Mübariz yusifov linqviSTİk tipologiYA

Mübariz Yusifov
146
titrəyən), дрожать (titrəmək, əsmək), дрожь
(titrəmə, əsmə) 
kimi sözlərədə dast gəlmək olur. İngilis dilində dr kökünün büd-
rəmək, titrəmək mənasındakı sözlərdə tr adekvatına rast gəlmək 
olur: tremble (titrəmək, əsmək), trembling (titrəmə, əsmə), tre-
mor (titrəyiş, əsmək).
Ərəb dilində dr, tr köklərinin adekvatı kimi lərzə (titrəyiş, 
əsmə) sözünün tərkibində işlənən lər variantına rast gəlmək olur. 
L samiti dil-diş səsi olduğu üçün onun d-l keçidi də (gözlər-göz-
dər, sözlər-sözdər) istisna deyildir.
Titrəmək sözünün daxilindəki tr elementlərinin oxşarına 
rus dilindəki aşağıdakı kimi sözlərdə rast gəlmək olur: трясти 
(silkələnmək, yırğalanmaq, əsdirmək), трястись (əsmək, yırğa-
lanmaq), трясучий (titrəyən, əsən), трясучка (titrəmə, qızdırma), 
ingilis dilində isə tr birləşməsinin adekvatına titrəyən, silkələnən 
mənasındakı tremendous sözünün tərkibində rast gəlmək olur. 
Axsa sözündəki xs elementləri, əslində kəsməklə, qısalıqla, 
gödəkliklə bağlı müvafiq sözlərin tərkibindəki qs (ks) element-
ləri ilə uyğunlaşır.
Axsamaq ayağa aiddir ki, ayağın biri ya əyriliyə görə, ya da 
qısalığa görə fərqləndikdə axsayış yerimək zamanı hiss olunur. 
Odur ki, axsamaq sözündə qısalıq, kəsmək anlayışı aparıcı məna 
xüsusiyyətindən ibarətdir. Bu mənada, rus dilindəki косой (əyri, 
çəp, qıyqac), косо (çəp, çəpəki), косный (ətalətli, ləngərli) kimi 
sözlərdəki kos kökünü xs (qs, ks) birləşməsinə adekvat hesab 
etmək olar. Azərbaycan dilində fleksiyalaşmış köklər öz dövrü-
nü başa çatdırdığına görə həmin yolla düzələn köklər yeni kök 
variantı kimi təsəvvür yaradır. Məs. atlanmaq sözündə tl (atlan) 
kökü itib yeni kök variantı əmələ gətirir. 
Dillər arasında bu tipli oxşarlıqları da müəyyən etmək çə-
tin deyildir. Məsələ bundadır ki, bütün sözlərin tam adekvatını 
dillərin hamısında tapmaq mümkün olmur. Bir çox hallarda isə 

---