MÜƏLLİF: seyyid kamal təRCÜMƏ edəN: VÜsal hüseynzadə

BÜT SINDIRAN

Həzrət İbrahİmİN (ə) ƏHVALATI

Bahar gəldi. Dəclə və Fərat çayları su ilə doldu. İnsanlar sevindilər. Onlar Ur şəhərində və Babilin digər yerlərində bayram məclisləri qurdular.

Bahar çatdıqda insanlar sevinirdilər. Çayların səviyyəsi yuxarı qalxdıqda əkinçilr şad olurdular. İnsanlar sevinirdilər, çünki, əkdikləri məhsulları artacaqdı.

Ur şəhərinin əhalisi piramidaya bənzər yumurtavari Zəqurə adlı mə`bədlərinə gedirdilər. Onlar özləri ilə nəzir və hədiyyələr aparır, allahlarının, xüsusilə də Mordux allahının qarşısına qoyurdular.

Babil əhalisi öz bayram məclislərini şəhərdən çöldə gözəl bir yerdə keçirirdilər. Onlar baharın gəlişini bayram edirdilər. Atılıb-düşür, oynayır və yeyirdilər. Bayram məclisi qurtarandan sonra isə öz şəhərlərinə qayıdıb, mə`bədlərinə gedirdilər.

Mə`bəd, Ur şəhərində Zəqurənin yuxarısında yerləşirdi. Orada sıra ilə allahlar düzülmüşdülər. Bütün o allahların hamısı daşlardan yonulub düzəldilmişdi.

Babil camaatı günəşə, aya və ulduzlara, həmçinin Zöhrə (Venera) ulduzuna -da ibadət edirdilər. Onlar həmçinin yerə sahib olan padşaha da ibadət edirdilər.

O zaman, yə`ni dörd min il öncə Kən`an oğlu Nəmrud həmin yerin padşahı və sahibi idi. Bə`zi insanlar ona ibadət edirdilər. Çünki, ondan qorxurdular. O, insanları öldürür, həbsə salır və məhsullarından istədiyi qədər götürüb, mənimsəyirdi.

Bahar fəslində insanlar öz nəzirlərini götürüb, mə`bədə sarı yollandılar. Özləri ilə keçi balası və buğda sünbülləri aparır və allahlarının yanına qoyurdular. Onlar istəyirdilər ki, allahları onlardan razı olsun, onlara xeyir və bərəkət bəxş etsin.

Bütün nəzirlər keşişlərə çatırdı. Onlar münəccim idilər. Ona görə də insanlar onlara hörmət edirdilər. Padşah da onlarla məsləhətləşirdi.

İBRAHİMİN (Ə) DOĞULMASI

Bir gün mə`bədin keşişləri Nəmrudun yanına gəlib dedilər:

-Ulduzlar bir körpənin doğulacağından xəbər verirlər. Sənin səltənətin onun əli ilə sona çatacaqdır. Nəmrud nigaran olub, narahat halda dedi:

-O nə vaxt doğulacaqdır?

Keşişlər dedilər:

-Bu il.

O il Nəmrud əmr etdi ki, doğulacaq bütün oğlan uşaqlarını qətlə yetirsinlər. Həmin ildə Həzrət İbrahim (ə) anadan oldu. Anası övladı üçün qorxurdu. O bir mağaraya sığındı və özünün günahsız körpəsini orada qoyub, evinə qayıtdı. Heç kəsin macəradan xəbəri yox idi. Nəmrud o ildə saysız hesabsız körpəni qətlə yetirdi. Analar öz körpələri üçün ağlaşırdılar. Uşaqların bə`ziləri bir neçə aylıq, bə`ziləri bir neçə günlük idilər. Bə`ziləri isə dünyaya gəldikdən yalnız bir neçə saat sonra öldürülürdü.

Nəmrud deyilən uşaqdan qorxurdu. O il sona çatdıqda rahat nəfəs aldı. Çünki, bütün oğlan uşaqlarını öldürmüşdü.

İbrahim (ə) Babilə və Ur şəhərinə yaxın olan Kövsəriyyə şəhərində anadan olub, mağarada böyüdü.

Rəbbimiz onu qorudu. Ona barmağını sovurmağı və bununla qidalanmağı öyrətdi. Nəmrud o uşağı qətlə yetirmək istəyirdi. Amma, Allahın istəyi bu idi ki, İbrahim (ə) diri qalsın. O yaşasın və bütpərəstləri Allahın ibadətinə yönəltsin.

İbrahim (ə) böyüdü. Anası mağaraya tərəf gəldi və övladını öpdü. Onu qucaqladı və sonra evinə apardı. İnsanlar elə bilirdilər ki, İbrahim (ə) iki-üç yaşlı uşaqdır. Amma, halbuki, onun ömründən yalnız bir neçə həftə keçirdi. Ona görə də Nəmrudun əsgər və mə`murları ona toxunmadılar.

BÜTLƏR

O zaman insanlar bütpərəst idilər. Morduxu allahlar allahı adı ilə, Əyi ədalət və qanun allahı, Sini səma allahı, İştəri və digər allahları sitayiş edirdilər. Onların çoxu Zöhrə ulduzuna, günəş və aya ibadət edirdilər. Orada heç kəs eyib və nöqsanlardan uzaq olan Sübhan Allaha ibadət etmirdi. İbrahim (ə) belə bir zamanda doğulub, böyüdü.

AZƏR

Azər ulduzşünas bir insan idi. O allahların heykəlini düzəldirdi. Nəmrud Azərlə məsləhətləşirdi. İbrahim (ə) Azərin evində yaşayırdı. Azər onun anasının atası idi. Ona görə də İbrahim (ə) onu ata çağırırdı.

İbrahim (ə) böyüyüb, cavanlıq yaşına çatdı. Sübhan Allah ona ağıl, düşüncə və iste`dad bəxş etdi. Onun pak və təmiz ürəyi var idi. Ona görə də bütlərə ibadət etmirdi. Onlara iman gətirməmişdi. O təəccüb edirdi ki, insanlar necə öz əlləri ilə yonduqları bütlərə ibadət edirlər?! Allah bunlardan böyükdür.

İbrahim (ə) şəhərə getdi. O həqiqət axtarışında idi. Gecə çatmışdı. Qaranlıq şəhəri özünə qərq etmişdi. Mə`bəddən savayı heç bir yerdə işıq görünmürdü. Zöhrə ulduzuna pərəstiş edənlər tə`zimlə göyə baxırdılar. Onlar inanırdılar ki, o ulduz onların rəbbidir. Onlara ruzi yetirən, xeyir və bərəkət verən odur.

