MUĞla üNİversitesi sosyal biLİmler enstiTÜSÜ

d.  yō män ata minä'mōq, män maşínä mindim, -dőŕt dάnä maşínä mindim. 
04/48 
d. ikki dάnä dişeti üśtünde çıqıyάŕ. 06/35 
d.+śi: döŕt dάnäśi bilän αkittiläŕ; ama o δamanlaŕ maşín yōqtï, ġıttï. 04/40 
D. (Dάnä) bu güŕŕüŋ beŕip otíqālā biŕ  Dάnä oġlan täδaŕŕū ediyä' şuluġluġ 
ediyä'. 05/5 
 
dä: de.  
d. śiδä dä xudāy yetiŕśin. 06/17 
d. göδünü āşġawaŕ ġoyıp källäśinä śellä ġoydυm; üśśüŋä dä içmäk ġoydυm. 
05/21 
d. mυŋ annäśi dä bā -annäśi de wäli, śeśi δāD inni bōlmiyά. 10/59 
 
dä'dä: baba. Stn. Türkm däde, Doe/He. (Gu) dä'dä, MK dede. 
d. dä'dä diydi oγulcuq. 07/21 
d. dä'dä diyyä'ŕ, dä'dä diyyä'ŕ. 07/21 
d.+läŕ şucúŕü ġadím δamanna oloqō΄n dä'däläŕ bilän ecäläŕ βeŕiyä'ŕdi. 04/20 
d.+läŕiniŋ dä'däläŕiniŋ  gėyimini, dä'däläŕiniŋ  kǒlāxlaŕınï, dä'däläŕiniŋ 
papaγını gėydiŕip bu tāyda śätiŕ śätiŕ śätiŕ ġoydï. 05/16 
d.+m inni mänim dä'däm de öldi -qāqam da öldi. 10/42 
d.+ŋ qāqaŋ kimmiştik –dä'däŋ? 10/40 
d.+śi õnśoŋ bu şonnan yaŋqı aydanım yāləq öyä giŕiptiŕ, bu dä'däśi yatıydı. 
05/20 

 
190
d.+śi dä'däśi βā ballimiŋ 07/39 
d.+śi ballimiŋ bal dä'däśi 07/44 
d.+śi mυŋ bābaśí da şēylä, dä'däśi de şēylä - dä'däśi íŕ ayŕıllï. 10/68 
d.+śi ecäśi bilän böyük ecäśi bilän ohōm -böyük dä'däśi. 04/3 
d.+śï  tāytişānıŋ dä'däśiniŋ adï tāγanyaδ  şıyx, tāγanyaδ  şıyxıŋ  oγlυ atacan 
näcmiŋ dä'däśï. 10/41 
d.+śiŋä õŋ mυŋ dä’däśiŋä āşġawaŕ dökỉldi. 05/8 
d.+śinde o gúyç bōlmalï ki taŕaf maŕiδi ġåwı etmek için o gúyç faqat, mυŋ 
qāqaśinda bāŕdï -dä’däśindä bāŕdï -qāqasïnda. 10/34 
d.+śiniŋ tāytişānıŋ dä'däśiniŋ adï tāγanyaδ şıyx, tāγanyaδ şıyxıŋ oγlυ atacan 
näcmiŋ dä'däśï. 10/41 
 
dä'l: değil. St Trkm dä'l, Doe/He. (Gu) dä'l. 
d. nowŕuδ biδimki dä'l. 09/1 
d. män nä'me dä'l mi yani? 06/21 
d. ġıyδiŋ ġaptalında ġıδıl śoqυ bilän őδ δāDï bōliyά - śoqυ dä'mi dä'l. 03/25 
d. duŕbinä baqyάŋ dä'l mi? 06/6 
d. hā, cip dä'l, śıŕtï açıq. 04/39 
 
däli: a. St Trkm dä'li. 
d.+läŕi:  ēē  mυŋ  qāqaśi -mυŋ  qāqaśi maŕiδläŕi, däliläŕi  ġåwı ediyαmışDıq. 
10/3 
 
dä'mi: değil mi? 
d. ohōm dä'mi biδ diyäm üç waqtά tüŕkmän  ŕαśimläŕimiδiŋ biŕniçäği yitip 
gitti. 01/10 
d. şol dä'mi şoŋ bä'şi şoŋa gidip gäldik. 06/22 
d. ġıyδiŋ ġaptalında ġıδıl śoqυ bilän őδ δāDï bōliyά - śoqυ dä'mi dä'l. 03/25 
d. őwünçäk dä'mi göwek enäni gätiŕiyä'llä. 06/25 
d. ā ol päŕidä dä'mi, ġaŕış etti ġīyδlaŕıŋ heŕ (ġayśï?) da biŕ dä'mi śäçki śäçtiläŕ, 
noγul śäçtiläŕ. 06/4 
d. ohōm oġlana dä'mi täδä eyinbaş giydiŕiyä'lläŕ. 06/43 

