Mübariz yusifov linqviSTİk tipologiYA

Yunan dilçilik məktəbi
Yunan dilçiliyinə iki əsas məktəb daxil idi: 
1.Yunan dilçiliyi 
2. İsgəndəriyyə qrammatikası 
Yunan dilçiliyi Yunanıstanın özündə yaranmışdır. Bu mək-
təblərin tədqiqat üsulları arasında fəqrlər var idi. Yunan dilçilik 
məktəbində dilçiliyin nəzəri məsələləri, həmçinin ritorika və 
üslubiyyat kimi shələr öyrənilirdi. Bu məktəbin nümayəndələri 
Demokrit, Platon, Aristotel kimi böyük filosoflər olmuşlar. 
İsgəndəriyyə qrammatikası məktəbində dilçiliyin prak-
tik məsələlərinin öyrənilməsi üstünlük təşkil edirdi. Norma-
tiv qrammatikanın tədqiqinə və təhlilinə üstünlük verilirdi. Bu 
məktəbin nümayəndələri filosoflar yox, dilçilər olmuşlar. Bu 
məktəbdə mübahisəli məslələr adlar və əşyalar arasında əlaqə-
nin olub-olmamasında idi. 

---

Linqvistik tipologiya
69
İsgəndəriyyə məktəbinin ən görkəmli nümayəndələrindən 
biri Samofrakiyalı Aristrax idi. O, eramızdan əvvəl 200-cü – 
150-ci illərdə anadan olmuşdur. Onun şagirdi Dionisi eramızın 
100-cü ilində anadan olub. Bu dilçilik məktəbinin ənənələri üzrə 
fonetikaya, morfologiyaya, leksikologiyaya və sintaksisə dair 
çoxlu tədqiaqtlar aparılmışdır.
Ərəb dilçilik məktəbi
Bu məktəb eramızın VII-VIII əsrlərində yaranmışdır. Böyük 
inkişaf yolu IX-X əsrlərə aiddir. Ərəb dilçiliyi də hind dilçiliyi
kimi dini mənbələrin dilini ərəb dialektlərinin təsirindən qoru-
maq məqsədini əsas tuturdu. Ərəb dilçiliyi məktəbinin əsas nü-
mayəndələri bunlar idi: Sibəveyhi (793-cü ildə ölüb) leksikoq-
raf, milliyətcə fars; Əbu-Übeyda (770-837) yunan, saqan-hindli; 
Xətib Təbrizi üslubiyyatçı, Azərbaycanlı. 
Ərəb dilçiliyi məktəbinin nümayəndələrinin fonetikaya, le-
sikoqrfiya və qrammatikaya aid çoxlu əsərləri var idi. 
Ərəblər səs və hərfi bir-birindən fərqləndirirdilər. Bu da yu-
nan və hind dilçiliyi ilə müqayisədə üstünlük idi. Fonetikada səs-
lərin və səsdəki mənalılığın müəyyənləşdirilməsi fonetika sahə-
sində irəliləyiş idi. Ərəb alimləri sait və samitləri fərqləndirir və 
samitlərin tələffüz yuvalarını dəqiqliklə təsvir edirdilər. Samit-
lərin 16 əmələgəlmə yerini göstərirdilər. Bu da təcrübi (eksperi-
mental) fonetikanın olmadığı dövrdə böyük irəliləyiş idi. Əsas 
əsərlər bunlar idi: Əli ibn Sina- “Danışıq səslərinin səbəbləri”, 
İhva- “Sosioloji fonetika”, Sibəveyhi -“Əl-kitab” (qrammatika)
Daxili fleksiya və şəkilçilərin iştirakı ilə sözdüzəltmə yol-
larını yaxşı izah edirdilər. Söz köklərini üç samit əsasında izah 
edirdilər: məktəb – k-t-b, kitab – k-t-b, məktub - k-t-b, katib – 
k,t,b; natiq – n, t, q, nitq – n, t,q məntiq – n, t, q; hökm – h, k, m, 
hakim – h, k, m; təhkim – h, k, m, həkim – h, k, m.

---