İrahim onların yanında durdu. Göyə baxır və həqiqəti axtarırdı. O, həqiqi Allahı axtarırdı. Bu halda ay çıxdı və səmada göründü. Ay öz nuru ilə hər yeri işıqlandırdı. İbrahim (ə) ağıllı bir cavan idi. İnsanları qərq olduqları azğınlıqdan çəkindirmək istəyirdi. Onları başa salmaq istəyirdi ki, Allah böyükdür. Ona görə də onlara dedi:

-Bu mənim rəbbimdir.

Zöhrə ulduzuna ibadət edənlər ona sarı dönüb, dedilər:

-Necə?

İbrahim (ə) dedi:

-Sizin ibadət etdiyiniz Zöhrə ulduzu gözlərdən itdi. Amma, həqiqi Allah heç vaxt gizlənib, gözdən itməz.

Zaman keçdi və ay səmada dolanıb, gözdən itdi. Bir saatdan sonra günəş doğdu. İbrahim (ə) qışqırdı:

-Bu mənim Rəbbimdir. Bu daha böyükdür.

Camaatın bə`zisi bu cavanın sözlərinə inandılar. Öz-özlərinə dedilər ki, bəlkə də onun dedikləri doğrudur. Amma, günəş də gözdən itdi. Yenidən qaranlıq hər yeri bürüdü. İbrahim (ə) səmaya nəzər saldı və uca səslə dedi:

-Mən günəşə ibadətdən uzaqlaşıram. Günəş ibadət olunası allah deyil. Mən günəşi, ayı, Zöhrəni, yeri, göyü və bizim hamımızı yaradan Allaha ibadət edirəm.

İMANLI CAVAN

Allahlara hörmət etməyən və Nəmruddan qorxmayan cavan İbrahimin (ə) sözləri hər yerdə yayıldı. İnsanlar İbrahimin (ə), heç bir ziyan və xeyirləri olmayan qondarma allahları məsxərə etdiyini eşidirdilər.

İbrahim (ə) böyüdü. O on altı yaşına çatmışdı. Bütün Babil camaatı bilirdilər ki, İbrahim (ə) allahlara ibadət etmir. İnsanların çoxu onun allahları ələ saldığını görmüşdülər.

Hətta İbrahimin (ə) babası Azər bir gün İbrahimin (ə), onun bütlərindən daha gözəl bir büt düzəltdiyini gördü. Azər öncə sevindi və elə bildi ki, İbrahim (ə) də ona kömək edib, mə`bədi qoruyacaqdır. Amma, İbrahim (ə) yonduğu bütü sındırdı.

Azər İbrahimin (ə) etdiyi işə çox qəzəbləndi və ona dedi:

-İbrahim, niyə yonduğun allahı sındırdın? Allahların qəzəbindən qorxmursanmı?

İbrahim (ə) hörmətlə cavab verdi:

-Atacan, heç nə eşitməyən, heç nə görməyən və sənin heç bir ehtiyacını tə`min etməyən bütlərə niyə ibadət edirsən? Ata! Şeytana ibadət etmə! Şeytan Allaha itaətsizlik göstərmişdir.

-Ey İbrahim! Sən mənim allahlarımdan uzaqlaşırsanmı? Əgər işlərindən əl çəkməsən səni daşqalaq edəcəyəm. İndi isə uzun zamana qədər mənim yanımdan get!

İbrahim (ə) çox ədəbli bir cavan idi. O, babası Azəri çox sevirdi. Onu ata deyə çağırırdı. Ona görə də evdən çıxmazdan əvvəl Azərlə sağollaşıb, dedi:

-Salam olsun sənə! Rəbbimdən sənin üçün bağışlanmaq istəyəcəyəm. Həqiqətən, Allah məni çox sevir.

İbrahim (ə) öz Rəbbindən istədi ki, Azəri nur və imana hidayət etsin.

İbrahim (ə) insanlardan uzaqlaşdı. Yeganə və şəriksiz Allahın ibadəti ilə məşğul oldu. Camaat hər hansı bir münasibətdə mə`bədə gedir və bütlərə ibadət edirdilər. Onlar öz nəzirlərini onların yanlarına qoyurdular. Amma, İbrahim (ə) yeganə Allaha ibadət edir və bütlərdən uzaq gəzirdi.

BAHAR

İbrahim (ə) insanları yeganə Allahın itaətinə hidayət etmək barədə fikirləşirdi. Bütün insanlar büt, günəş, ay və ulduza ibadət və Nəmruda pərəstiş edirdilər. Bahar fəsli çatdı, güllər çiçəkləndi və çayların suyu artdı. Camaaat baharın gəlişinə sevindilər. Onlar baharın gəlişi və ne`mətin bolluğu bayramını keçirməyə hazırlaşdılar. O zaman bütün insanlar bayram mərasimini keçirmək üçün şəhərin kənarına gedir, yeyib-içir, atılıb-düşür və oynayırdılar. Daha sonra onlar öz nəzirlərini mə`bəddə allahların yanına qoymaq və hədiyyələri keşişlərə təqdim etmək üçün şəhərə qayıdırdılar.

Camaat şəhərin çölünə getməyə hazırlaşırdı. Amma, İbrahim (ə) hazırlaşmırdı. O bayram mərasiminə getmək barədə heç fikirləşmirdi də. Ona dedilər:

-Ey İbrahim, sən niyə getmirsən?

İbrahim (ə) dedi:

-Mən xəstəyəm.

O, doğru yolu tə`yin edə bilməyən insanlardan ötrü nigaran idi. İbrahim (ə) bütün işlərində onlarla fərqlənirdi. Paltarlarını təmiz saxlayır, dırnaqlarını qısaldır və başının tükünü azaldırdı.

İnsanlar, hətta Nəmrud və bütün keşişlər də bahar bayramını keçirmək üçün şəhərdən çıxdılar. İbrahim (ə) şəhərdə tənha qaldı. Əlinə bir balta götürüb, böyük mə`bədə sarı yollandı. O mə`bəddə hamısı daşdan düzəldilmiş çoxlu allahlar var idi. Allahların bə`zisi kiçik, bə`zisi böyük idi. Orada bütün bütlərdən böyük olan bir büt vardı. Onun adını Mordux qoyub, allahların allahı adlandırırdılar. İbrahim (ə) mə`bədin pillələri ilə yuxarı qalxdı. Mə`bəd tamamilə boş idi. Yalnız bütlər qalmışdılar və iylənmiş ət və qanların qoxusu.

