MÜhaziRƏ MİkrobiologiYA, sanitariya və GİGİyenanin iNKİŞAF tariXİ VƏ VƏZİFƏLƏRİ


Ərazinin saxlanmasına göstərilən sanitar tələbləri



Yüklə 5,01 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə21/22
tarix23.02.2017
ölçüsü5,01 Kb.
#9399
1   ...   14   15   16   17   18   19   20   21   22

Ərazinin saxlanmasına göstərilən sanitar tələbləri. 
Müəssisələrin  təmiz  saxlanılmasında  ərazinin  vaxtında  və  düzgün 
təmizlənməsinin,  qida  tullantılarının  yığılması  və  aparılmasının,  zibil  qablarının 
təmizlənməsi  və  dezinfeksiyasının  böyük  əhəmiyyəti  vardır.  Antisanitar  vəziyyət, 
ərazinin  lazımsız  şeylərlə  doldurulması  və  zibilin  yığılması  müəssisə  binasının 
çirklənməsinə  səbəb  olur  ki,  bu  da  milçəyin  çoxalması,  gəmiricilərin  yuvalaması 
üçün əlverişli şərait yaradır. 
Ərazinin  təmizlənməsi  hər  gün  aparılmalıdır.  Yayda  onu  gündə  iki  dəfə 
sulamaq  üçün  ərazidə  suvarma  kranı  qurulmalıdır.  Qışda  ərazi  gündə  qar  və 
buzdan təmizlənməlidir. 
Zibili  yığmaq  üçün  müəssisənin  ərazisində  möhkəm  örtüklü  (beton,  kərpic) 
meydançada  zibil  yığılan  qablar  qoyulmalıdır  (betonlaşmış,  metal).  Meydançanın 
ölçüsü  zibil  yığılan  qabın  ölçüsünün  hər  tərəfindən  1,5  m  çox  (artıq)  hündürlükdə 
olmalıdır.  İstehsalat  binası  ilə  zibil  yığılan  yer  arasındakı  məsafə  25  m-dən  az 
olmamalıdır. 
Zibil mütəmadi olaraq aparılmalı, zibil qabları isə hər gün xlorlanmalıdır. 

