Mühazirə Əməliyyat sistemi anlayışı

 
Prosesin təcrid olunması. Hesablama sistemindəki hər hansı bir hadisənin əmələ gəlməsini 
gözləmədən, işini davam etdirə bilmədikdə, proses təcrid olunur. Bu məqsədlə o, müəyyən sistem 
çağrışının köməkliyi ilə əməliyyat sisteminə müraciət edir. Əməliyyat sistemi sistem çağrışını emal 
edir (giriş-çıxış əməliyyatını inisialladırır, prosesi, qurğuların boşalmasını və ya hadisələrin əmələ 
gəlməsini gözləyən proseslər növbəsinə əlavə edir) və lazm gəldikdə, proses kontekstinin lazım olan 
hissəsini onun PCB-də saxlayaraq, prosesi “icra olunma” vəziyyətindən “gözləmə” vəziyyətinə 
keçirir.
 
Prosesin tədricdən azad olunması. Sistemdə hər hansı bir hadisə əmələ gəldikdən sonra, 
əməliyyat sistemi məhz hansı hadisənin baş verməsini dəqiq təyin etməlidir. Sonra əməliyyat sistemi 
həmin hadisə üçün müəyyən bir prosesin “gözləmə” vəziyyətində olmasını yoxlayır və müsbət 
cavab olduqda, bu hadisənin əmələ gəlməsi ilə əlaqəli olan lazımi hərəkətləri (gözləyən növbəti 
proses üçün giriş-çıxış əməliyyatlarını inisiallaşdırır) yerinə yetirərək, onu “hazır olma” vəziyyətinə 
keçirir.
Kontekstin bir vəziyyətdən digərinə keçirilməsi 
Bu vaxta qədər biz proseslər üzərində aparılan əməliyyatları bir-birindən asılı olmayaraq, 
təcrid olunmuş halda nəzərdən keçirirdik. Həqiqətdə isə multiproqram əmə-liyyat sisteminin 
fəaliyyəti müxtəlif proseslər üzərində yerinə yetirilən əməliyyatlar zəncirindən ibarət olur və
prosessorun bir prosesdən digərinə keçirilməsi ilə müşayiət olunur.
İndi gəlin misal üçün giriş-çıxışı gözləyən prosesin təcrid olunmadan, azad edilməsinin 
həqiqətdə necə baş verməsinin sadə variantını nəzərdən keçirək (şək.2.5-ə bax). 
Şək.2.5. Prosesin təcrid olunmadan azad edilmə əməliyyatının yerinə yetirilməsi 
Prosessor tərəfindən hər hansı bir proses (şəkildə-proses 1) icra olunduqda, qurğuda 
əməliyyatın bitməsi barəsində siqnal verən giriş-çıxış qurğusundan kəsilmə əmələ gəlir. Yerinə 
yetirilən proses üzərində dayandırma əməliyyatı baş verir. Sonra əməliyyat sistemi giriş-çıxış 
sorğusunu inisiallaşdıran prosesi təcriddən azad edir (şəkildə proses 2) və dayandırılmış və ya 

---

planlaşdırmanın yerinə yetirilməsində seçilmiş olan (şəkildə təcriddən azad olunma seçilmişdir)
yeni prosesin işə salınması həyata keçirilir. Bizim gördüyümüz kimi, giriş-çıxış əməliyyatının 
bitməsi barəsində informasiya-nın emal olunması nəticəsində, “icra olunma” vəziyyətində olan 
prosesin əvəz olunması mümkün olur. “İstifadəçinin kodu” terminindən istifadə olunması şəklin 
yalnız istifadəçi prosesləri ilə ümumiliyini məhdudlaşdırmır.
Prosessorun bir prosesdən digərinə korrekt çevrilməsi üçün icra olunan prosesin kontekstini 
saxlamaq və prosessorun keçirələcəyi prosesin bərpa olunması zəruridir. Proseslərin işləmə 
qabiliyətinin saxlanılma/bərpa olunmasının bu cür proseduru konteksin keçirilməsi adlanır. 
Kontekstin keçiril-məsinə sətf olunan vaxt faydalı işi yerinə yetirmək üçün hesablama sistemi 
tərəfindən istifadə olunmur və sistemin məhsuldarlığını aşağı salan qaimə xərcləri kimi olur. O, 
maşından maşına dəyişir və 1-dən 1000-ə qədər mikrosaniyə diapazonunda olur. Müasir əməliyyat 
sistemlərində qaimə xərclərini əhəmiyyətli dərəcədə aşağı salmaq üçün proseslərin genişləndirilmiş 
modelindən (threads of execution-icra olunma sapları və ya sadəcə olaraq, saplar) istifadə edirlər.
Mühazirə 8