İbrahimin (ə) gözü onlarla qondarma allaha düşdü. O öz-özünə fikirləşirdi: «Görəsən bir insan heç bir ziyan və faydası olmayan bir daşa necə ibadət edir?!»

Bütlər hərəkətsiz halda öz yerlərinə mıxlanmışdılar. Onlar danışmır və heç bir iş görmürdülər.

İbrahim (ə) qəzəblə qışqırdı:

-Niyə xörək yemirsiniz?

Boş mə`bəddə onun səsi əks səda verdi.

-Niyə xörək yemirsiniz?

İrahim uca səslə dedi:

-Niyə danışmırsınız?

Səsi mə`bədin fəzasında fırlandı:

-Niyə danışmırsınız?

İbrahim (ə) yalançı allahları sındırmaq qərarına gəldi. O, insanlara sübut etmək istəyirdi ki, onlar bərk daş parçasından başqa bir şey deyillər.

Ona görə də baltanı qaldırıb, daş allahlara zərbələr endirdi.

Bütlər cavan İbrahimin (ə) zərbələri altında dağılırdılar. Onların tikələri yerin üzərinə tökülürdülər. İbrahim (ə) böyük bütə çatdı. Beyninə bir fikir gəldi. Cavan İbrahim (ə) baltanı allahların böyüyünün boynundan asdı.

Bütləri sındırdıqdan və mə`bədi daş parçaları ilə doldurduqdan sonra oradan çıxdı. Sanki güclü bir zəlzələ baş vermiş və onları bir-birinə vurmuşdu.

Cavan İbrahim (ə) mə`bəddən çıxdı. O, üzünü səmaya tutub baxdı. Bir dəstə ağ göyərçin gördü. Onlar mavi səmada sakitcə uçurdular.

Bahar bayramları sona çatdı. Babil camaatı şəhərə qayıtdı. Gecə çatdı və şəhər qaranlığa büründü. Nəzirləri allahların yanına qoymaq vaxtı çatmışdı.

Onlar böyük mə`bədə sarı yola düşdülər. Onlar özləri ilə məş`əllər, nəzirlər və hədiyyələr aparan uzun karvan formasında mə`bədə gedirdilər. Keşişlər karvanın qarşısında hərəkət edirdilər.

Mə`bədi gördükdə keşişlər qorxdular. Camaat da qorxu ilə baxırdılar. Dağıdılmış allahların mənzərəsi dəhşətli idi. Bütün allahlar daş parçalarına çevrilmişdilər, allahların böyüyündən savayı.

Allahların böyüyü uzun illər idi öz yerində qalmışdı. Amma, bu dəfə çiynində bir balta vardı. Heç kəs nə baş verdiyini soruşmaq üçün allahların böyüyünün yanına gəlmədi. O da adəti üzrə eləcə sakit qaldı. Çünki, o daşdan başqa bir şey deyildi.

Hay-küy qopdu. Keşişlər bir-birlərindən soruşdular:

-Müqəddəs allahları dağıtmağa kim cür`ət göstərmişdir?

Onların biri dedi:

-Biz bir nəfər tanıyırıq. Mümkündür bunlar onun işi ola. Yəqin ki, o cür`ətə gəlib, allahları dağıtmışdır.

-O cavan İbrahimdir. Biz həmişə onun allahları məsxərə etdiyini eşidirik. O deyir ki, bunların xeyir və zərərləri yoxdur.

Keşişlər çox qəzəbləndilər. Onlar ürəklərində İbrahimə qarşı böyük qəzəb tufanı yaratdılar. O, allahları təhqir edən yeganə insan idi.

MÜHAKİMƏ

Nəmrud mə`bədə gəldi. Padşahın taxt-tacını hədələyən çox əhəmiyyətli bir hadisə baş vermişdi. Ona görə də Nəmrud İbrahimi (ə) tutmaq fərmanını verdi və mə`bəddə onun mühakiməsini e`lan etdi.

Mə`bəd insanla dolu idi. Qazi (Hakim) Nəmrudun yanında durmuşdu.

Mə`murlar cavan İbrahimi (ə) tutub, qazinin və Nəmrudun yanına gətirdilər. Mühakimə qazinin bu sözləri ilə başlandı:

-Biz bilirik ki, sən bizim allahlarımızı ələ salırsan. Bilirik ki, sən Babil camaatı ilə Bahar bayramında iştirak etməmisən. İndi de görək bizim allahlarımızla kim belə rəftar etmişdir? Ey İbrahim, bizim allahlarımızı sənmi belə etmisən?

İbrahim (ə) sakitcə dedi:

-Bunları bütlərin böyüyü etmişdir. Əgər danışa bilirsə ondan soruşun!

İnsanların hamısı allahların böyüyünə baxırdılar. Onun çiynində bir balta vardı. Amma, heç nə danışmırdı. Qazi dedi:

-Sən bilirsən ki, bu allahlar danışmaq iqtidarında deyilllər. Onlar cavab verə bilməzlər.

Bu zaman İbrahim (ə) dilləndi:

-Bəs elə isə siz niyə öz əllərinizlə yonduğunuz bütlərə ibadət edirsiniz? Siz niyə görə heç bir xeyir və ziyanı olmayan, danışa bilməyən, sizin nəzir və hədiyyələrinizi qəbul etməyən daş bütlərə ibadət edirsiniz?

Mə`bəddə olanların hamısı başlarını aşağı saldılar. Hətta qazi də başını aşağı saldı.

Öz-özlərinə dedilər: ”İbrahim (ə) doğru deyir. Daş necə Allah ola bilər. Ruhu və canı olmayan cansız heykəllərə necə ibadət edirik?»

Keşişlər qəzəbələndilər. Çünki, insanların hər şeyi bilmələri onların xeyirinə deyildi. Bu zaman onların hakimiyyət və nüfuzları sona çatardı. Ona görə də qışqırdılar:

-İbrahimin (ə) müqəddəs allahların başına gətirdiyi işlə onu necə bağışlayırsınız? Necə İbrahimlə keçinirsiniz? O bizim allahlarımızı, bizə xeyir və bərəkət verən allahlarımızı sındırmışdır.

Nəmrud keşişlərin yanında durdu. O, onun hakimiyyətini sona çatdıracaq bir uşağın təvəllüdü barəsində onların söylədiklərini yadına saldı. Qəzəblə qışqırdı:

-İbrahimin (ə) etdiyi günahdır! O cəzalanmalıdır.