222 
 
Zibili  aparmaq  üçün  nəqliyyat  yalnız  təyinatı  üzrə  istifadə  olunmalıdır.  İaşə 
müəssisələri  binasının  girişində  ayaqqabını  təmizləmək  üçün  qurğu  ilə  təchiz 
olunmuş yer olmalıdır. 
Binanın saxlanmasına göstərilən sanitar tələblər. İaşə müəssisələrində bütün 
binaların  təmiz  saxlanılması  sanitar  rejiminə  riayət  etməyi  tələb  edir.  Bunun  üçün 
binanın zibilinin yığım qrafikinə ciddi riayət olunmalıdır. Lazımi təmizliyi saxlamaq 
üçün  bina  hər  gün  nəm  üsulla  təmizlənməlidir.  Binanın  əsas  təmizlənməsi  hər  gün 
işdən  sonra  aparılır.  Döşəmələr  gün  ərzində  çirkləndikcə  təmizlənməlidir.  Onlar 
əvvəlcə  nəm  üsulla  süpürülür,  sonra  isə  isti  su  ilə  və  quru  olana  qədər  silinirlər. 
Yağlı  döşəməni  yumaq  üçün  sanitar  nəzarəti  orqanları  tərəfindən  icazə  verilən 
yuyucu maddələrdən istifadə olunur. 
Divarlar,  karniz,  tavanlar  tozsoranla  və  yaxud  azca  nəmləndirilmiş  əski  ilə 
təmizlənir. 
Panellər  (otaq  divarının  aşağı  haşiyəsi)  hər  gün  yaş  əski  ilə  silinir.  Şirələnmiş 
pilətələrin  paneli  hər  gün  yuyucu  vasitələrin  tətbiqi  ilə  yuyulur,  yağlı  boyalarla 
örtülmüşü isə isti su ilə möhkəm yuyulur. 
Pəncərələrin çərçivəsi, pəncərə altlığı nəmli əski ilə silinir. Şüşələr isə tozdan 
və  hisdən  yuyucu  vasitələrlə  həftədə bir dəfə təmizlənir. Xarici qapılar 10 gündən 
az  olmayaraq,  çirkləndikcə  yuyulur.  Bütün  daxili  divarlar  hər  gün  yuyucu  maddə 
olan  su  ilə  yuyulur.  Xüsusilə  qapıların  çox  çirklənən  aşağı  hissəsi  və  tutacaqları 
diqqətlə yuyulur. 
Anbar binalarının təmizlənməsi hər gün aparılmalıdır. Həftədə iki dəfə rəflər, 
iri sandıqlar, stellajlar (bir şeyi dik halda saxlamaq üçün qurğu) isti su ilə yuyulur. 
Salonda  stolların  təmizlənməsi  hər  gün  aparılır.  Müəssisələrdə  nahar  stollarını 
təmizləmək  üçün  markası  olan  dəst  ağ  süfrələr  (əlsilən,  xörək  dəsmalı,  salfet), 
həmçinin  tör-töküntünü  süpürmək  üçün  şotkalar  olmalıdır.  Stolları  təmizləmək 
üçün  işlədilən  inventarlar  hər  həftə  yuyucu  maddə  məhlulunda  yuyulmalı  və 
qurudulub  xüsusi  şkaflarda  saxlanılmalıdır.  Təmizləmə  inventarlarının  başqa 
məqsədlərlə istifadəsi qəti qadağandır. 
İstehsalat və anbar binaları xüsusi heyət və yaxud köməkçi fəhlələr, sanitariya 
qovşağı isə bu məqsədlər üçün ayrılmış xadimələr tərəfindən təmizlənir. 
Cari  gündəlik  təmizləmədən  başqa,  bütün  iaşə  müəssisələrində  ayda  bir  dəfə 
sanitar günü müəyyən edilir ki, bu zaman əsaslı təmizləmə aparılır, sonra isə bütün 
bina  və  avadanlıqlar  dezinfeksiya  olunur.  Binanı  dezinfeksiya  etmək  üçün 
(döşəmə, divar, qapılar və b.) xlorlu əhəngin 1%-li məhlulu və ya xloraminin 1%-li 
məhlulu  tətbiq  edilir.  Əlüzyuyanlar,  tas  və  traplar  təmizlənməli,  yuyulmalı  və 
dezinfeksiya olunmalıdır. 
Hər gün işin axırında təmizləmə üçün olan inventarlar diqqətlə təmizlənməli, 
qaynar  su  ilə  yuyulmalı  və  xlorlu  əhəngin  2%-li  məhlulu  ilə  dezinfeksiya 
edilməlidir.  Bütün  inventarlar  markalanmalıdır  və  təyinatı  üzrə  istifadə 
olunmalıdır.  Onlar  xüsusi  şkaflarda  saxlanılır.  Ayaqyolu  otağını  təmizləyən 
inventarları ayrı saxlamaq lazımdır. 
Müəssisə binasının sanitar-texniki saxlanmasının da böyük əhəmiyyəti vardır. 
Bütün binalar ildə bir dəfədən az olmayaraq müntəzəm olaraq təmir olunmalıdır.  