 
191
d. inni nä'me heŕ kim dä'mi õŋ yāləq ŕαśimläŕ yāddan çıqtï, gitti. 06/48 
d. bizimki şöyle şems diyoŕsunuδ dä'mi. 09/9 
d. dä'mi gälinimiδ halimecanıŋ doγånï ayŕılıptıŕ. 06/21 
d. tüŕkmänläŕ nä'me, qadímläŕ  ā dä'mí doqu doqāŕ΄dï, tikin tikäŕ΄di, yüŋ 
daŕāŕdï käçė edäŕdi. 01/6 
 
dämiŕ: a. St Trkm demir. 
d.+i dämiŕi giymiş şaylanmış 10/8 
 
däŕäcä: derece. ~βer- ‘şereflendir-, onurlandır-’. 
d.  şu aγaşlıq díyä’lläŕ tüŕkmänläŕ,  şu aġaśï,  şonï biŕ oloqō΄n biŕ däŕäcä 
βeŕiyä'lläŕ. 06/12 
 
de: a. bkz. dä. 
d. män de ginä ġoŕxtum. 05/15 
d. başqa ŕαśimläŕ δāDlaŕ yādınıδa düşúyä'n bōlśa śiδ de biŕ āydıŋ biδe aydıp 
aydıp ġutaŕdıq onï. 06/19 
d. el çaŕpışıp tomā'şā edip toy edip öwünçάk āndaġïnï ġoyïyά, iδinden de bu 
yāγlıġï ġoyïyά. 01/38 
d. inni mänim dä'däm de öldi -qāqam da öldi. 10/42 
d. mυŋ annäśi dä bā -annäśi de wäli, śeśi δāD inni bōlmiyά. 10/59 
d. mυŋ bābaśí da şēylä, dä'däśi de şēylä - dä'däśi íŕ ayŕıllï. 10/68 
d. yenä oγlallaŕ inni vilayet bilän ġatışanśaŋ onoŋ üçün olά edenśeŋ biδ de 
ediyaq. 09/6 
 
dē: söyle, anlat. bkz. diy-. 
d. dē ġúlyaqaŋ āyt. 01/42 
 
demiŕ: a. St Trkm demir, Doe/He. (Gu) dėmir. 
d. yeŕ demiŕ oγlan çıqtï ey 10/17 
 
deŋtūş: yaşıt, akran. St Trkm deŋtūş. 

 
192
d.+laŕï  dōśtlaŕï, deŋtūşlaŕï, bā΄cılaŕï,  ġaŕdaşlaŕï hämmäśi úşişyά, oġlanıŋ 
dāşından  
d.+laŕï (deŋDūşlaŕï)  śeyŕiyeŕek, oynayaŕaq deŋDūşlaŕï tamām oġlanıŋ 
yüδünü śıyıŕmāna gäliyä'lläŕ, ġutlamana gäliyä'lläŕ şucúŕü hämmä δāD. 06/30 
d.+laŕï  dōśtlaŕï, deŋtūşlaŕï, bā΄cılaŕï,  ġaŕdaşlaŕï hämmäśi úşişyά, oġlanıŋ 
dāşından toy edíyä’lläŕ, śadaqa edíyä’lläŕ. 06/41 
 
dēp: gelenek, görenek. St Trkm dä'p, Doe/He. (Gu) dep-. 
d. tüŕkmän dēp āyt diyyä'. 01/6 
d. tüŕkmän dēp mi? 01/6 
 
dep-: tep-. St Trkm dep-, MK tep-, EUT täp-.  
d.+tiŕmä toynuqla΄ deptiŕmä, 04/16 
 
deśśä: deste, buket, demet. St Trkm desse. 
d. beylä oqıyıp bucúŕü oqıyıp œwliyalaŕï çāγıŕıp biŕ deśśä  ādam olup 
hemmä΄śi ‘őy ‘āhhā ‘őy āhhā güyç beŕiyä'ŕ. 10/26 
d.+śi ġıyδıl gúlüŋ deśśäśi 07/18 
 
deş-: St Trkm deş-. 
d.+iyάllάŕ  ġıyδ  bōlśa  ġulacıγını deşiyάllάŕ, halqa taqıyάlάŕ -halqacıq 
taqıyάlάŕ awådanlıyάlάŕ şiciŕe cān oγul. 06/45 
d.+iyάllάŕ ohom onna ġıyδa  śäçki  śάçiyάllάŕ, çüçük śάçiyάllάŕ, pişennik 
śάçiyάllάŕ, pişmä  śάçiyάllάŕ, ġulaγını deşiyάllάŕ, awådanlıyάllάŕ. 06/46 
 