Camaat Nəmruda hörmət və onun sözlərini təsdiq əlaməti olaraq ayağa qalxdılar.

Nəmrud dedi:

-Biz müqəddəs allahlarımızı qorumalıyıq. İbrahim (ə) oda atılmaqla cəzalanmalıdır.

Bütün insanlar, hətta babası Azər də İbrahimin (ə) əleyhinə şüar verirdi. Orada İbrahimdən ötrü narahat olan çox az insan da var idi: o cümlədən İbrahimin (ə) xalası qızı Sara və Lut.

Sara İbrahimin (ə) sözlərinə iman gətirmiş cavan və ağıllı bir qız idi. Lut da yeganə və şəriksiz Allaha və İbrahimin (ə) risalətinə iman gətirmiş insanlardan idi.

İbrahim, mühakimə zamanı çatana qədər zindana atılmışdı. İbrahimin (ə) yandırılması üçün nəzərdə tutulan alov çox böyük idi. Ona görə də odun toplamağa başladılar.

Günlər ötürdü. Onlar odun toplamaqla məşğul idilər. Bütün bütpərəstlər özlərinin dağıdılmış allahlarının intiqamını almaq üçün odun toplantısında iştirak edirdilər. Bu zaman Nəmrud yeganə Allah haqında İbrahimlə mübahisə etmək qərarına gəldi.

İbrahim (ə) Nəmrudun sarayına gəldi. O, Nəmrudun qarşısında durdu. Amma, nə tə`zim etdi və nə də səcdə elədi. Nə ona baş əydi və nə də təslim oldu.

İbrahim (ə) Allahdan başqa heç kəsdən qorxmurdu. O, Sübhan Allahdan başqa heç nəyə pərəstiş etmirdi.

Nəmrud məğrur halda dedi:

-Ey İbrahim, sənin ibadət etdiyin bu Allah kimdir?

İbrahim (ə) dedi:

-Mən ölüləri dirildən və diriləri öldürən Allaha ibadət edirəm.

Nəmrud təkəbbürlə dedi:

-Mən də öldürüb, dirildirəm.

Nəmrud əllərini bir-birinə vurub, uca səslə dedi:

-Bir dustaq və bir nəfər də ölümə məhkum olanlardan bura gətirin!

Mə`murlar o iki nəfəri zəncirlə gətirdilər. Nəmrud cəllada dedi:

-Bu dustağın boynunu vur və bu ölümə məhkum olan insanı azad et!

Sonra üzünü İbrahimə tutub dedi:

-Gördün ki, mən həqiqətən də dirini öldürüb, ölünü dirildirəm?!

İbrahim (ə) bu mövzuda Nəmrudla mübahisə etməkdən çəkindi. Çünki, Nəmrudun etdiyi iş düzgün deyildi. Ona görə də İbrahim (ə) Nəmruda dedi:

-Mənim ibadət etdiyim Allah günəşi elə yerləşdirib ki, şərqdən doğur. Sən onu qərbdən doğura bilərsənmi?

Nəmrud İbrahimin (ə) sualından cavabsız qaldı. Çünki, heç vaxt heç kəsin belə bir iş görməyə qüdrəti yoxdur. Ona görə də kafir Nəmrud mat-məəttəl qaldı və heç bir söz demədi.

DÖRD QUŞ

Nəmrud yenidən İbrahimlə mübahisə etmək qərarına gəldi. Ona demək istəyirdi ki, mən dirildib, öldürürəm. Amma, sənin Rəbbinin belə işə qüdrəti çatmır. Yalnız sən onun barəsində belə düşünürsən. Yenidən İbrahimi (ə) zindandan çıxarıb, Nəmrudun yanına gətirdilər. Nəmrud İbrahimə dedi:

-Sən demədinmi ki, Rəbbin dirildir və öldürür? Elə isə onu mənə göstər!

İbrahim (ə) səmaya üz tutub dedi:

-Mənim Rəbbim istədiyi hər bir işə qadirdir.

O, əllərini göyə qaldırıb dedi:

-İlahi ölüləri necə diriltdiyini mənə göstər!

Allah buyurdu:

-Ey İbrahim, yoxsa imanın yoxdurmu?

İbrahim (ə) dedi:

-Niyə? Mən iman gətirmişəm. Amma, ürəyimin rahat və arxayın olmasını istəyirəm.

Allah ona vəhy etdi ki, dörd quş tutub, onları öldürsün. Sonra isə onların ətlərini bölüb, dörd dağın zirvəsinə qoysun. İbrahim (ə) bıçağı götürüb, dörd quşun başını kəsdi. Onların ətlərini dörd dağın başına qoydu.

Allahdan başqa heç kim ölmüş quşları yenidən həyata qaytara bilməz. İnsana, heyvana, bitkilərə yaşayış və həyat bəxş edən Allahdan başqa heç kəs buna qadir deyil.

İbrahim (ə) dağların arasında dayanıb, ucadan dedi:

-Ey ölmüş quşlar! Allahın əmri ilə mənim yanıma gəlin!

Bu zaman qəribə bir hadisə baş verdi. Quşların başı onların bədənlərinə, qanadları əvvəlki yerlərinə qayıtdı. Onlar dirildilər. Ürəkləri döyünməyə başladı. Qanad çalıb, uçmağa başladılar. Sonra isə İbrahimin (ə) ayağının yanında yerə qondular. İbrahim (ə) yaradan və qüdrətli Allaha səcdə etdi. Amma, Nəmrud yenidən küfr etdi. O fərman verdi ki, İbrahimi (ə) yenidən zindana salsınlar.

BÖYÜK ALOV

Babillilərin, həmçinin onlardan da qabaq sumərlilərin neft, qır və kibrit haqqında mə`lumatları vardı. Buna görə də babillilər öz torpaqlarında ən böyük alov şö`ləsini yaratmaq fikrində idilər. Bunların hamısı İbrahimin (ə) cəzasına görə idi. O, onların yalançı allahlarını dağıtmışdı. Onlar bir aydan çox şəhərin çölündə odun topladılar. Bir aydan artıq odunlara qır artırdılar və onlara neft tökdülər.

Odun bağlamalarını şəhərin çölünə daşıyan Babil camaatının get-gəl mənzərəsi çox adi idi.

Allahların qarşısında tə`zim göstərib, bütlərə səcdə edən bütpərəstlər hamısı odun toplantısında iştirak edirdilər. Onlar bunun vasitəsi ilə allahlarının onlara xeyir və bərəkət əta etmələrini istəyirdilər.

