MühaziRƏ MƏTNİ Mövzu Mikroiqtisadiyyat- iqtisadi nəzəriyyənin tərkib hissəsi kimi

Rusiya əhalisinin pul gəlirlərinin
ümumi həcminin bölgüsü, % -lə

Gəlir göstərici­ ləri	1991	1992	1993	1994	1995	1996	1997	1998	1999	2000
Pul gəliri, cəmi	100	100	100	100	100	100	100	100	100	100
Birinci qrup (ən az gəliri olan)	11,9	6,0	5,8	5,3	5,5	6,2	6,2	6,2	6,2	6,1
İkinci qrup	15,8	11,6	11,1	10,2	10,2	10,7	10,6	10,5	10,6	10,3
s Üçüncü qrup	18,8	17,6	16,7	15,2	15,0	15,2	15,1	14,9	14,9	14,5

Dördüncü qrup	22,8	26,5	24,8	23,0	22,4	21,5	21,4	21,0	21,0	20,5
Beşinci qrup (ən yuxarı gəliri olan)	30,7	38,3	41,6	46,3	46,9	46,4	46,7	47,4	47,3	48,6
Fondlar əmsalı	4,5	8,0	11,2	15,1	13,5	13,0	13,2	13,2	14,5	14,1
Cini əmsalı	0,260	0,289	0,398	0,409	0,381	0,375	0,381	0,379	0,394	0,400

Mənbə: RFnın Dövlət Statistika Komitəsinin verilənləri

Kvintil əmsalı

Desil əmsalı prinsipi üzrə hesablanır, lakin cəmiyyət gəlir səviyyəsinə görə 5 qrupa (hərəsi 20% olmaqla) bölünür. Kvintil əmsalı 4-cü və 5-ci kvintillərin sərhəd gəlir qiymət­lərinin 1-ci və 2-ci kvintillərin sərhəd gəlir qiymətləri nisbə­tinə bərabərdir. Cədvəl 24.1-də 1990-cı illərdə Rusiyada gəlirlərin kvintil bölgüsü haqqında göstəricilər verilmişdir.
Aşkar görünür ki, kvintil əmsalının qiymətləri də iqti­sadi bərabərsizliyin artmasını göstərir. Əhalinin ən yoxsul 20%-nin payına ümumi gəlir həcminin 6%-i (2000-ci ildə) düşdüyü halda, bütün gəlirlərin 48,6%-i yuxarı 20%-lik qrupun sərəncamındadır.
Kvartil əmsalı
Bu da desil əmsalı prinsipi üzrə hesablanır: cəmiyyət gə­lir səviyyəsinə görə 4 (hərəsi 25% olmaqla) qrupa bölünür. Kvartil əmsalı 3-cü və 4-cü kvartillərin sərhəd gəlir qiymət­lərinin 1-ci və 2-ci kvartillərin sərhəd gəlir qiymətləri nisbə­tinə bərabərdir.
Dispersiya və variasiya əmsalı
Bu statistik göstəricilər fasiləsiz bölgü funksiyasına (şə­kil 24.2) əsaslanır və gəlir səviyyəsinin onun cəmiyyətdəki orta kəmiyyətindən uzaqlaşma dərəcəsini göstərir.

Dispersiya: F=-J (y, ~vf

ⁿ i-l
burada y_r i-ci fərdin gəliri;
Ii - gəlirin orta kəmiyyəti; n - fərdlərin sayıdır.
Bu əmsalın üstünlüyü gəlirin orta kəmiyyətdən fərqini dəyərləndirib bərabərsizliyi nəzərə almaq imkanının olma­sındadır. Dispersiyanm kəmiyyəti nə qədər böyük olsa, de­məli, fərdlərin konkret gəlir qiymətlərinin orta qiymətlərdən fərqi bir o qədər çoxdur və deməli, bərabərsizliyin səviyyəsi bir o qədər yüksəkdir. Lakin bu əmsalın ciddi çatışmazlığı var: bütün fərdlərin gəlirləri eyni nisbətdə, məsələn, iki dəfə artsa, bərabərsizlik səviyyəsi dəyişməz, amma dispersiya ar­tar. Bu problem variasiya əmsalı vasitəsilə həll olunur:

Variasiya əmsalının üstünlüyü dəyişmə şkalası miqyasın­dan asılı olmamasmdadır. Lakin, o, ayrı-ayrı fərdlər üçün transfertlərin dəyərliliyini nəzərə almır. Məsələn, variasiya əmsalına gəliri 10000 rubl olan fərddən gəliri 1500 rubl olan fərdə 100 rubl həcmində transfert gəliri 1000000 rubl olan fərddən gəliri 998500 rubl olan fərdə 100 rubl həcmində transfert kimi təsir edəcəkdir.

