Mühazirə Elmi tədqiqatın əsas məqsədləri. Fənnin vəzifələri, tarixi və
Yüklə 1,35 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
•
Üz vərəqi • İşin qısa təsviri • Mtindəricat • Giriş • Əsas hissə • Nəticə • İstifadə olunmuş ədəbiyyatların siyahısı • Əlavələr • İxtisarlar sonuna qədər bir xətt kimi göz qabağında canlanmalıdır. Buna görə də, elə ilk gündən bütün görülən işlər müəyyən struktur əsasında sənədləşdirilməlidirlər (şəkil 5.1). Elmi işin strukturu onun ayrı-ayrı hissələri arasındakı məntiqi müəyyənləşdirir və ilk baxışda işin məzmunu haqqında ilkin fikir yürüdülməsinə imkan verir [54-61]. Elmi işə uyğun struktur vermək üçün onu fəsillərə, alt fəsillərə və bölmələrə bölürlər. Belə bir struktur elmi işin yerinə yetirilməsində verilmiş formal tələbləri özündə əks etdirir. Ümumi şəkildə işin struktur tərkibi aşağıdakı elementlərdən ibarət olur: Hər bir iş „Üz vərəqi“ ilə başlayır. Bu vərəqdə işi bir mənalı səciyyələndirmək üçün bütün vacib verilənlər: ali məktəb, fakültə, ixtisas və eləcə də tələbənin adı və soyadı göstərilir. Bundan əlavə titul vərəqində işin növü, onun təhviledilmə tarixi, həmçinin elmi rəhbərin adı və soyadı da qeyd edilir. Görülən işlərin növündən asılı olaraq üz vərəqləri müxtəlif cür tərtib olunur. Bunun üçün Təhsil Nazirliyinin uyğun göstərişlərinə əməl etmək lazımdır. Şəkil 5.1. Elmi işin formal təşkilediciləri. İşin qısa təsviri çox vaxt 10 sətr həcmində olub, oxucularda qısa mütaliə zamanı iş haqqında təsəvvür yaratmağa xidmət edir. Burada işin məqsədi, problemin həll yolları və işdə əldə olunmuş nəticələr qısa təsvir tapır. Bu məlumatlar kitabxanalarda ədəbiyyatın kataloqlara və ya kartotekalara daxil edilməsi zamanı biblioqrafik informasiya kimi geniş istifadə edilir. Bəzi işlərdə qısa təsvirə ehtiyac duyulmur və ya bu başqa şəkildə aparılır (məsələn: dissertasiyaların referatları). Elmi işin növbəti tərkib hissəsi onun mündəricatıdır. O, işin ayrı-ayrı hissələrinin ümumi işdəki yerini göstərir. Səhifələrin sayını qeyd etməklə işdə lazımi mövzunun axtarılması istiqamətləndirilir. Giriş işdə toxunulan problemlər və suallar haqqında ümumi təsəvvür yaratmağa xidmət edir. O, elmi işdə yazılı mətni və nəticə ilə birlikdə onun özəyini təşkil edir. Bu hissələr elmi işin uğurla yerinə yetirilməsində önəmli yer tutduğundan növbəti bölmədə bu mövzulara geniş yer ayrılır (bax: Bölmə 5.2.3). İstifadə olunmuş ədəbiyyatların siyahısı elmi-tədqiqat işinin planlanması, icrası və qiymətləndirilməsi zamanı istifadə olunan bütün elmi mənbələri əhatə edir. Elmi işçi hər hansı bir faktdan istifadə etdikdə və ya digər müəlliflərdən sitat gətirdikdə istifadə olunmuş materialın mənbələri mütləq göstərilməlidir. Siyahıda olan bütün ədəbiyyatların mətndə öz əksini tapmaları vacibdir. Siyahının tərtib olunmasında dövlət standartına riayət etmək lazımdır. İşin əsas məzmununu anlamaq üçün elə də vacib rol oynamayan, amma dəlillərin isbatı üçün önəmli olan məlumatlar elmi işin sonuna əlavələr şəklində daxil edilir. Formasına görə onlar mətn, qrafika, cədvəl və kart şəklində ola bilərlər. Əsas hissə ilə əlavədə olan məlumatlar arasında əlaqə “Bax” sözü ilə yaradılır (məsələn: Bax: Əlavə 1). Elmi işin həcmini qiymətləndirdikdə əlavələrin səhifələrinin sayı hesaba alınmır. İşin sonunda çoxlu sayda əlavə yerləşdirildikdə onların siyahısını da ümumi mündəricata daxil emək və ya da onlar üçün ayrıca mündəricatın tərtibi məqsədəuyğundur. Çox vaxt əsas mətndə tez-tez təkrarlanmanın qarşısını almaq üçün ixtisarlardan istifadə edilir. Buna görə də, işin sonunda bu ixtisarların izahatını vermək tələb olunur. İxtisarlar ayrıca vərəqdə əlifba sırası ilə düzülür və orada onların geniş izahı yer alır. İxtisarların tətbiqi zamanı onun məqsədyönlü olmasına fikir vermək lazımdır. Hər yetən sözü ixtisar kimi göstərmək olmaz. Məsələn, “Maşın” sözünü “M” həfi kimi ixtisar etmək işin stilistikasına xələl gətirir. Bəzi beynəlxalq ölçü vahidlərinin mətndə qısaldılmış şəkildə göstərilməsi də mütləq onun ixtisarlar siyahısında izahlı verilməsini tələb edir. Çünki, heç də bütün beynəlxalq ölçü vahidəri hamıya məlum deyil. 