Hökmü icra etmək günü çatdı. Nəmrudun mə`murları İbrahimin (ə) qollarını bağlayıb, şəhərdən çıxardılar. Babil əhalisi cavan İbrahimin (ə) barəsində olan hökmün icrasına tamaşa etmək üçün şəhərdən çıxdılar. Keşişlər gəlib, alovu yandırdılar. Alov tezliklə odunlarda şö`lələndi. Çünki, neft və qır tökməklə odunlar islanmışdılar. Alov odun dağında zəbanə çəkdi. Alov şö`lələrinin hündürlüyü onlarla metr yuxarı çatırdı. Babil əhalisi qaçıb, geri çəkildilər. Onlar alovun onları yandırmasından qorxurdular.

İbrahim (ə) sakitcə alova tamaşa edirdi. Onun Allaha imanı var idi və Allahdan başqa heç kəsdən qorxmurdu. İbrahimin (ə) əllərini bağlamışdılar. Keşişlər belə güman edirdilər ki, İbrahim (ə) o böyük alovu gördükdə üzr istəyəcək, allahlara səcdə edib, keşişlərdən əfv olunmasını istəyəcəkdir. Amma, cavan İbrahim (ə) arxayın və rahat idi. O sükutla öz taleyini gözləyirdi. Bu zaman onlar üçün böyük bir çətinlik qarşıya çıxdı. Bu çətinlik İbrahimi (ə) necə alova atmaq məsələsi idi. Çünki, heç kəs o böyük alova yaxınlaşa bilmirdi. Onun istiliyi on metrlərlə uzaqdan insanları yandırırdı.

Keşişlər toplaşıb, problemi həll etmək üçün çarə fikirləşirdilər. Onların birinin ürəyinə şeytani bir fikir gəldi. O dedi:

-Onu mancanağa qoyarıq.

Keşiş yer üzərində mancanaq planını çəkdi. Bu, şeytani bir fikir idi. Mancanaq İbrahimi (ə) uzaqdan alovun içinə atacaqdı.

Fəhlələr bu yeni kəşfi düzəltməyə başladılar. Mancanaq hazırlandı. Onlar İbrahimi (ə) gətirib, mancanağa qoydular. İbrahim (ə) tamamilə arxayın və soyuqqanlı idi.

İnsanlar cavan İbrahimə baxıb, onun dözümünə və mübarizliyinə heyrət edirdilər. Həmin həssas anlarda bir mələk İbrahimin (ə) yanına enib, ona dedi:

-Bir şeyə ehtiyacın varmı?

İbrahim (ə) böyük Allahdan savayı heç bir şey barədə fikirləşmirdi və heç kəsdən bir şey istəmirdi. Onun istəyi yalnız böyük Allahdan idi. Ona görə də mələyə dedi:

-Mənim Allahdan başqa heçə kəsə ehtiyacım yoxdur. Heç kimdən bir şey istəmirəm.

Allah-təala İbrahimi (ə) imtahan etdi. Onun imanını və ixlasını yoxladı. İbrahim (ə) mö`min və ixlaslı bir insan idi.

Mə`murlar mancanağın ipini çəkdilər. İbrahim (ə) bir anda göyə tullandı və çox əzəmətli bir alovun içinə düşdü.

Allah-təala alovun da yaradanıdır. Allah alovu yaratmışdır. Alova yandırmaq qüvvəsini verən Allahdır. Elə həmin Allah da ondan yandırmaq qüvvəsini almağa qadirdir.

Allah-təala alova vəhy etdi:

-Ey alov! İbrahim (ə) üçün sərin və gülüstan ol!

Alov hələ də şö`lələnirdi. Amma, özünün yandırmaq qüdrətini əldən vermişdi.

Alov İbrahimə heç bir zərər yetirmədi. Yalnız əl-qolunu bağladıqları ipləri yandırdı.

Alovun İbrahimin (ə) düşdüyü hissəsi gözəl və güllü bir bağa çevrilmişdi. Amma, hər tərəfdən alov onu əhatə etmişdi. Alov şö`lələnir və göyə zəbanə çəkirdi. Amma, İbrahim (ə) üçün soyuq və gülüstan olmuşdu.

Allah-təala İbrahimi (ə) yoxladı. İbrahimin (ə) iman dərəcəsini bilirdi. Ona görə də onu daha da əzizlədi, xilas etdi və düşmənlərinə qalib etdi.

Nəmrud alovun sakitləşməsini gözləyirdi. O, İbrahimin (ə) taleyini görmək və ona qələbə çaldığı üçün bayram etmək istəyirdi. Alov çox böyük və ağır idi. Bir neçə gün eləcə yanıb, şö`lələndi. Amma, get-gedə zəifləyib, söndü. Nəmrud İbrahimin (ə) başına gələnləri görmək üçün alova sarı getdi. O fikirləşirdi ki, görəsən İbrahim (ə) külə çevrilmişdirmi? Amma, o və bütün Babil əhalisi təəcübləndilər. Hamı anladı ki, İbrahimin (ə) Allahı qüdrətli və böyükdür. Ona görə də İbrahimdən əl çəkib, onun azad yaşayışına mane olmadılar.

KÖÇ

İbrahim (ə) illərlə bu vəziyyətdə yaşadı. O, imanlı xalası qızı Sara ilə evləndi. Sara varlı, mülkü və heyvanları bir qız idi. Onların hamısını həyat yoldaşı İbrahimə hədiyyə etdi.

İbrahim (ə) yerdə əkinçilik işi ilə məşğul idi. Öz heyvanlarını otarırdı. Onun tarlaları ürəyi istəyən qədər məhsul verirdi. Heyvanları artırdı. Allah onlara xeyir və bərəkət vermişdi. O, səxavətli, bağışlayan, qonaqpərvər, kasıb və yoxsulları sevən bir insan idi. Beləliklə İbrahim (ə) öz tayfası arasında yaşadı. Onları yeganə Allaha ibadətə və bütpərəstlikdən çəkinməyə də`vət edirdi. Keşişlər İbrahimdən razı deyildilər. Nəmrud öz taxt-tacından ötrü qorxurdu. Ona görə də İbrahimi (ə) Babil torpaqlarından çıxarmaq qərarına gəldi.

Nəmrud fərman verdi ki, İbrahimi (ə) Babil torpaqlarından çıxarsınlar və onun bütün mal-qaraları mənimsənilsin. O belə güman edirdi ki, bütün heyvanlar Babilin hakiminə məxsusdur.

