MühaziRƏ MƏTNİ Mövzu Mikroiqtisadiyyat- iqtisadi nəzəriyyənin tərkib hissəsi kimi

Mövzu 5. Tələb və təklifin formalaşması
5.1. Bazar mexanizminin əsas qanunlarının xarakteristikası
5.2. Tələb və onun azalması qanunu
5.3. Təklif və onun dəyişilməsi qanunu
5.4. Tələbin və təklifin elastikliyi
5.5. Bazar tarazlığı. Tələb və təklif qanunu
5.1. Bazar mexanizminin əsas qanunlarının xarakteristikası

Məlumdur ki, istənilən təsərrüfat mexanizmi qarşılıqlı əlaqədə olan elementlərin məcmusudur, elementlərin hərəkət dinamikasını, həmçinin iqtisadi sistemin təşkilati quruluşu­nu müəyyənləşdirən iqtisadi qanunlar məcmusudur.

Bazar mexanizmi bazarın əsas elementləri: tələb, təklif, qiymət, rəqabət və bazarın əsas iqtisadi qanunlarının qar­şılıqlı əlaqə və qarşılıqlı təsir mexanizmidir.
Bunlar bazarın əsas parametrləridir ki, istehsalçı və istehlakçılar bazar təsərrüfat sistemində öz iqtisadi fəaliy­yətlərində onları əldə rəhbər tuturlar. Bu bazar münasibət­lərinin əsası, bazarın mahiyyətidir.
İstehsal tərəfdən təklif, istehlak tərəfdən tələb çıxış edir. Bazarda biri-birinə qarşı dursalar da, bu iki element biri- biri ilə qırılmaz tellərlə bağlıdır. Onları əks istiqamətlərə yö­nəlmiş iki qüvvə ilə müqayisə etmək olar. Bazarın konkret şəraitlərindən asılı olaraq təklif və tələb az və ya çox müd­dətə taraşlaşırlar. Tələb və təklifin tarazlığı vəziyyətinə gəl­məsi kortəbii və dövlətin tənzimləyici təsiri altında baş verə bilir.
Qeyd olunmalıdır ki, bazar mexanizmi öz şəxsi məqsəd­lərini güdən (mənfəət) sahibkarları son nəticədə istehlak­çının xeyrinə hərəkət etməyə məcbur edən vadaretmə mexanizmi kimi fəaliyyət göstərir. Bu necə baş verir?
Dəbdə olan əmtəəyə ödənməmiş tələb tələbin qiymətini artırır, lakin tələbatı tam ödəmir. Əmtəə istehsalçıları seçim qarşısındadırlar: ya istehsalı genişləndirib qiyməti aşağı salmaq və beləliklə, çox sayda alıcının tələbatını ödəmək, ya da rəqiblər bazardakı bu boşluğu doldurub müştəriləri və onlarla bir yerdə nəinki yüksək mənfəət (yüksək qiymətdən), hətta mənfəəti də əldən alıncaya qədər yüksək qiyməti sax­lamaq. Bu təhlükə istehsalçını vaxtında istehsalı genişlən­dirib bazar tam doluncayadək qiyməti aşağı salmağa vadar edir. Belə mexanizm rəqabət olanda işləyir.