223 
 
Qab-qacaqların, avadanlıqların və inventarın yuyulmasına və 
zərərsizləşdirilməsinə göstərilən  sanitar tələbləri 
İaşə  müəssisələrində  qab-qacaqları  müxtəlif  markalı  yuyucu  maşınlarla, 
həmçinin  əl  ilə  yuyurlar.  Mexanikləşdirilmiş  yuma  üçün  fasiləsiz  və  dövrü 
hərəkətli  universal  yuyucu  maşınlardan  istifadə  olunur  (MMU-250,  MMU-500, 
MPU-350, MPU-700, MPU-1000, MMU-2000 və digər köhnə konstruksiyalar). 
Fasiləsiz  işləyən  maşınlarda  (məsələn,  MMU-200)  vanna  qablarının  texnoloji 
emalı  üçün  onlar  dörd  zonaya  bölünürlər.  Birincidə  qida  qalıqlarının  iti  axan  su  ilə 
təmizlənməsi aparılır, ikincidə 45°C temperaturadan aşağı olmayan yuyucu vasitələrlə 
resirkulyasiyalı  yuma  aparılır.  Üçüncü  zonada  58°C  temperaturada  qızdırılmış 
resilkulyasiyalı  su  ilə  birinci  yaxalanma  aparılır.  Dördüncü  zonada  qabların 
temperaturu  94-96°C  olan  axar  su  ilə  yaxalanması  həyata  keçirilir.  Belə  emaldan 
sonra  qab-qacaqlar  qurutmaq  üçün  boş  olan  sahəyə  düşürdülür.  Digər  yuyucu 
maşınlar da analoji prinsiplər üzrə işləyirlər.  
Maşına  iki  nəfər  –  biri  doldurmağa,  digəri  boşaltmağa  xidmət  edir.  Demək 
lazımdır  ki,  yaxşı  keyfiyyətli  yuma  üçün  bir  neçə  şərtə  riayət  etdikdə  nail  olmaq 
olur.  Əvvəlcə,  qab-qacaq  yuyan  maşinlara  yaxşı  qulluq  edilməli,  onların  vaxtında 
təmiri  aparılmalıdır  və  s.  Digər  əhəmiyyətli  şərt  isə  yuyucu  vasitələrin  düzgün 
seçilməsi və maşının gündəlik diqqətlə yuyulması hesab olunur. 
Qab-qacaqlar  o  vaxt  təmiz  yuyulmuş  hesab  edilirlər  ki,  onlarda  çirklik 
görünməsin,  bakterioloji  tədqiqat  zamanı  səthlərində  bağırsaq  çöpləri  tapılmasın, 
bütün səthində isə bakteriyaların ümumi miqdarı 1000-dən çox olmasın. 
Qab-qacaq  yuyan  maşınların  olmasından  asılı  olmayaraq  sanitar  qaydalara 
görə  müəssisələrdə  yeməkxana  və  şüşə  qab-qacaqların  əl  ilə  yuyulması  üçün  beş 
gözlü yuma vannalar nəzərdə tutulur. Sanitar qaydalarına görə iaşə müəssisələrində 
qab-qacaqları əl ilə yuduqda, onlar yeməkxana qab-qacaqları üçün yuyucu üçgözlü 
vanna  ilə  təchiz  olunmalıdır.  Üçüncü  gözdə  tor  və  qab-qacaqları  yaxalamaq  üçün 
elastiki şlanqa taxılmış duş olmalıdır. 
Şüşə qab-qacaqları yumaq üçün isə iki gözlü vanna kifayət edir. 
Mətbəx  qab-qacaqlarını  yumaq  üçün  iki  gözlü  vannalar qurulmalıdır.  Sanitar 
qaydalara  görə  bufetdəki  az  çeşidli  qabları  yumaq  üçün  ikigözlü  vannaların 
qurulmasına  icazə  verilir.  50-dən  çox  yeri  olan  iaşə  müəssisələrində  mətbəx  və 
yeməkxana  qab-qacaqlarının  yuyulması  xüsusi  ayrılmış  binalarda  ayrı-ayrı 
aparılmalıdır. 
Mətbəx  və  yeməkxana  qab-qacaqlarının  yuyucu  qurğuları  isti  su  ilə  kifayət 
qədər  təmin  olunmalıdır  (qaynar  su  təchizatı  şəbəkəsindən,  o  olmadıqda,  fasiləsiz 
işləyən qızdırıcıdan). 
Yeməkxana  və  çayxana  qab-qacaqlarının,  yeməkxana  alətlərinin  yuyulması 
da analoji qaydada aparılmalıdır. 
Mətbəx qablarının və qab-qacağın yuyulması və  dezinfeksiyası 
Xörəyi  yedikdə  qab-qacağa  müştərilərin  əllərinlən  və  ağzından  müxtəlif 
mikroorqanizmlər  düşə  bilər.  Qab-qacağı  pambıqla  silib  bakterioloji  analizdən 
keçirdikdə  onlarda    stafilokokklar,  hemolitik  sarılıq,  bağırsaq  çöpləri,  bəzən  də 
vərəm bakteriyaları tapırlar. 