İbrahim (ə) onlara dedi:

-Əgər mənim bütün mal-mülkümü almaq istəyirsinizsə onda bu torpaqlarda sərf etdiyim ömrümü mənə qaytarın!

Şikayət Babilin qazisinin yanına getdi. Qazi əmr etdi ki, İbrahim (ə) hər şeyini Babilin hakiminə verməlidir. Əvəzində isə padşah İbrahimin (ə) onların torpağında sərf etdiyi ömrü ona qaytarmalıdır.

Ona görə də Nəmrud öz sözünü geri götürdü və İbrahimə mal qoyunları ilə birgə o torpaqdan köçmək icazəsini verdi. İbrahim (ə) Babil torpaqlarını tərk etdiyi zaman deyirdi: «Mən öz Rəbbimə tərəf gedirəm. O məni hidayət edəcəkdir».

O başqa bir məmləkətə getdi: Onları yeganə Allaha ibadətə və bütpərəstlikdən çəkinməyə də`vət etmək üçün. O, insanları sevirdi. Onların xoşbəxt yaşamasını istəyirdi. Ona görə də Babil torpaqlarından çıxıb, Fələstinə sarı yollandı.

HACƏR

İbrahim (ə) öz həyat yoldaşı Sara və Lutla birgə qibtlilərin ölkəsinə çatdı. Orada İbrahim (ə) öz mallarının 10%-ni padşaha verməli idi. Yalnız bundan sonra o torpaqlara daxil olmaq icazəsi ala bilərdi.

Vergi rəisi Saranın gözəlliyini və camalını gördükdə onu hakimin yanına apardı. İbrahim (ə) əsəbləşdi. O, vergi rəisinə təklif etdi ki, bütün mallarını verməyə hazırdır, amma, heç vaxt Saranın aparılmasına icazə verməyəcəkdir. İbrahim (ə) ona dedi:

-Mən öz şərəf və namusumu müdafiə etmək üçün son nəfəsimə qədər mübarizə aparacağam.

Vergi rəisi qibtlilərin padşahını məsələdən xəbərdar etdi. Padşah əmr etdi ki, Saranı və İbrahimi (ə) onun yanına gətirsinlər. Qibtlilərin padhaşı Saranı gördükdə ona gözü düşdü. Ona yiyələnmək istədi. İbrahim (ə) yalqız idi. O çox kədərləndi. Ona görə də üzünü çevirdi ki, başqasının onun yoldaşının bədəninə əl vurmasını görməsin.

İbrahim (ə) Allahı çağırdı ki, Saranı padşahın şərindən qorusun. Allah onun duasını qəbul etdi. O, İbrahimi (ə) qalib etdi. Padşahın əli qurudu.

Padşah Saranın bədəninə toxuna bilmədi. Bildi ki, İbrahimin (ə) Allahı onu bu işdən saxlamışdır. Ona görə də İbrahimə dedi:

-Sənin Allahınmı məni belə etdi?

-Bəli. Mənim Allahım qeyrətlidir.

Padşah dedi:

-Allahın da qeyrətlidir və sən də qeyrətlisən. İndi Allahından istə ki, mənim əlimi əvvəlki vəziyyətinə qaytarsın. Daha heç vaxt belə iş görmərəm.

İbrahim (ə) padşahın əlini ona qaytarmaq üçün Allaha dua etdi.

Allah-təala onun əlini əvvəlki vəziyyətinə qaytardı. Ondan sonra qibtlilərin padşahı İbrahimə və onun həyat yoldaşına hörmətlə baxırdı. Ona görə də ona xidmətçilik etsin deyə, Saraya Hacər adlı cavan bir qız hədiyyə etdi.

FƏLƏSTİN

İbrahim (ə) Fələstin torpaqlarına yollandı. Ölü dənizin sahillərinə çatdıqda, xalası oğlu Lutu Sədum torpaqlarında qoydu. Ona tapşırdı ki, oranın əhalisini Allahın dininə və düzgün əməllərə də`vət etsin. Sonra isə öz yolunu davam etdirdi. Nəhayət, bu gün Fələstində Əlxəlil adlandırılan torpağa çatdı.

Bir neçə il keçdi. İbrahim (ə) Fələstin torpaqlarında yaşayırdı.

İSMAYIL

Allah-təala İbrahimə övlad verməmişdi. Çünki, onun həyat yoldaşı Sara doğmaz qadın idi. Ona görə də Sara fikirləşdi ki, öz kənizi Hacəri ərinə bağışlasın. İbrahim (ə) onunla evlənsin və Allah ondan İbrahimə övlad versin.

Yaşı yetmişi ötmüş İbrahim (ə) Hacərlə evləndi. Nəticədə İsmayıl doğuldu. Allah-təala İbrahimə fərman verdi ki, Hacəri və İsmayılı götürüb, Hicaz torpağına getsin. İbrahim (ə) Allahın fərmanını yerinə yetirdi. O, həyat yoldaşı Hacər və oğlu İsmayılı götürüb, cənuba doğru yola düşdü.

O, geniş, quru, su və otsuz səhraları qət edirdi. Hər dəfə göyə baxdıqda mələklər xəbər verirdilər ki, hələ nəzərdə tutulmuş torpağa çatmamısan.

Uzun müddət keçdikdən sonra İbrahim (ə) su və otsuz quru səhraya çatdı. Ora quru bir dərə idi. Orda heç növ ağac və su yox idi. Qum və daşlarla dolu idi. Su və otsuz quru dağlar oranı əhatəyə almışdı.

Mələk enib, İbrahimə xəbər verdi ki, müqəddəs torpağa çatmışdır. O Hacər və İsmayılı burada qoyub Fələstinə qayıtmalıdır.

İbrahim (ə) Allaha itaətdən başqa heç bir şey fikirləşmirdi. Hacərin və İsmayılın orada qalma mənzərələri çox ağır idi. Bir qadın öz körpəsi ilə quru və susuz yerdə qalmalı idi. İbrahim (ə) yoldaşı Hacərlə vidalaşdı. Südəmər körpəsi İsmayılı öpüb, getdi.

Hacər həyat yoldaşına dedi:

-Bizi bu qorxulu yerdə yalqızmı qoyursan?

İbrahim (ə) kədərlə dedi:

-Allah mənə belə fərman vermişdir.

