Mübariz yusifov linqviSTİk tipologiYA

Mübariz Yusifov
162
K (q) – b-v keçidi: kopf (alm.), qolova )rus), pas (xak), baş 
(Azərb.).
Şaquli keçidli paralel müştərək sözlərə Hind-Avropa dilləri-
nin nümunələrində də rast gəlmək olur: kino (lat.), sinema (ing.), 
kinema (yun.), kentavr – sentavr (qədim yunan), kordia (yunan), 
serdüa (rus), sentum (lat.), kentum (yun.) kimi sözlər bu cəhət-
dən maraq doğurur.
Paralel müştərək sözlər sinonim istiqamətində yaranmış dil 
vahidlərinin bir tərkib hissəsidir. Sinonimlər bir dilin daxilində 
məna zənginliyini gücləndirdiyi kimi, dilin leksik potensialının 
artmasına xidmət etdiyi kimi, paralel müştərək sözlər də həm bir 
dilin, qohum dillərin və eləcə də qohum olmayan dillərin lüğət 
tərkibinin canlanmasına çox güclü təsir göstərir. Dildə sinonim-
lik paralel sözlərdən daha artıq inkişaf perspektivi qazandığına 
görədir ki, belə sözlər, artıq, dilin dərin qatlarında qalmış vahid-
lər səviyyəsində araşdırılır. Sinonimlərin potensialı isə dillərin 
informasiya mühitinin genişlənməsi prosesi ilə həmahəng şəkil-
də artmaqda davam edir. Paralel müştərəkliyin öyrənilməsinin 
etimologi təhlildə çox böyük üstünlüyü vardır. Eyni zamanda, 
dilin leksik-semantik inkişafının öyrənilməsi sahəsində də pa-
ralel müştərəkliyə aid nümunələrin müqayisəli təhlil olunması 
məsələsi xüsusi bir əhəmiyyət kəsb edir.
Paralel müştərəkliyin öyrənilməsi ilə həm də dillərin dife-
rensiyallaşması prosesinə dair bir çox məsələlərin, o cümlədən, 
dialekt fərqlərinin baş verməsi problemlərinə aydınlıq gətirmək 
mümkündür. Paralel müştərəklik nümunəsindəki sözlərin yaran-
ması əşya, hadisə və proseslərin oxşar təfəkkür imitasiyası ilə 
qavranılmasının nəticəsidir. Bu cür dil vahidlərinin öyrənilməsi 
təfəkkür tipologiyalarının arasında mövcud olan və zahirdə gö-
rünməyən əlaqələrin aşkara çıxarılması baxımından xüsusi əhə-
miyyət daşıyır. 

---