224 
 
Qab-qacağı əllə yumaq üçün üç bölməli vannalardan istifadə edirlər (40x45x40 
sm).  Əvvəlcə  boşqabların  dibində  qalan  xörəyi  silib  təmizləyirlər.  Sonra  birinci  iki 
bölməni 45-50
o
C-ə qədər qızdırılmış su ilə doldururlar. Qabları yağdan və başqa üzvi 
maddələrdən  daha  yaxşı  təmizləmək  üçün  isə  birinci  şöbəyə  yağı  yuyub  aparan 
maddələr  –  susuz  soda  (1%),  kül  və  s.  tökürlər.  Qabları  birinci  bölmədə  liflə 
yuduqdan sonra ikinci bölməyə yığırlar, burada yuma prosesini başa çatdırırlar. İkinci 
bölmədə dezinfeksiya üçün suyun hər litrinə 10%-li xlorlu əhənğ məhlulundan 10 ml 
tökürlər. Sonra boşqabları məftildən hörülmüş zənbilə qoyur və üçüncü şöbədə qaynar 
suyun  altında  yuyur,  yaxud  üzərinə  qaynar  su  gəzdirirlər.  2-3  dəqiqədən  sonra  isə 
boşqablarla birlikdə səbəti çıxarırlar. Təmizlənmiş və dezinfeksiya edilmiş boşqabları 
böyrü  üstə  tərəcələrə  yığırlar,  isti  qablar  tez  quruduğu  üçün  isə  onları  dəsmalla 
qurulamaq lazım gəlmir. Stəkan və nəlbəkiləri ayrı-ayrı vannalarda iki dəfə yuyurlar. 
İri  iaşə  müəssisələrində  (xüsusən,  özünəxidmət  müəssisələrində)  qabları  tez 
yumaq  və  dezinfeksiya  etmək  üçün  xüsusi  qabyuyan  maşınlar  vardır.  Bunlar  da 
qabları hərəkət edən konveyerlərə əvvəlcə yuyulmaq, sonra isə dezinfeksiya olunmaq 
üçün su şırnağı altında verirlər. 
Müştərilərə xidmət otaqlarına – vestibül, qarderob, ayaqyolu və əlüzyuyanlar 
aiddir.  Əlüzyuyulan  yerdə  «elektrik  əlüzyuyubqurudanı»  qoyulmalıdır  ki,  o  əlləri 
quru  isti  hava  ilə  qurudur.  Müştərilərə  xidmət  göstərmək  üçün  əsas  otaq  nahar 
salonudur, o rahat, təmiz, geniş (hər adama 1,25 m
2
), işıqlı olmalı və havası yaxşı 
dəyişilməlidir. 
Burada 
stollar 
bir-birindən 
azı 
1,5 
m, 
özünəxidmət 
yeməkxanalarında  isə  2  m-ə  qədər  aralı  olmalıdır.  Açıq  rəngli  plastik  kütlə 
çəkilmiş stollar gigiyenik cəhətdən çox əlverişlidir. 
Nahar  zallarında  və  ya  ayrıca  otaqda  bufet  də  olur.  Özünəxidmət 
yeməkxanalarında  bufeti  salona  girilən  yerdə  yerləşdirmək  lazımdır.  Bufetdə 
tozdan və milçəkdən qorumaq üçün yeyinti məhsullarının üzərini örtmək lazımdır. 
Tez  xarab  olan  yeyinti  məhsullarını  soyuducu  vitrinlərdə  və  soyuducu  şkaflarda 
saxlayırlar.  Bufetə  boşqabları  və  cihazları  ümumi  qabyuyulan  yerdən  gətirirlər. 
Stəkanlar  və  fincanlar  tez-tez  çirkləndiyi  üçün,  adətən  onları  bufetdə  yuyurlar. 
Bunların bayır tərəfi müştərilərin ağzına dəyib daha çox çirklənir deyə stəkanların 
həm  bayır  tərəfini,  həm  də  içərisini  yaxşı-yaxşı  yumaq  lazımdır.  Stəkan  və 
fincanları fəvvarə vuran su ilə yuyurlar. 
Ticarət  və kütləvi qidalanma  müəssisələrinə göstərilən sanitar tələblərdə əsas 
məqsəd  qida  məhsullarına  mikrobların  düşməməsini,  qida  zəhərlənmələrinin  baş 
verməməsini,  həmçinin  qida  məhsullarına  sağlamlıq  üçün  ziyanlı  olan  üzvi  və 
qeyri-üzvi maddələrin düşməsini minimuma endiriməkdən ibarətdir. 
Ticarət işçilərinin şəxsi gigiyenası 
Ərzaq  məhsullarının  ticarət  işçiləri  tərəfindən  patogen  mikroflora  ilə 
yoluxmasını  aradan  qaldırmaq  üçün  müəyyən  norma  və  qaydaları  gözləmək 
lazımdır. 
Ticarət  müəssisələrinə  daxil  olan  bütün  şəxslər  isə  bakteriya  daşıyıcıları 
olduğundan,  quru,  bərk  daşımaları  barədə  tibbi  müayinədən  keçməlidirlər.  İşə 
götürülmə  müalicə  idarələrindən  verilən  arayışı  təqdim  etməklə  qəbul  olunur. 
Müayinə  ticarət  müəssisəsi  rəhbərliyinin  göndərişi  ilə  aparılır.  Sonralar 