dey-: değ-. St Trkm deġ-. 
d. ayaγına tüfäŋ deydi. 05/11 
 
diş: a. St Trkm díş, Az. diş, MK tíş, Yak. tís, Çuv. şĭl (Lig. 188.), ET *díş, EUT tiş. 
d.+iŋä śoŕā oŕtaśından õŋ oġlånïŋ dişiŋä ġawəŕγa ġoyıyάllάŕ. 06/37 
d.+iŋä dişiŋä ġawəŕγa ġoyıyάlάŕ. 06/35 
 

 
193
dişçaq: dişçik, süt dişi. 
d.+ı õnśoŋ yene mamaśınnan gälännän śōŕa dişçaγı çıqïyά. 06/34 
 
dişeti: a. 
d. ikki dάnä dişeti üśtünde çıqıyάŕ. 06/35 
 
diwana: deli, divane. Far. divāne هناويد 
d.+nï o da yençip δïnciŕli diwānanï ġåwı ediyä', şαfā beŕiyä'. 10/29 
 
diy-: de-, söyle-. bkz. de-. St Trkm diy-, Doe/He. (Gu) di-. 
d. (díy) āyt díy dā oġul ġıyδï ġåwı ayDaŕ mennän. 06/5 
d.+di dä'dä diydi oγulcuq. 07/21 
d.+di yó'ŕ git, diydi. 05/35 
d.+dim õnśoŋ gittim - hattā şä'ŕdāŕa, şä'ŕdāŕa gittim diydim ki: 05/30 
d.+dim neCúŕ edäyim, diydim. 05/31 
d.+dim heŕ nä'mä cähännäm, diydim. 05/32 
d.+dim ġadınım śän neCúŕ allıŋ bunı, diydim. 05/34 
d.+dim mäniŋ uşaqlaŕım āç, diydim. 05/30 
d.+i altmış üç yaşa baŕānda diyi; biŕ cäşin tutiyάŕlάŕ, diyi. 06/5; 06/5 
d.+ip biŕ diyäniŋ falān, iki diyäniŋ falān diyip āytmayāŋ mı? 08/3 
d.+ip altmış üç yaşlaŕında pīyġambäŕ yaşï diyip śadaqa edíyä’lläŕ. 06/9 
d.+ä’lläŕ (díyä’lläŕ) “íyδi yaŕaśın íymānlï bōlśın” díyä’lläŕ, bāŕamıδda.02/2 
d.+ä’lläŕ (díyä’lläŕ)  şu aγaşlıq díyä’lläŕ tüŕkmänläŕ,  şu aġaśï,  şonï biŕ 
oloqō΄n biŕ däŕäcä βeŕiyä'lläŕ. 06/12 
d.+ä’lläŕ (díyä’lläŕ)  mυŋά  śāqçan díyä’lläŕ; tüŕkmän malaγıŋ naqşi ol 
tüŕkmän naqşidi΄ŕ, tamām. 01/21 
d.+ä’lläŕ (díyä’lläŕ) bí, balaqyūp díyä’lläŕ. 01/22 
d.+ä’lläŕ (díyä’lläŕ) mυγa qa'ymα díyä’lläŕ. 01/23 
d.+ä’lläŕ (díyä’lläŕ) mυγa ínçäcik çekmä díyä’lläŕ. 01/24 
d.+ä’lläŕ (díyä’lläŕ)  mυγa da ġaŋŕaq díyä’lläŕ; bālıγı  şēylä tu΄tmayά, onυŋ 
naqşini bu bālıγa ġoyıpDı΄ŕlaŕ. 01/25 