Aztəminatlı fərdlərə transfertlərin sanbalını artırmaq üçün gəlir dispersiya loqarifmindən istifadə olunur:
H --irätfow, - k>g»f =
H əmsalı mütləq gəlir səviyyəsindən asılı deyil, istənilən gəlir səviyyəsində transfertlərə həssasdır və aztəminatlı fərdlərin transfertlərinə böyük sanbal verir. Lakin, ehtimal var ki, yüksək gəlir səviyyəsində varlılardan kasıblara trans- fertlər H -m kəmiyyətini artıra bilər.
Cini əmsalı və Lorens əyrisi
Gəlirlərin bölgüsündə bərabərsizliyi qrafik şəkildə Lorens əyrisi vasitəsilə şərh etmək daha əlverişlidir.
Lorens əyrisi gəlirlərin faktik bölgüsünün mütləq bərabər bölgüdən uzaqlaşmasını göstərir, bununla da cəmiyyətdəki bərabərsizlik səviyyəsi nəzərə alınır. Bərabər bölgü xətti göstərir ki, əhalinin 20% -i məcmu gəlirin 20% -ni alır, 40% -i gəlirin 40%-ni alır və b.k. Lorens əyrisi şəkil 24.3. a-da verilmişdir.
Lorens əyrisi əsasında Cini əmsalını hesablamaq olar. Qrafik şəkildə o, Lorens əyrisi ilə bərabər bölgü xətti arasın­dakı ştrixlənmiş sahə və bərabər bölgü xətti altındakı üçbu- caqlının sahəsi arasındakı nisbətdən ibarətdir. Cini əmsalının kəmiyyəti sıfırla bir arasındadır. Əgər gəlirlər tam bərabər bölünübsə, Cini əmsalı sıfra bərabərdir, bütün gəlirlər bir adamın əlində cəmlənərsə, əksinə, birə bərabərdir, inkişaf
e

Əhali, toplanmış faizlər a) Lorens əyriləri



Əhali, toplanmış faizlər
b) Böyük Britaniya və AFR üçün Lorens əyriləri, 1964-cü il

tmiş ölkələr üçün Cini əmsalının qiyməti cədvəl 24.2-də verilmişdir.
Şəkil 24.3. Lorens əyrisi
Cədvəl 24.2
İnkişaf etmiş ölkələrdə Cini əmsalı

ölkə	Cini əmsalı
Finlandiya	0,20
İsveç	0,21
Lüksemburq	0,23
AFR	0,25
Niderland	0,26
Kanada	0,28
Böyük Britaniya	0,29
Fransa	0,30
Yeni Zelandiya	0,30
İtaliya	0,31
Avstraliya	0,31
ABŞ	0,34

Mənbə: K.Gardiner. A Survey of tncome İnequality Over the Last Twenty Years. K., LSE, 1993. P.14.

Cədvəl 24.1 və 24.2-dəki verilənlərin müqayisəsi göstərir ki, gəlir bölgüsü səviyyəsinin bərabərsizliyinə görə müasir Rusiya inkişaf etmiş ölkələri qabaqlayır. ABŞ-da, Böyük Bri­taniyada və b. Cini əmsalı 0,2-0,3 olduğu halda Rusiyada 0,4-dür.
Cini əmsalından yalnız mövcud bərabərsizliyin dəyərlən- dirilməsində deyil, həm də sosial dəyişikliklərin və aparılan islahatların təhlilində istifadə olunur. Cədvəl 24.3-də sosia­list ölkələrində islahatlar başlayan dövr üçün əmsalın dəyiş­məsi göstərilmişdir. İslahatlar Slovakiya və Belarus istisna olmaqla, ölkələrin hamısında iqtisadi bərabərsizliyin güc­lənməsinə səbəb olmuşdu.
C
G =


1
2n^sfj



İ=J }=1

ini əmsalı formal olaraq gəlir cütlükləri arasındakı orta fərqə nəzərən normalaşdırılmış orta riyazi mütləq fərqlərin yarısına bərabərdir:
Hesablamaları sadələşdirmək üçün Lorens əyrisini hamar qırılmaz xətt kimi deyil, məsələn, kvintillərin qiymətləri üzrə qurulmuş qırıq-qırıq xətt kimi vermək olar (şəkil 24.4). Bu halda Cini əmsalını sahələr nisbəti kimi hesablamaq asan olur:
S
G=
ı
s_{] +} s₂
Özü də S₂-nin sahəsi üçbucaq və trapesiyanın sahələri cə­mi kimi hesablanır.
Cini əmsalı gəlirlərin mütləq ölçülərindən asılı deyil və fərdi gəliri orta qiymətlə deyil, bütün başqa gəlir səviyyələri ilə müqayisə edir. Lakin Lorens əyrisi və Cini əmsalı da yu­xarıda nəzərdən keçirilən digər göstəricilər kimi qüsurlar­dan azad deyil.
Lorens əyrisi tamamilə digərinin içərisindədirsə (şəkil 24.3, a), onda demək olar ki, birinci halda ölkənin rifahı Ş