225 
 
məhsulların saxlanması və satılması ilə əlaqədar rübdə bir dəfə onlar tibbi baxışdan 
keçirilir. İldə bir dəfə onlarda vərəmin yoxlanılması aparılmalıdır. 
Müəssisələrdə  rəhbərlik  hər  işçiyə  tibbi  kitabça  açır,  oraya  tibbi  müayinənin 
nəticələri  yazılır  və  keçirilən  xəstəliklər  qeyd  olunur.  Kitabçada  işçinin  hökmən 
məcburi peyvənd, sanitar minimumu verməsi barədə qeydiyyat aparılır. 
Ərzaqla  təmasda  olan  işçilər,  əllərinin  sanitar  vəziyyətinə  nəzər  yetirməli, 
onları çirkləndikcə yumalı, irinli xəstəliklərin baş verməsinə yol verilməməlidir. 
Hər  bir  ticarət  müəssisəsində  tibbi  aptek  qutusu  olmalıdır.  Bütün  işçilər 
müəssisə  tərəfindən  verilən  sanitar  paltarlardan  istifadə  etməlidirlər.  Onlar  tez 
yuyulan,  ağ  paltardan  hazırlanır.  Onlardan  yalnız  iş  zamanı  istifadə  etmək  olar. 
Sanitar  paltarlarında  küçəyə  çıxmaq,  tualetə  getmək  olmaz.  Onlar  çirkləndikcə, 
lakin iki gündən gec olmayaraq dəyişilməlidir. 
Təhlükəli  mikrofloranın  mənbəyi  kimi  istifadə  olunan  üst  paltarlar  da  ola 
bilər.  Saçlar  iş  zamanı  örtüyün,  beretin  (papaq)  altına  yığılmalıdır.  Üst  paltarları 
təmiz, səliqəli olmalıdır. 
Bütövlükdə  ərzaq  malları  satışının  sanitar  tələbləri  Azərbaycanın  Dövlət 
Nəzarəti  Nizamnaməsi  və  ərzaq  malları  üçün  sanitar  qaydaları  ilə  idarə  olunur 
(SanPinlər). 
Bu qaydalara  görə  mağaza  (satış)  işçilərinə  iş  yerində qida qəbulu  və siqaret 
çəkmək  qadağan  olunur.  Siqaret  çəkmək  əzələ        yorğunluğunu  artırır,  əməyin 
effektivliyini isə aşağı salır. 
Dezinseksiya.  Cürbəcür  həşəratların  tələf  edilməsi  üçün  aparılan  mübarizə 
tədbirlərinə 
dezinseksiya 
deyilir. 
Yoluxan 
xəstəliklərin 
xarici 
mühitdə 
yayılmasında, xəstəliyin bir insandan və heyvandan başqasına keçməsində və bəzi 
parazit  xəstəliklərin  əmələ  gəlməsində  buğumayaqlılar  böyük  rol  oynayırlar. 
Milçəklərin  və  ağcaqanadların  xəstəlik  yaymaları  çoxdan  aşkar  edilmişdir. 
Dezinseksiya tədbirləri 2 qrupa bölünür: 1) profilaktiki, 2) məhvedici dezinseksiya 
tədbirlərinə.    Profilaktiki  tədbirlər  iaşə  müəssisələri  binalarının  həşəratlardan 
mühafizə edilməsindən ibarətdir. Bunun üçün qapı və pəncərələrə tənzif vurulması 
və s. həyata keçirilir. 
Əsas tədbirlər həşəratları məhv etməkdən ibarətdir. Bu tədbirlər mexaniki, fiziki, 
kimyəvi, fiziki-kimyəvi və bioloji üsullarla aparılır. 
Fiziki  dezinseksiyaedici  vasitələr  sırasına  isə  od,  qızdırılmış  isti  hava,  isti  su 
və  su  buxarı  aiddir.  Bunlardan  başqa  yapışqan  kağız,  milçəkqovan,  tələ  qurğuşu, 
milçəktutan, dezinseksiya üçün qaz, maye və toz halında kimyəvi  maddələrdən də 
istifadə  olunur.  Qaz  halında  olan  maddələrdən  sianid,  formaldehid,  xlorpikrin  və 
karbon qazlarını qeyd etmək olar. 
Hazırda  kimyəvi  üsullardan  geniş  istifadə  edilir.  Bu  məqsədlə  2%-li  natrium 
salisilat məhlulu, 2% formalin məhlulu, piretrum və s. tətbiq edilir. 
Tarakanlara  –  mətbəx  böcəklərinə  qarşı  zəhərli  cəlbedicilər  (aldadıcılar), 
aerozollar istifadə olunur. 
Deratizasiya  siçan  və  siçovulların  tələf  edilməsindən  ibarətdir.  Bunun  bir-iki 
üsulları  vardır:  1)  profilaktiki  və  2)  məhvedici.  Profilaktiki  tədbirlərə  siçovul  və 
siçanların  qidalanmasına  və  su  içməsinə  yol  verməmək,  onların  çoxalmasına  mane 