 
194
d.+ä’lläŕ (díyä’lläŕ) õnśoŋ  αliŋe Daqıliyά kümüş  ġulp, kümüştän bu 
büδeλüğü bōliyά, ġoşma büδeλük díyä’lläŕ oŋa. 01/43 
d.+ä’lläŕ (díyä’lläŕ) ġoşma biλeδük díyä’lläŕ. 01/44 
d.+ä’lläŕ (díyä’lläŕ) mυŋa yüδük Daqiyάllάŕ, mυγa halqa díyä’lläŕ. 01/46 
d.+ä’lläŕ (díyä’lläŕ)  mυŋa  ŕaγām  ŕaγām bā heP bíŕi äwwälki Dakiyān 
döküλmä halqa díyä’lläŕ. 01/47 
d.+ä’lläŕ (díyä’lläŕ) śonŕaqï Daqinyānımıδï, ämcäkli halqa díyä’lläŕ. 01/48 
d.+ä’lläŕ (díyä’lläŕ) onnan śōŕa oloqō΄n üç ġuppalï halqa díyä’lläŕ. 01/49 
d.+ä’lläŕ (díyä’lläŕ) yumŕi yumŕi şēylä yalpıllanıp duŕiyά, śaçwāγımıδa atıp 
díyä’lläŕ. 01/51 
d.+äm ohōm dä'mi biδ diyäm üç waqtά tüŕkmän  ŕαśimläŕimiδiŋ biŕniçäği 
yitip gitti. 01/10 
d.+ändä män díydim, nä'me günācıktıŕlaŕ bulaŕ diyändä, “śäniŋ  işiŋ 
bōlmaśın” díydi śäŕwāδ. 05/18 
d.+äniŋ biŕ diyäniŋ falān, iki diyäniŋ falān diyip āytmayāŋ mı? 08/3; 08/3 
d.+äŕ (díyäŕ) paytŏn díyäŕ tüŕkmänläŕ. 04/41 
d.+äŕdik  bυ kimiŋ gälini bυ  śeyit mätiŕ  hācïŋ gälini, dāşındın  śäśi gäliyä'ŕ 
diyäŕdik dā´. 01/61 
d.+di (díydi) oγlållaŕıŋ hämmäśini çıkaŕcaq män, öldüŕcäk, díydi. 05/12 
d.+di (díydi) män díydim, nä'me günācıktıŕlaŕ bulaŕ diyändä, “śäniŋ  işiŋ 
bōlmaśın” díydi śäŕwāδ. 05/18 
d.+di (díydi) şonŋa ‘āxunυmıδ ōtıŕıp güŕŕüŋ beŕcäk díydi. 05/4 
d.+dim (díydim) bulaŕ nä'me günācıktıŕ, öyüŋ içinde baxıyıŕlaŕ otiŕillά, 
díydim. 05/14 
díydim: män díydim, nä'me günācıktıŕlaŕ bulaŕ diyändä, “śäniŋ  işiŋ 
bōlmaśın” díydi śäŕwāδ. 05/18 
d.+dim (díydim) bu, díydim, böyük bāba díydim. 05/22 
d.+dim (díydim) bu díydim, gőδi göŕmäyä', böyük bābadıŕ bu, díydim. 05/23 
d.+dim (díydim)  çıqśaŋ, díydim ayaγınï díydim śädeme düşäŕ -yaŕa düşäŕ, 
díydim. 05/10 
d.+dim (díydim) oġul díydim; çı'xma yoqaŕı díydim. 05/10 
d.+dim (díydim) öltüŕmä, díydim. 05/13 

 
195
d.+ip (díyip) ohōm  śadaqa tamām molannan śōŕa boşa gitmäśin díyip heŕ 
kime ŕuśäŕicik bilän üş, dőŕt dάnä ġantı ġoyiyάllάŕ içinä. 06/15 
d..+mä apaŕdılaŕ diymä, αkitDiläŕ! 04/33 
d.+mä (díymä) böyük díymä dā oloqō΄n. 04/4 
d.+vά (díyvά) āyt díyvά. 06/1 
d.+yä' nä'me yeŋimiδi naqış ediyäŕdik, köyneğimiδiŋ eteğini awådan ġıŕa 
diyyä' naqış edyärdik. 01/11 
d.+yä' õnśoŋ oġlan diyyä' nänäśinä ahiŕ biŕ gún şunı alaŕın diyyä'. 03/23 
d.+yä' yāddan çıqmaśın diyyä'. 10/32 
d.+yä' tüŕkmän dēp āyt diyyä'. 01/6 
d.+yä' biδä biŕ śayλap duŕan ġıyδ gäŕäk, diyyä'. 03/8 
d.+yä' yāddan çıqmāśın diyyä' wäli edilmiyä'. 10/32 
d.+yä'llä mυγa da śāqçan diyyä'llä, bucúŕü bālıγa tikiyäk giyiyäk. 01/26 
d.+yä'lläŕ mυŋά balaqçαk diyyä'lläŕ, mυŋά köçiŕ –qa΄ymα diyyä'lläŕ. 01/17 
d.+yä'lläŕ mυŋά íltiŕmä diyyä'lläŕ, íltiŕip íltiŕip ġaytiyάm. 01/19 
d.+yä'lläŕ  mυŋά  ġaŋŕaq diyyä'lläŕ; ol bālıq tutilmiyά, onıŋ  ġaŋŕaq naqşi. 
01/20 
d.+yä'lläŕ gäliβeŕ, ŏŕuśġat diyyä'lläŕ. 04/6 
d.+yä'ŕ dúŕbinä baq”, diyyä'ŕ. 02/10 
d.+yä'ŕ biδden śaγa kim gäŕäk, diyyä'ŕ. 03/12; 03/3 
d.+yä'ŕ aydım biläŕ mi diyyä'ŕ, aydım. 02/7 
d.+yä'ŕ onï göŕmäśäm gœwún biŕ xoştï diyyä'ŕ. 01/77  
d.+yä'ŕ õnśoŋ bu şäyläŕi śāçaq ediyä'llä – bυŋa tüŕkmän śāçaq diyyä'ŕ. 04/8 
d.+yä'ŕ onï göŕmäśäm yüŕœğim ġāşlï, diyyä'ŕ. 01/84 
d.+yä'ŕ onï göŕmäśäm yüŕeğim yaniyä'ŕ” diyyä'ŕ dā 01/85 
d.+yä'ŕ gœwún biŕ coştï, diyyä'ŕ dā. 01/94 
d.+yä'ŕ: onï göŕmäśäm yüŕœğim iśliyä’ŕ” diyyä'ŕ. 01/95 
d.+yä'ŕ dä'dä diyyä'ŕ, dä'dä diyyä'ŕ. 07/21 
d.+yä'ŕ diyyä'ŕ. 04/5 
d.+yoŕsunuδ (diyoŕsunuδ) bizimki şöyle şems diyoŕsunuδ dä'mi. 09/9 
 