Hacər Allaha və əri İbrahimin (ə) peyğəmbərliyinə iman gətirmiş bir qadın idi. Ona görə də arxayınlıqla dedi:

-Əgər Allah belə fərman vermişdirsə, deməli, o bizi unutmayacaqdır. İbrahim (ə) getdi. O , Fələstinə qayıtdı. Amma, Hacər və övladı İsmayıl yalqız halda quru və susuz dərədə qaldılar.

İSHAQ

İbrahim (ə) və Sara yaşlaşıb, qocalmışdılar.

İbrahim (ə) təkbaşına xörək yemək istəmirdi. O çox qonaqpərvər idi. Özü şəxsən qonaqlara qulluq edərdi. Onlar üçün ləzzətli xörəklər gətirərdi. Bir gün onun evinə üç qonaq gəldi. Onlar ədəblə İbrahimə salam verdilər.

İbrahim (ə) dərhal öz qoyun sürüsünə tərəf getdi. Kök bir qoç seçib, başını kəsdi. Onlar üçün ləzzətli xörək hazırladı. Lakin, bu zaman maraqlı bir hadisə baş verdi. İbrahim (ə) gördü ki, qonaqları xörək yemirlər.

İbrahim (ə) qorxdu. Qonaqlar ona dedilər:

-Ey İbrahim (ə) qorxma! Biz mələyik. Allah bizi Sədum əhalisini cəzalandırmaq üçün göndərmişdir.

Bu zaman İbrahim (ə) arxayın oldu. O, Sədum əhalisinin taleyi barəsində fikrə getdi. O mələklərlə söhbətə başladı. Onlara dedi:

-Lut Sədum şəhərində yaşayır.

Mələklər dedilər:

-Biz orada kimlərin yaşadığını yaxşı bilirik. Allah bizə fərman vermişdir ki, o şəhəri dağıdaq. Lut və onun qızlarından savayı bütün əhalisini həlak edək.

İbrahim (ə) insanların hidayət olunmasını istəyirdi. Ona görə də mələklərdən möhlət istədi. Amma, mələklər Allahın elçiləri idilər. Onlar Allahın iradə və istəyini icra etmək üçün gəlmişdilər.

Sədum əhalisi kafir idilər və həmişə pis və xoşagəlməz işlər yerinə yetirirdilər. Onlar yolçuların yolunu kəsir, Lut peyğəmbərə əzab-əziyyət verirdilər.

Ona görə də mələklər İbrahimə dedilər:

-Ey İbrahim (ə), bu sözlərin faydası yoxdur. Artıq Allahın fərmanı çatmışdır.

İbrahim (ə) mələklərin niyə bura gəldikləri barədə fikirləşməyə başladı.

Mələklər İbrahimə xəbər verdilər ki, Allah qoca həyat yoldaşından ona övlad verəcəkdir.

Bu müjdəni eşidən Sara təəccübləndi:

-Bu, çox maraqlı bir məsələdir. Məndən necə uşaq doğula bilər? Mən doğmaz bir qadınam. Ərim də qoca kişidir.

Mələklər Saraya dedilər:

-Allahın fərmanınamı təəccüb edirsiniz? Bu, Allahın siz Əhli-beytə olan rəhmət və bərəkətlərindəndir. Həqiqətən o, tə`riflərə layiq və ucadır.

Sara və İbrahim (ə) sevindilər. Amma, İbrahim (ə) Lutun qövmü üçün nigaran idi. Allahın əzabı və qəzəbini onlardan uzaqlaşdırmaq istəyirdi. Amma, mələklər ona dedilər ki, Allah-təala onların, peyğəmbərləri Luta elədikləri əzab və əziyyətlərə, kin və fəsadlarına görə qəzəbini endirmişdir.

Mələklər Sədum torpağındakı tapşırığı icra etmək üçün İbrahimin (ə) evindən çıxıb, o diyara yollandılar.

KƏ`BƏ EVİNİN TİKİLMƏSİ

İbrahim (ə) övladı İsmayılı görmək üçün Hicaz torpağına yollandı. İsmayıl cavanlıq yaşına çatmışdı. O, Hicaz torpağında Curhum adlı ərəb qəbiləsinin arasında yaşayırdı.

İbrahim (ə) və İsmayıl (ə) orada Allah evini tikdilər. Dünyada tövhid və allahpərəstlik nişanı olmaq üçün...

Beləliklə Kə`bə Allah-təalanın fərmanı ilə insanlar üçün tikilən ilk ev idi. Orada əlamət və nişanlar və İbrahimin (ə) məqamı vardır. Oraya daxil olan hər bir insan toxunulmaz idi.

İbrahim (ə) və İsmayıl evin tikintisini başa çatdırdıqdan sonra dedilər:

«İlahi! Bu işi bizdən qəbul et! Həqiqətən sən eşidən və bilənsən».

Allah-təala öz evinin binası üçün quru, ot və susuz bir yer seçmişdi. Ev tikildikdən sonra cənnətdən «Həcərul-əsvəd» (qara daş) göndərdi. O gündən e`tibarən Kə`bə, tövhid və təkallahçılıq əlaməti kimi tanındı.

SONUNCU İMTAHAN

İbrahim (ə) övladı İsmayılla birgə Həcc əməllərini yerinə yetirdi. Səfa və Mərva dağları arasında sə`y (iti yeriş) mərhələsinə çatdıqda İbrahim (ə) oğlu İsmayıl üçün su axtaran Hacərin əzab və əziyyətlərini yadına saldı. Həmin iki dağın arasında Hacərin qaça-qaça get-gəl etdiyini və südəmər körpəsi üçün yerdən şirin su qaynadığını xatırladı.

İbrahim (ə) bütün xatirələri yada salıb, kədərlənirdi. O, bir neçə gün qabaq gördüyü yuxunu xatırladı. Həmin yuxuda övladının başını kəsdiyin və qurban olaraq Allahın dərgahına təqdim etdiyini görmüşdü.

Peyğəmbərlərin yuxusu doğrudur. Bunun mə`nası o idi ki, Allah-təala oğlu İsmayılı qurban kəsməyi İbrahimə (ə) əmr edir və bununla da höccəti tamamlamaq istəyir.

Amma, görəsən İsmayıl bunu qəbul etdimi? O, özünü qurban verməyə hazır idimi? İbrahimi (ə) narahat edən də bunlar idi.

Atasını fikirli görən İsmayıl dilləndi:

-Atacan, niyə səni qəmli görürəm?

İbrahim (ə) üzünü oğlu İsmayıla tərəf çevirdi. O saleh, təqvalı və pak cavana üzünü tutub, dedi:

-Hə, əziz oğlum, yuxuda gördüm ki, səni qurban kəsirəm. Bunun mə`nasını bilirsənmi?

