Муќаддима

 
Skrubberlar 
Ma’lumki, yoqilg’ilarni yoqish paytida tutunlar, bug’larni kondensasiyalashda 
esa, tumanlar hosil bo’ladi. Ularning tarkibidagi qattiq va suyuq zarrachalarning 
o’lchami 0,3-5,0 mkm atrofida bo’lishi mumkin Bunday kichik zarrachalarni quruq 
holatda chang cho’ktirish kameralari va siklonlar yordamida ushlab qolish ancha 
qiyinchiliklarni tug’diradi. 
Agar changli havo tarkibidagi qattiq chang zarrachalarning o’lchami 5 mkm dan 
kichik bo’lsa, unda havoni ho’l usulda, ya’ni changli havoni yuvish yoki namlash usuli 
bilan tozalanadi. Buning uchun skrubberlardan (ko’pincha Venturi skrubberidan) 
foydalaniladi. 
Skrubber inglizcha so’z bo’lib, changli havo yoki gazlarni yuvish yoki namlash 
usuli bilan tozalaydigan qurilmadir. Skrubberlar ish uslubiga ko’ra siklonlarga 
o’xshaydi, ammo ularning siklonlardan farqi – ularda suv, ishqor, kislota tuz eritmalari 
bilan changli havo namlanadi va tarkibidagi chang ushlab qolinadi. Bu suyukliklar 
skrubberning korroziya (yemirilish)ga uchratib, ishdan chiqishiga sabab bo’ladi. 
Changli havo oqimini yuvish yo’li bilan havoni changdan tozalash mumkin. 
Changli havo oqimi suyuqlik qatlami yoki uning tomchilari bilan kontaktda bo’ladi. 
Chang zarrachalari esa suyuqlikka yopishib olib, tozalash qurilmasida quyqumcho’kma 
hosil qiladi. 
Suyuqlikni sochib beradigan changli havoni yuvuvchi qurilmalar forsunkali 
skrubberlar deb ataladi. Ularning ichi bo’sh bo’lib, pastki qismidan changli havo va 
yuqori qismidan forsunkalar yordamida suv purkab beriladi (7-rasm). Suv yuqoridan 
pastga, changli havo esa unga qarama-qarshi harakat qiladi. 

---

84 
7-rasm. Forsunkali skrubber.
Suyuqlikni purkab beruvchi qurilmalar (forsunkalar) 0,3-0,4 MPa bosim bilan 
ishlaydi. Agar changli havo oqimining tezligi 5 m/s dan yuqori bo’lsa, forsunkalarning 
yuqori qismida tomchilarning tozalangan havo bilan birga skrubberdan chiqib 
ketmasligi uchun tomchi ushlagich moslama o’rnatiladi. 
Changli havo oqimini yuvish yo’li bilan nihoyatda kichik (0,1 mkm dan kichik) 
chang zarrachalarini ushlab qolish mumkin. Natijada havoni 99% gacha tozalash 
mumkin. 
Skrubberning balanligi uning diametriga nisbatan 2,5 marotabagacha katta 
bo’lishi mumkin. Har 1 m
3
changli havoni chang zarrachalaridan tozalash uchun 0,5 l 
dan 8 l gacha suv sarflanishi mumkin. Bir tonna suyuqlikni o’lchami 0,001 mm dan 3 
mm gacha bo’lgan tomchilar shaklida purkab berish uchun 2-20 kVt elektr energiyasi 
sarf bo’ladi. 
Shuni alohida ta’kidlash kerakki, changli havoni yuvuvchi qurilmalar yordamida 
nafaqat changlardan tozalash mumkin, balki bir vaqtning o’zida ulardan quyidagi 
vazifalarni bajarishda foydalanish mumkni: 
1. Havo yoki gazlarni namlash orqali ularni sovutish 
2. Chang zarrachalari bilan birga suv tomchilari va tumanlarni ushlab qolish. 
3. Changli havo tarkibidaga chang zarrachalarni suyuqlikka shimdirish 
(absorbsiyalash). 
Ammo changli havo yoki gazlarni yuvuvchi qurilmalar kamchiliklardan holi 
emas: 
1. Changli havoni yuvuvchi qurilmalarida chang zarrachalari yopishib qoladi. 
2. Changli havoni, ayiiqsa tajovuzkor (agressiv) gazlarni tozalash uchun, tozalash 
qurilmalarni korroziya (yemirilish)dan himoya qilish talab qilinadi. 
3. Suyuqlik (odatda suv)ning changli havoni yuvishdagi sarfi ancha kattadir. 
4. Changli havo yoki gazlarni yuvuvchi qurilmalarni past (0° S dan kichik) 
haroratlarda ishlatib bo’lmaydi, chunki suv muzlab qoladi. 
5. Yuqori tezlik bilan ishlaydigan tozalash qurilmalarida ko’shimcha tomchi 
ushlagichlar (tuman ushlagichlar)ni o’rnatish talab qilinadi. 

---

85