diye: a.  

 
196
d. gīw gīw diye yóŕtişiyάllάŕ. 03/17 
 
díyş: bkz. diş. ~li dişi olan. 
d:+li śayŕap tuŕan ġıyδıl díyşli ġıyδ gäŕäk. 03/15 
 
doġån: kardeş. St Trkm dogan. 
d.+ım aŕqamıδδa doġånlaŕ bōlmān bōlmān üş dάnä doġånım bōldï. 04/28 
d.+laŕ aŕqamıδδa doġånlaŕ bōlmān bōlmān üş dάnä doġånım bōldï. 04/28 
d.+ï (doγånï) dä'mi gälinimiδ halimecanıŋ doγånï ayŕılıptıŕ. 06/21 
d.+laŕımıδï (doγånlaŕımıδï) góδδä kişicikqaq doγånlaŕımıδï götēŕdik. 04/27 
 
doqā-: doku-. St Trkm doqa-, MK tokı-, EUT toqu-. 
d.+ŕ΄di tüŕkmänläŕ nä'me, qadímläŕ ā dä'mí doqu doqāŕ΄dï, tikin tikäŕ΄di, yüŋ 
daŕāŕdï käçė edäŕdi. 01/6 
 
doqu: dokuma. St Trkm doqma. 
d. tüŕkmänläŕ nä'me, qadímläŕ  ā dä'mí doqu doqāŕ΄dï, tikin tikäŕ΄di, yüŋ 
daŕāŕdï käçė edäŕdi. 01/6 
 
doldυŕ-: doldur-. St Trkm dōldur-. 
d.+υptıŕ fäyδi ki bunı doldυŕυptıŕ; şol biŕ foŕm bunυ boşaltmalï. 10/56 
 
dolu: a. St Trkm dolı. 
d. cūwśï dolu küncilän 07/54 
 
dōśt: (Peh.) dost, arkadaş. Far. dūst تسود 
d.+laŕï  dōśtlaŕï, deŋtūşlaŕï, bā΄cılaŕï,  ġaŕdaşlaŕï hämmäśi úşişyά, oġlanıŋ 
dāşından toy edíyä’lläŕ, śadaqa edíyä’lläŕ. 06/41 
 
dœw: dev. St Trkm döv. 
d. õnśoŋ bu ġıyδï dœw alıp ġaçiyά, - dœw alıp ġaçiyά. 03/22 

 
197
d. õnśoŋ bu oġlån gäliyä' atlayıp; bu tāy bōlmiyά; õnśoŋ bu dœw 
yatanmışDıq dā. 03/26 
d.+lä bu ġıyδıŋ śoqıγınna aliyά αliŋä, ġaçiyά, ġaçänna yaŋqı dœwlä. 03/28 
 
dœşä-: döşe-. 
d.+diŋ āllï yoŕġan dœşädiŋ 04/18 
 
dökỉl-: dökül-. St Trkm dökül-. 
d.+di õŋ mυŋ dä’däśiŋä āşġawaŕ dökỉldi. 05/8 
d.+dilä'n õnśoŋ bu íŕanıŋ da śäŕwāδlaŕï bā axıŕï bulaŕ da gäldi, öyä 
dökỉldilä'n. 05/7 
 
