdirilə 
bilər və bu proses davam etdirildikcə bir-birinin daxilində (iç-içə) olan qovluqlar ardıcıllığı alınır. 
Bununla da qovluqların ağac şəkilli strukturu yaranır. Bu isə qovluqlar və fayllarla daha effektli 
işləməyə, o cümlədən,
  
kompüterin yaddaşında saxlanılan külli miqdarda fayllar arasından lazım 
olanını çox asanlıqla vaxt itirmədən tapmağa imkan verir.  
  
 
Piktoqramlar, etiketlər, pəncərələr
 
 
 
Adətən  kompüterdə  yerinə  yetirilən  bütün  işlər  bilavasitə  fayllar,  qovluqlar  və  disklərlə 
bağlı  olur.    Ona  görə  də  bu  obyektlərlə  sadə,  rahat  və  səmərəli  işləməyin  mümkünlüyü  üçün 
Windows  sistemində  onların  xüsusi  işarələrindən  istifadə  edilir.  O  cümlədən,    fayllar,  qovluqlar 
və  disklər  üçün  Windows  sistemində  müvafiq  işarələr  işlədilir.  Bu  işarələr  piktoqramlar  və  ya 
ikonalar adlanır. İstənilən piktoqramda həm də təmsil etdiyi obyektin adı olur.   
Beləliklə,  piktoqram-ikona  dedikdə  qovluqları, faylları, diskləri və s. obyektləri göstərən 
kiçik ölçülü qrafiki obyekt nəzərdə tutulur. Yəni Windows sistemindəki piktoqramlar ən müxtəlif 
obyektləri – qurğuları, faylları, qovluqları işarələmək üçün istifadə edilir.   
Faylların  işarələri.  Hər  bir  fayl  həm  adı,  həm  də  ad  qarşısında  əks  olunan  işarəsi- 
piktoqramı  ilə  müəyyən  olunur.  Hər  bir  proqramın  (ofis  proqramı)  və  bu  proqramla  yaradılmış 
sənədin piktoqramları bir-birinə oxşar olur. Bu piktoqramlar  üzərində mausun sol düyməsi ikiqat 
basıldıqda proqram icra olunur və sənəd ekranda (həmin proqramın pəncərəsində) açılır.   
Qeyd  etmək  lazımdır  ki,  piktoqram  faylın  adının  genişlənməsini  əvəz  edir.  Belə  ki, 
Windows sistemi piktoqram vasitəsilə faylın tipini təyin edə bilir. Ona görə də çox vaxt faylların 
piktoqramlarda verilmiş adlarının genişlənməsi olmur. 
  Qovluqların  işarələri.  Yuxarıda  qeyd  edildiyi  kimi  disklərdə  külli  miqdarda  fayllar 
saxlanıldığından  onların  qarışıq  salınmaması  və  lazım  olan  faylın  axtarışına  çox  vaxt  sərf 
olunmaması  üçün  onları  qruplaşdırmaq  lazımdır.  Bunun  üçün  qovluqlardan  istifadə  edilir. 
Qovluqlar faylların qruplaşdırılması üçün lazım olduğundan onlar da disklərdə yerləşir və onların 
da  xüsusi  işarələri  (piktoqramları)  olur.  Nəzərə  almaq  lazımdır  ki,  qovluqların  işarələri  həmin 
qovluqlar daxilində saxlanılan faylların tipindən asılı olur.  
Ümumiyyətlə, qovluqları şərti olaraq iki qrupa bölmək olar: istifadəçi qovluqları və sistem 
(xidməti)  qovluqları.  Bir  qayda  olaraq  piktoqramının  üzərində  xüsusi  (özəl)  rəsmlər  olan 
qovluqlar  sistem  qovluqları  (xidməti  qovluqlar)  adlanır.  Məsələn,  Kompüter  qovluğu,  Şəbəkə 
qovluğu, Səbət qovluğu, İdarəetmə paneli qovluğu və s. sistem qovluqlarıdır. 
İstifadəçi qovluqlarının piktoqramları  sarı rəngdə olur və onların üzərində rəsmlər olmur.  
 Kitabxanaların işarələri.  Windows 7  sistemində əsas kitabxana (Libraries –Kitabxana) kimi 
işlədilən daha bir sistem qovluğundan (virtual qovluqdan) istifadə edilir. Bu kitabxananın (sistem 
qovluğunun) xüsusi işarəsi var.  
Əsas  kitabxana  daxilində  isə  öz  növbəsində  əvvəlcədən  müəyyən  edilmiş  dörd  əlavə 
kitabxana (sistem qovluğu) yerləşir. Bu kitabxanaların da öz funksiyalarına uyğun piktoqramları 
var.   
Disklərin  işarələri.  Windows  sistemində  kompüterin  bərk  diskinə,  həmçinin  dəyişdirilə 
bilən  daşıyıcılarla  iş  üçün  nəzərdə  tutulan  qurğulara,  eləcə  də  kompüterə  qoşulan  xarici 

 
 
28 
informasiya daşıyıcılarına (məs. “fləş” daşıyıcı vəyə rəqəmli fotoaparat ) xüsusi adlar verilir. 
Bu adlar latın əlifbasının baş hərflərindən, qoşa nöqtədən və xüsusi işarədən ibarət olur.  
Disket üçün nəzərdə tutulan disk daşıyıcısı A: ilə (əgər disket  daşıyıcıdadırsa) işarələnir.   
Əgər bərk disk hissələrə bölünməmiş olarsa, o halda optik  ötürücülər  də  (kompakt  disk 
daşıyıcıları kimi) D: ilə,   
əks   halda  isə  məsələn,  bərk  disk C: və D: bölmələrindən  ibarət olarsa, onda  optik ötürücü E: 
ilə işarələnir.  
Etiketlər.
 
