Bu mexanizmin işləməsi dilə tutmağa deyil, insan üçün təbii olan maddi rifaha can atmağa əsaslanır. İstehsalçı və istehlakçıların, satıcı və alıcıların iqtisadi vəziyyəti çoxsaylı amillərin təsiri altında dəyişən bazar konyunkturasından asılıdır.
Bazar konyunkturası bazarda əmtəə və xidmətlərin realizə olunduğu hər bir zaman kəsiyi anında yaranan iqtisadi şərtlər məcmusudur.O bazarın vəziyyətini səciyyələndirən iqtisadi göstəricilərlə: tələb və təklifin nisbəti, qiymətin səviyyəsi, bazarın tutumu, istehlakçıların tədiyə qabiliyyəti, əmtəə ehtiyatlarının vəziyyəti və s. müəyyənləşdirilir. Özü də tələb və təklifin nisbəti mühüm rol oynayır, çünki əksər vaxt satıcı və alıcıların taleyini məhz bu müəyyənləşdirir.
Mənfəətin dəyişməsi bazarın istehsala xəbər verən barometridir. Əmtəə istehsalçısı öz təsərrüfat fəaliyyətində labüd olaraq mənfəət maraqlarını əldə rəhbər tutur. Mənfəət qiymətdən, istehsal həcminin artmasından və kapitalın dövriyyə sürətindən asılıdır. Müəssisənin mənfəətə yönəlməsinin xarakteri tarazlı bazar və defisit iqtisadiyyat şəraitində kollektiv xudpəsəndlik yaranması və müəssisədə mənfəətin rolunun hədsiz şişirdilməsi zamanı dəyişir.
Bazar mexanizmini qiymətlərin yaranması və resursların bölüşdürülməsi mexanizmi kimi, əmtəə satıcıları və alıcılarının onların kəmiyyəti, keyfiyyəti, istehsalın quruluşunun müəyyənləşdirilməsində qarşılıqlı əlaqədə olması mexanizmi kimi səciyyələndirmək olar. Bazar mexanizminin dərk edilməsi onun fəaliyyətinin və ondan istifadənin əsasında duran iqtisadi qanunların aydın- laşdırılmasını tələb edir. Bu — dəyər (qiymət) və faydalılıq, rəqabət, azalan tələb, təklifin dəyişməsi, qiymət tarazlığı və s. qanunlarıdır.
Dəyər qanunu Klassik ingilis və marksist siyasi iqtisadına görə, dəyər qanunu əmtəə istehsalının mərkəzi qanunudur. Bu qanuna görə əmtəə istehsalı və mübadiləsi və deməli, iqtisadiyyatın nisbətlərinin müəyyənləşdirilməsi ictimai zəruri əmək sərfinə müvafiq olaraq həyata keçirilir.