döküλmä: bir küpe çeşidi. St Trkm dökülme. 
d. mυŋa ŕaγām ŕaγām bā heP bíŕi äwwälki Dakiyān döküλmä halqa díyä’lläŕ. 
01/47 
 
dőŕd: bkz dőŕt. 
d. (dőŕD) hocamanıŋ maşíni dőŕD dάnä maşíni daγ bāyıŕ gidäŕdi. 04/50 
d.+ỉ ŕamaδan āyda, āy oŕta olanna ōn dőŕdỉ gėcädä biŕ aydılıyan δāD. 08/21 
d.+ỉŋä ayın on dőŕdỉŋä nä śalkımśeçeŕ. 08/23 
 
dőŕt: dört sayısı. St Trkm dőrt, Az dörd, Doe/He. (Gu) dőrd, dő
ä
rt. 
d. ohōm śadaqa tamām molannan śōŕa boşa gitmäśin díyip heŕ kime ŕuśäŕicik 
bilän üş, dőŕt dάnä ġantı ġoyiyάllάŕ içinä. 06/15 
d. dőŕt dάnä,dőŕt dάnä,dőŕt dάnä. 06/16 
d. õnśoŋ bunυŋ dőŕt töwöŕöğü döwüx ōliyά; oŕtaśınna ġıyδ bōliyά. 03/24 
d. õnśoŋ üç dőŕt gún śoŕā bulamaq edíyä’lläŕ. 06/29 
d. dőŕt maşín bilän αkittiläŕ. 04/35 
d. oŋa dőŕt ġuppa Daqaŕlaŕdï. 01/68 
d. dünyanï dőŕt aylanmış 10/7 
d. dőŕt őŕüm, dőŕt őŕüm. 01/74 
d. altmış dőŕt yάşımda. 01/5 

 
198
d. dőŕt dάnä maşín βāŕdï, maşín -täδä maşín. 04/34 
d. dőŕt őŕüm śaç. 01/74 
d. şonï pay βeŕiyä'lläŕ, şäkäŕ ġoyiyάllάŕ -dőŕt Buşluqlı şäkäŕcik. 06/15 
d.  yō män ata minä'mōq, män maşínä mindim, -dőŕt dάnä maşínä mindim. 
04/48 
d. döŕt dάnä ġıyδ, dőŕt dάnä oġlånï ġoyup bu tāyda öldüŕcäkdi. 05/17 
d. (döŕt) döŕt dάnä ġıyδ, dőŕt dάnä oġlånï ġoyup bu tāyda öldüŕcäkdi. 05/17 
d. (döŕt) döŕt dάnäśi bilän αkittiläŕ; ama o δamanlaŕ maşín yōqtï, ġıttï. 04/40 
d. (döŕt) döŕt őŕǖm śaçlï, ġıyδ ġaläm ġāşlï. 01/76 
 
dőş: kesilmiş hayvanın göğüs kısmı. St Trkm dőş, MK tőş. 
d. õnśoŋ, üç gúnnän śonŕa dőş getiŕdiläŕ. 04/31 
d. dőş getiŕännän śōŕa, õnśoŋ āyttan śonŕa apaŕdılaŕ. 04/32 
d. bulaŕ gäliyä'lläŕ, giDíyä’lläŕ öyläŕinä  ġatlama Bişiŕiyä'lläŕ; pośluq 
Bişiŕiyä'lläŕ; dőş getiŕiyä'lläŕ. 04/7 
 
döwüx: dökük. 
d. õnśoŋ bunυŋ dőŕt töwöŕöğü döwüx ōliyά; oŕtaśınna ġıyδ bōliyά. 03/24 
 
du‘ā: (Ar.) a. Az. dua, Ar. duā’  اعد
ء  
d. du‘ā. 08/30 
d. biŕ du‘ā oqiyάŕlάŕ. 08/30 
 
duŕ-: a. St Trkm dur-, Az. dur-, MK tur-, EUT tur-. 
d.+an biδä biŕ śayλap duŕan ġıyδ gäŕäk, diyyä'. 03/8 
d.+ıŕ baγa āytıp duŕıŕ dā. 08/18 
d.+iyά bíŕ taŕafta ġıyδ duŕiyά bíŕ taŕafta oġlån duŕiyά. 03/1 
d.+iyά yumŕi yumŕi  şēylä yalpıllanıp duŕiyά,  śaçwāγımıδa atıp díyä’lläŕ. 
01/51 
 
duŕbin: kamera. St Trkm dürbi. 
d.+ä duŕbinä baqyάŋ dä'l mi? 06/6 

 
199
d.+ä (dúŕbinä) dúŕbinä baq”, diyyä'ŕ. 02/10 
 
dünya: (Ar.) dünya. St Trkm dünyä, Az. dünya. 
d.+nï: dünyanï dőŕt aylanmış 10/7 
 
düş-: a.; ol-; yāda ~ ‘hatırla-’. St Trkm düş-. 
 
