MühaziRƏ MƏTNİ Mövzu Mikroiqtisadiyyat- iqtisadi nəzəriyyənin tərkib hissəsi kimi

15.4. Firmanın davranış nəzəriyyələri.
Nəzərdən keçirilən nəzəriyyələr firmaların maksimallaşan cəmi bir məqsədinin (mənfəət, satış həcmi, artım) olması fik­rindən çıxış edirdilər. Başqa nəzəriyyələr - davranış nəzə­riyyələri firmanın çoxlu məqsədinin olmasından çıxış edir­lər. Bu yanaşma şirkəti idarəetmə subyektlərinin iyerarxi­yasına maraqlar və məqsədlər iyerarxiyasının müvafiq olduğu mürəkkəb sistem kimi nəzərdən keçirir. Bu məcmu özündə:

• 
  yüksək əmək haqqına, yaxşı iş şəraitinə, təhlükəsizlik texnikasına, məzmunlu əməyə, ixtisasın artırılmasına və peşəkarlıqda irəliləyişə can atan fəhlələrin;
  
• 
  hakimiyyətə, öz sosial statusunun yüksəldilməsinə, karyeraya, gəlirin çoxalmasına can atan menecerlərin;
  
• 
  yüksək dividentlər almaq istəyən səhmdarların;
  
• 
  şirkətin fəaliyyətinin iqtisadi göstəricilərini yaxşılaş­dırmağa, firmanın nüfuzunu qaldırmağa çalışan firmanın yüksək rəhbərliyinin maraqlarını birləşdirir.
  

Firmanın vahid tam kimi mövcud olması, sabit və həyat qabiliyyətli orqanizm olması üçün yüksək rəhbərlik bu fərdi maraqları və firmanın strateji maraqlarını bacarıqla biri-bi­rinə uyğunlaşdırmalıdır. Firmanın çiçəklənməsi rəhbərliyin maraqlar arasındakı ixtilafı aradan qaldırmaq, onların mü­bahisəsini ən zərərsiz üsullarla həll etmək, kollektivdə sabit sosial şəraiti saxlamaq bacarığından asılıdır.
Davranış nəzəriyyələri (bu istiqamət bixeviorizm adla­nır) daha çox yapon firmalarında özünə yer almışdır. Yapon menecerlərinin şüarı: «Uğurun rəhni firma işçilərinin yük­sək mənəvi vəziyyətidir. Yüksək mənəvi vəziyyət işçinin məmnunluğu və maraqlı olmasının nəticəsidir. Maraqlı olan və məmnun qalan işçi yaxşı işçidir. Pis, yəni maraqlı olma­yan və məmnun qalmayan işçiləri olan firma yaxşı firma ola bilməz. Rəhbərliyin qarşısında duran məsələ işçilərlə firma­nın maraqlarını bir araya gətirməkdir*.
Davranış nəzəriyyələrinin çoxlu fərdi variantları var və bunlar şirkət daxilində xüsusi və ümumi maraqları uyğun­laşdırmağın yollarını göstərirlər. Onların çoxu artıq kifayət qədər yoxlanılıb və yüksək nəticələr göstəriblər.
Məsləhət görülən üsullardan biri 1959-cu ildə X.A.Say-
monun təklif etdiyi razılaşma bacarığıdır. Bütün məqsədləri: mənfəət, satış həcmi, artım, əmək haqqı və s. eyni zamanda maksimallaşdırmaq mümkün deyil. Məqsəd yönümlərinin elə kombinasiyası seçilməlidir ki, o hər bir məqsəd üzrə ayrı- ayrılıqda maksimal olmasa da, bütün maraqlı tərəfləri qane etsin. Belə razılaşmanın işlənib hazırlanması texnikası danı­şıqların aparılması və hər bir məqsədin həyata keçirilməsi prosesinin daim diqqət mərkəzində saxlanılmasından ibarət­dir. Hər hansı bir mərhələdə ixtilaflar, fikir ayrılıqları ya­ranarsa, rəhbərlik fəal surətdə müdaxilə etməli və ixtilafı ən az ağrılı üsulla tənzimləməlidir.
Faydalı məsləhətlərə aiddir:

• 
  razılaşma hazırlamaq üçün müvəqqəti məhdudiyyətlə­rin müəyyənləşdirilməsi;
  
• 
  hər bir maraqlı qrup üçün büdcə məhdudiyyətlərinin tətbiqi;
  
• 
  hər bir quruluş qrupunun vəzifə və hüquqlarının dəqiq müəyyənləşdirilməsi və s.
  
• 
  Davranış nəzəriyyələrində firmanın mövcud olub fəaliy­yət göstərdiyi xarici mühitin təsirinin nəzərə alınmasına bö­yük diqqət yetirilir. Bixeviorizmin nəzəriyyəçilərindən biri olan Ansoff 1984-cü ildə qeyd edirdi ki, firmanın dəyişən xarici aləmə tez uyğunlaşmasına imkan verən 2000-dən artıq müxtəlif strateji davranış qaydaları vardır. Xarici mühitə həm iqtisadi, siyasi, ekoloji, həm də sosial şərait, ictimai rəy və s. aiddir. Firmanın daxili quruluşu onu xaricdən əhatə- ləyənlərə uyğun olmalı və onların dəyişməsinə çevik uyğun­laşmalıdır.
  
• 
  Mövcud nəzəriyyələrdən heç biri problemi tam izah et­məyə qabil deyil, onların hər birinin zəif cəhətləri və daxili ziddiyyətləri var. Bununla belə, nəzəriyyələrin hər birində müasir şirkətlərin bazarda davranışını başa düşməyə, onla­rın gələcəkdəki davranışlarını proqnozlaşdırmağa, onların nəticələrini qiymətləndirməyə kömək edən səmərəli təhlillər var.