-Məni qurbanlıq edirsən?

-Hə, oğlum! Fikrin nədir?

Fikirləşmək yeri deyildi. Allah fərman vermişdi ki, peyğəmbəri İbrahim (ə) oğlu İsmayılı qurban etsin.

Allah-təala yenidən İbrahimi (ə) imtahana çəkmək istəyirdi. Onun imanını və Allah qarşısında nə qədər təslim olmasını aydınlaşdırmaq istəyirdi. Buna görə də imanlı cavan olan İsmayıl dedi:

-Ata, bu işi yerinə yetir. Bunu Allahın istədiyi üçün mən qurban kəsilməyin ağrı və əzablarına dözərəm.

İbrahim (ə) heç kimi övladı İsmayıl qədər sevmirdi. Amma, o, Allahı daha çox sevirdi. Ona görə də babası Azərdən uzaqlaşmışdı. İbrahim (ə) Azəri çox sevirdi. Həmişə onu ata – deyə çağırırdı. Amma, Azər kafir olduqda İbrahim (ə) ondan uzaqlaşdı.

İbrahim (ə) saleh və mö`min cavan olan övladı İsmayılı çox sevirdi. Lakin, Allahı daha artıq sevir və onun fərmanlarına əməl edirdi.

İbrahim (ə) oğlu İsmayılı öpdü. Həzrət özü ilə bıçaq gətirmişdi. İsmayıl Allahın fərmanına təslim idi. O, ölümü mərdliklə qarşılamaq istəyirdi. Tamamilə rahat olan qurbanlıq yalnız bir şeydən ötrü nigaran idi. O qorxurdu ki, başının kəsildiyi üçün ağrılara dözməyib, müqavimət göstərər və bu iş atasını ağrıdar. Çünki, qoca bir kişi olan atası belə bir mənzərəni görmək iqtidarında deyildi.

Ona görə də atasına dedi:

-Atacan, xahiş edirəm mənim əl-qolumu iplə möhkəm bağla! Başımı kəsən zaman tələs və bu işi tez bitir.

İbrahim (ə) övladından ötrü ağladı. O, son dəfə vidalaşmaq məqsədi ilə oğlunu öpdü.

İsmayıl başının kəsilməsi üçün hazır oldu. İbrahim (ə) bıçağı əlində tutmuşdu. İsmayıl başını yuxarı qaldırdı. Onun ağ, nazik və işıqlı  boynu günəşin nuru altında göründü.

O həyəcanlı anlarda maraqlı bir hadisə baş verdi. İbrahim (ə) səmadan bir nida eşitdi:

«Ey İbrahim,! Öz yuxunu həyata keçirtdin (tapşırığı yerinə yetirdin). Allah sənə fərman verir ki, bu qoçu İsmayıla qurban edəsən».

İbrahim (ə) dağın başından bir qoçun gəldiyini gördü.

İbrahim (ə) qoçu qurban kəsdi. Beləliklə, İbrahim (ə) və övladı İsmayıl Həcc əməlllərini sona çatdırdılar.

Bu gün biz baş qırxdıqda və özümüzü çirkabdan yuduqda, öz dırnaqlarımızı qısaldıb, övladlarımızı sünnət etdirdikdə, həqiqətdə atamız Həzrət İbrahim Xəlilin (ə) yolu ilə getmiş oluruq. İbrahim (ə) bu işləri bizə tə’lim edən insandır. Həmçinin o bizə təkallahçılıq dərsini öyrətmişdir.

Biz Yəhudilik, Xristianlıq və İslam dininə nəzər saldıqda onların ardıcıllarının Allaha inandıqlarını görürük. Unutmamalıyıq ki, bütün bunlar Həzrət İbrahimin (ə) zəhmətlərinin nəticəsidir. Çünki, Allah-təala İbrahimi (ə) peyğəmbər olaraq seçdi və sonra onu imam və rəhbər etdi. O, peyğəmbərlik və rəhbərliyi onun övladlarına da bəxş etdi. Musa və İsa İbrahimin (ə) oğlu olan İshaqın övladlarından, İslam peyğəmbəri Həzrət Məhəmməd (s) və Əhli-beyt imamları isə İbrahimin (ə) oğlu olan İsmayılın nəslindəndir.

Buna görə də biz bə`zən belə deyirik:

«İlahi! İbrahim və onun ailəsinə gönərdiyin kimi, Məhəmməd və onun ailəsinə də salavat və salam göndər. Həqiqətən sən tə`riflərə layiq və ucasan».

XƏLİL

Allah-təala İbrahimi (ə) imanlı və həqiqi bəndə kimi gördükdə ona fərman verdi ki, özünün müqəddəs zatından savayı heç kəsdən qorxmasın. Ona görə də Allah İbrahimi (ə) Xəlil və dost olaraq seçdi. Buna görə ona Xəlilur-Rəhman (Allahın dostu) ləqəbi verildi.

İbrahim (ə) yüz iyirmi ildən artıq ömür sürdü.

O, yaşlı bir qoca olmuşdu. Daha Hicaza gedib, Allahın evini ziyarət etmək və övladı İsmayılı görmək taqəti yox idi. Ona görə də övladı İsmayıl atası Xəlilür-Rəhmanı görmək üçün Fələstinə gəldi.

Həmin zaman İbrahim (ə) xəstələndi. Qocalığın zəifliyi onu taqətdən saldı. İbrahimin (ə) dünyadan köçmə zamanı çatdı. O, cihad, mübarizə və insanları Allaha doğru də`vət etmək yolunda keçirdiyi uzun müddətli ömürdən sonra rahatlıq mərhələsinə çatmışdı. Beləliklə İbrahim (ə) öz Xəlili, dostu və mə`buduna sarı səfər etdi.

O həzrət, övladları İsmayıl və İshaqdan bəşəriyyəti yeganə Allaha pərəstişə də`vət işlərində yorulmamaqları barədə əhd aldı. Sonra isə ruhu Mələkut aləminə doğru qanad çaldı. Allah-təaladan istəyirik ki, mübariz insanları Fələstinin, Qüdsün və Məscidül-Əqsanın azadlığı yolunda kömək etsin və biz atamız İbrahimin (ə) Əlxəlil şəhərindəki müqəddəs qəbrini ziyarət edək.

İlahi, İbrahim (ə) və onun ailəsinə göndərdiyin kimi, Məhəmməd və onun ailəsinə salavat və salam göndər. Həqiqətən, sən təriflərə layiq və ucasan!