d.+äŕ  çıqśaŋ, díydim ayaγınï díydim śädeme düşäŕ -yaŕa düşäŕ, díydim. 
05/10; 05/10 
d.+ince ballim attan düşince 07/55 
d.+üyän başqa ŕαśimläŕ δāDlaŕ yādınıδa düşúyä'n bōlśa śiδ de biŕ āydıŋ biδe 
aydıp aydıp ġutaŕdıq onï. 06/19 
 
düşman: a. St Trkm duşmān, Doe/He. (Gu) duşman. 
d. düşman ólśün śancıdan 07/56 
 
düşün-: anla-; anlat-. St Trkm düşün-. 
d.+mäδδim: śäŕwāδ düşünmäδδim männä faŕśí bilemoq dā tüŕkmän. 05/41 
d.+śäm: kitabï düşünśäm biliyä'n. 10/38 
d.+iyάllάŕ  (düşiniyάllάŕ)  ġıyk da çıyq oġlållaŕ düşiniyάllάŕ  oŕayı, 
yóŕtişiyάllάŕ. 03/33 
 
düşündür-: anlat-. 
d. (düşündỉŕ): bunυ düşündỉŕ dā nä'me üçün āytaŕlaŕ. 08/16 
d. + mä'nä onï düşündüŕmä'nä, oŋa qaynımıδ gäŕäk. 10/36 
 
düδül-: dizil-. St Trkm düzül-. 
d.+śỉŋ: baŕān cāyíŋ düδülśỉn 02/18 
 
D 
 
Da: bkz. da. 
D. inni ayıŕdıq Da śattıq Da, śeyŕini göŕüp. 01/57; 01/57 

 
200
 
Daq-: tak-, iliştir-. St Trkm dak-, MK tak-, EUT taq-. 
D.+aŕlaŕdï oŋa dőŕt ġuppa Daqaŕlaŕdï. 01/68 
D.+ıliyά õnśoŋ  αliŋe Daqıliyά kümüş  ġulp, kümüştän bu büδeλüğü bōliyά, 
ġoşma büδeλük díyä’lläŕ oŋa. 01/43 
D.+ıyάllάŕ ol biŕ αliŋä yüδük Daqıyά'lάŕ, biŕ çaŕġaD Daqıyάllάŕ. 06/11 
D.+i΄yάŕ (Daki΄yάŕ) gälinläŕ, böyük ġıyδlaŕ da Daki΄yάŕ,  ġıyδlaŕ  śaçlaŕï 
öwden öŕälläŕ. 01/66 
D.+iyάllάŕ (Daqiyάllάŕ) beylä büδeλük Daqıniyάllά, õnśoŋ yüδüğünü 
Daqiyάllάŕ şēylä, håwa. 01/45 
D.+iyάllάŕ (Daqiyάllάŕ)  mυŋa yüδük Daqiyάllάŕ, mυγa halqa díyä’lläŕ. 
01/46 
D.+iyάlάŕ (Dakiyάlάŕ) bu tāyda õnśoŋ bu tāyda aśıb Dakiyάlάŕ. 01/53 
D.iyān (Dakiyān) mυŋa ŕaγām ŕaγām bā heP bíŕi äwwälki Dakiyān döküλmä 
halqa díyä’lläŕ. 01/47 
 
Daqın-: takın-. St Trkm dakın-. 
D.+ıniyά bucúŕü biŕibiŕinä biŕibiŕinä' Daqıniyά gidiyä' dā. 10/41 
D.+iniyάllά beylä büδeλük Daqıniyάllά, õnśoŋ yüδüğünü Daqiyάllάŕ  şēylä, 
håwa. 01/45 
D.+inyānımıδï śonŕaqï Daqinyānımıδï, ämcäkli halqa díyä’lläŕ. 01/48 
D.+ıŕdï onυ bu ġıyδlaŕ āytıp gälällä', toya gidälläŕ, olaŕï Daqı΄nıŕdï. 01/69 
D.+aŕdıq yoqaŕśında üç dάnä ġuppåśï βāŕdï, işitiŕ Daqınaŕdıq. 01/59 
D.+ıŕ gälin śıŕtında Daqınıŕ, ġıyδlaŕ öwläŕinde Daqınıŕ. 01/70 
 
Dάnä: bkz. dάnä. 
D. inni hämānäDän nä'me, biŕ  ġıyδ öydä mi, ikki Dάnä  ġoca nänä gäliyä' 
mυnı ġudaçlıġa. 04/1 
 