Windows  sisteminin  mühüm  qrafiki  elementlərindən  biri  etiketdir  (Shortcut). 
Burada Shortcut sözü kəsə  yol (qısa  yol) mənasında işlənir. Başqa sözlə desək, etiket hər hansı 
fayl obyektini (proqramı, sənədi, qovluğu və s.) tapmaq üçün keçilən qısa yolu göstərir. Belə ki, 
etiket çox  kiçik ölçülü elə bir fayldır ki, bu faylda  müəyyən bir fayl obyektinin dəqiq ünvanını 
göstərən  əlaqə  saxlanılır.  Yəni  etiket  obyektin  harada  saxlanıldığını  göstərir  və  onun  dəqiq 
ünvanını təyin edir.. 
Yadda saxlamaq lazımdır ki, etiket obyekt deyildir, o yalnız obyektin yerini göstərir. Ona 
görə  də  obyektlərə  xələl  gətirmədən  onların  etiketlərinin  adını  və  yerini  dəyişmək  və  ya  onları 
ləğv etmək olar. Bu halda obyekt toxunulmaz qalır.   Yəni etiketin ləğv olunması obyektin ləğv 
olunması demək deyildir.  
Etiketin işarəsi aid olduğu obyektin işarəsi ilə demək olar ki, eynidir. Yəni etiketin işarəsi 
aid  olduğu  obyektin  işarəsindən  yalnız  onunla  fərqlənir  ki,  onun  piktoqramının  aşağı  sol 
küncündə kiçik ölçülü ox işarəsi olur.
 
Çox böyük yaddaş oblastı tutan proqramların işlədilməsində də etiketlərdən istifadə etmək 
səmərəlidir.  Bu  cür  proqramlara  tez-tez  müraciət  olunması  səbəbindən  onların  əlavə  olaraq  İş 
stolunda və ya istifadəçi qovluğunda saxlanılması lüzumsuz yerə artıq yaddaş sərfinə səbəb olur.  
 
Etiketlərdən istifadə etdikdə bu problem aradan qalxır. Yəni belə proqramlar hamı üçün ümumi 
olan qovluqda saxlanılır, lakin istifadəçilər isə bu  proqramların özü əvəzinə onların etiketini öz 
qovluğuna və  ya İş stoluna yerləşdirir. Etiket 2kb-dan da az  yaddaş hissəsi tutduğundan həm İş 
stolunda, həm istifadəçi qovluğunda böyük həcmli fayl obyektlərinin yalnız etiketlərini saxlamaq  
daha məqsədəuyğun-dur.   
Pəncərələr. Windows əməliyyat sisteminin adının ingiliscədən tərcüməsinin “Pəncərələr” 
olması təsadüfi deyildir. Yəni bu sistemin işində pəncərə ən mühüm qrafiki elementdir. Belə ki, 
Windows  əməliyyat  sistemində  görülən  bütün  işlər  bilavasitə  pəncərələrlə  bağlıdır.    Belə  ki, 
bütün  qovluqlar  və  disklər  kompüter  ekranında  standart  strukturlu  pəncərələrdə,  eləcə  də  bütün 
proqramlar icra olunarkən öz pəncərələrində açılır. Bu zaman kompüter ekranına çıxarılan hər bir 
sənədin məzmunu müvafiq tətbiqi sistemin pəncərəsində əks olunur. Odur ki, istənilən piktoqram 
üzərində mausun sol düyməsi ikiqat basıldıqda kompüter ekranında müəyyən bir pəncərə açılır.  
Windows sistemində pəncərələrin dörd növü var:  
I. 
Qovluq və disk pəncərəsi; 
II. 
Tətbiqi sistem (proqram) pəncərəsi; 
III. 
Dialoq pəncərəsi; 
IV. 
Sorğu sisteminin  pəncərəsi.  
I
. Qovluq və disk pəncərəsi.  
Windows  sisteminin  əvvəlki  versiyalarını  yada  salsaq  qeyd  etməliyik  ki,  indiyə  qədər 
qovluq pəncərəsinin başlıq sətrində onun adını həmişə görmüşük. Lakin şəkil 3.15-də qovluğun 
adı  başlıq  sətrində  yoxdur.  Windows  7  sistemində  qovluğun  (diskin)  adı  müvafiq  pəncərənin 
başlıq  sətrində  əks  olunmur.  Başlıq  ləğv  olunduğundan  qovluğun  pəncərə  interfeysi  bir  az 
sadələşib.   

 
 
29