4.1.2. İşin hissələrə bölünməsi İşin strukturu onun ayrı-ayrı hissələrinin formal təsvirindən asılıdır. Yuxarıda qeyd edilən struktur təşkilediciləri işin məzmunundan asılı olaraq müxtəlif dərinliyə qədər hissələrə bölünə bilərlər. İşin hissələrə bölünməsi oxucuya müəllifin ideyalar ardıcıllığı, onların həyata keçirilməsi, eyni zamanda işin əsas xəttini, ayrı-ayrı hissələri arasındakı münasibətləri və müəllifin bu bölmələrə ayırdığı diqqəti göstərir. Bu baxımdan fəsillərin və alt fəsillərin kifayət dəqiqliklə və məntiqi bölünməsini planlamaq üçün onlar arasında olan məntiqi asılılıqlar öncədən analiz edilməlidirlər. Burada aşağıdakı aspektlər fərqləndirilir: □ Üst, eyni və ya aşağı təbəqəyə aid olmaq; □ Bir-birinin əksinə olmaq; □ Səbəb -nəticə münasibəti; □ Məqsəd-vasitə münasibəti; □ Hissə-tam münasibəti; □ Əvvəlki və ya sonrakı münasibət. Elmi mövzunun aspektləri arasında belə bir münasibətin olması əlyazmanın uyğun hissəsində öz əksini tapmalıdır. Tələbə yalnız intensiv ədəbiyyat araşdırmasından və mövzu üzrə müəyyən kompetensiya əldə etdikdən sonra ilkin strukturu və mündəricatı hazırlaya bilər. İşin ilkin strukturunun hazırlanması və onun müəyyən məntiqlə düzülməsi təkcə oxucu üçün bir köməkçi vasitə deyil, eyni zamanda o müəllifin özü üçün də vacib alət sayılır. İlkin formada hazırlanmış bölmə siyahısı ilk baxışdan işin yerinə yetirilmə planı kimi də interpretasiya edilə bilər. Ona görə də, tələbə mövzunu seçdikdən və analiz etdikdən sonra işin ilkin strukturunu işləməli və mündəricat tərtib olunmalıdır. İşin məntiqi strukturunun tərtibində tədqiqat problemi və onun çözülməsinə təsir edən amillər nəzərə alınmalıdır. Şəkil 5.2-dən göründüyü kimi, burada problemin özünün struktur təşkilediciləri əhəmiyyətli rol oynaır. Birinci halda bütün prosedurlar bir problem ətrafında cərəyan etsə də, ikinci və üçüncü hallarda öncə ayrı-ayrı problemlər ayrılıqda həll olunur və sonda onların nəticələri qoyulmuş məqsədə uyğun olaraq ümumiləşdirilir. Bir çox hallarda mövzunun işlənməsi zamanı hər hansı iş ardıcıllığına riayət olunması yoxlanmalıdır. Adətən 3 hal mövcuddur. Ən az yayılmış sərbəst həll ardıcıllığıdır. Burada müəllif işin bir neçə hissəsini paralel işləyə bilər. Məntiqi məcburi ardıcıllıq tələb edən işlərdə işin strukturu əvvəlcədən müəyyən qədər təyin edilir. Burada tədqiqatçı problemin həll yolunun tələb etdiyi ardıcıllıqdan kənara çıxa bilməz. Məsələn, “Keyfiyyətlə bağlı xərclərin qeyd olunması, planlanması və nəzarəti” mövzusundan göründüyü kimi tədqiqatçı öncə məlumatları toplamalı, planlamalı və sonda nəzarəti araşdırmalıdır. Üçüncü halda tədqiqat zamanı işləmə ardıcıllığının seçilməsi qeyri-sərbəstdir. İlkin olaraq vacib problem və onun hissəsi işlənir, sonra digərləri. Elmi iş ya deduktiv, ya da induktiv metodla araşdırılır. Adətən ümumidən xüsusiyə doğru hərəkət edən metod (deduktiv) geniş yayılıb. Bəzi hallarda isə xüsusi halın ümumiləşdirilmə sinə ehtiyac yaranır, yəni induktiv metod tətbiq edilir. Bu metdolar haqqında Fəsil 2-də ətraflı izahat verilir. Yüklə 1,35 Mb. Dostları ilə paylaş:
|