ä 
 
ägäŕ: (Peh.) eğer, şayet. Far. äġär رگا 

 
201
ä.  emmā ägäŕ boşaDan adam bōlmaśa  şişiyä'ŕ  -ġaŕnï  şişiyä'ŕ,  ġåwı  ōlmıyάŕ. 
10/57 
älli: ~biŕ elli bir sayısı. St Trkm elli. 
ä. biŕ hämmäśi śektä etti, älli yaşta, älli biŕ yaşta. 10/66 
 
 
ämcäkli: memeli. St Trkm emcek ‘meme’. 
ä. śonŕaqï Daqinyānımıδï, ämcäkli halqa díyä’lläŕ. 01/48 
 
ämmi: (Ar.) amca. Far. ämu ومع, Doe/He. (Gu) ä'mmi.  
ä.+śi: mυŋ biŕ ämmiśi bātdï; ġåwı oqiyatDï heyweŕä δeŕängdi. 10/72 
ä.+laŕï (ämūlaŕï) tamām mυŋ āγalaŕï bātdï, ämūlaŕï. 10/64 
 
äŕ: koca. Doe/He. (Gu) är, ä'r. 
ä.+iniŋ: o gälinçä yüŕeği iśliyä'ŕdi äŕiniŋ. 01/87 
 
äwwäl: biŕ, biŕinci, ilk. Az. evväl. 
ä.+ki  mυŋa  ŕaγām  ŕaγām bā heP bíŕi äwwälki Dakiyān döküλmä halqa 
díyä’lläŕ. 01/47 
 
e 
 
ecä: anne. St Trkm ece, Doe/He. (Gu) ėcä. 
e.+läŕ şucúŕü ġadím δamanna oloqō΄n dä'däläŕ bilän ecäläŕ βeŕiyä'ŕdi. 04/20 
e.+läŕ böyük böyük ecäläŕ βeŕiŕ - ŏŕuśġat alıp giDäŕdik. 04/22 
e.+m ohōm ġaŕŕı ecäm mυŋa ŏŕuśġat beŕdi. 04/30 
e.+śi qāqasï bilän nä'neśi -ecäśi ŏŕuśġat beŕiyä'ŕ. 04/10 
e.+śi olaŕ āytiyάŕ, qāqasï bilän ecäśi āytiyάŕ: 04/6 
e.+śi ecäśi bilän böyük ecäśi bilän ohōm -böyük dä'däśi. 04/3 
e.+śi ecäśi. 04/3 
 
eē:  e, başına getirildiği cümledeki kavrama göre çeşitli tonlar alarak birtakım 
duygular anlatan bir söz. 

 
202
e. aγaçıŋ eē - aγaçıŋ biŕ şāxaśını alıp eē dάliläŕi şu δikŕï oqıyïp dάliläŕi yençip 
ġåwı ediyαmışDıq. 10/4 
e. eē şu δikŕï oqiyāŋ śän. 10/5 
ē. (ēē) ēē mυŋ qāqaśi -mυŋ qāqaśi maŕiδläŕi, däliläŕi ġåwı ediyαmışDıq. 10/3 
 
ekmek: a. Az. ekmäk. 
e. çapatï pişiŕiyä'lläŕ, pośśuq edíyä’lläŕ, ekmek pişiŕyä'lläŕ, ġatlamα edíyä’lläŕ. 
06/13 
 
el: a. St Trkm el. 
e. el çaŕpışıp tomā'şā edip toy edip öwünçάk āndaġïnï ġoyïyά, iδinden de bu 
yāγlıġï ġoyïyά. 01/38 
e.+läŕi elläŕi bāŕ kümişti΄ŕ 07/22 
 
elli: elli sayısı. St Trkm elli, Doe/He. (Gu) elli. 
e. o da beylä öldi, elli biŕ yāşta. 10/73 
 
emmā: (Ar.) ama. St Trkm emmā, Az. amma, Ar. ammā اما 
e. - emmā, oqïyıp bilmiyä'. 10/61 
e. täδä yıl kutlamaśï bā; emmā śυfŕa yayŕatmıyaq emmā, ŕamaδan ayDı βāŕ, 
fetŕ ayDı, ġuŕbanlıq ayDı bā. 09/2 
e. emmā oŋa güyç βeŕiyä'lläŕ - ‘őy ‘āhhā ‘őy āhhā güyç βeŕiyä'lläŕ. 10/28 
e. emmā dāiŕemde adam yōktıŕ. 10/48 
e. emmā ägäŕ boşaDan adam bōlmaśa  şişiyä'ŕ  -ġaŕnï  şişiyä'ŕ,  ġåwı  ōlmıyάŕ. 
10/57