226 
 
olmaq  və  s.  aiddir.  Məhvedici  tədbirlərə  mexaniki  (tələ  ilə  tutmaq),  kimyəvi  –  qaz 
halında olan kimyəvi  maddələrdən  (sian,  xlorpikrin, kükürd  qazı,  xlor  və b.)  istifadə 
aiddir.  Aldadıcı  yemlər  ilə  qarışdırıb  vermək  də  bunlardandır.  Bunun  üçün  arsen 
(mərgümüş),  fosfor  kimi  maddələrdən  istifadə  olunur.  Aldadıcı  yemlər  kimi  un, 
kolbasa, ət və s.-dən istifadə olunur.  
 
 
 
 
 
 

227 
 
MÜHAZİRE 14. TEXNOLOJİ AVADANLIQLARA, İNVENTARA, 
QABLARA, TARALARA VƏ QABLSAŞDIRMA 
MATERİALLARINA SANİTAR GİGİYENİK TƏLƏBLƏR 
 
Mexaniki  avadanlıqların  sanitar  səciyyəsi.  Qida  sənayesi  və  iaşə 
müəssisələrində mexaniki avadanlıqların tətbiqi əmək şəraitini yüngülləşdirmək və 
yaxşılaşdırmaqla  yanaşı,  həm  də  onun  məhsuldarlığını  yüksəldir  və  müəssisələrin 
sanitar rejimini əhəmiyyətli dərəcədə yaxşılaşdırır. 
İaşə  müəssisələri  kütləvi  qidalanma  müəssisələri  kimi  qüvvədə  olan 
normalara  müvafiq  olaraq  mexaniki,  yanacaq,  ticarət  və  soyuducu  avadanlıqlarla 
təchiz  edilməlidir.  Hazırda  məhsulların  kulinar  emalı  əvvəlcədən  təyin  edilmiş 
ayrıca texnoloji əməliyyatları, bir çox mexaniki prosesləri maşın və mexanizmlərin 
köməkliyi  vasitəsi  ilə  həyata  keçirilir.  Texnoloji  avadanlıqların  yerləşdirilməsi 
onlara  keçmə  yolunu  təmin  etməli,  bu  zaman  istehsal  proseslərinin  axınına  əməl 
olunmalı,  həmçinin texnoloji təhlükəsizlik  qaydalarının  yerinə yetirilməsinə riayət 
edilməlidir. 
Mexaniki  avadanlıqlar  qida  məhsulları  ilə  daimi  əlaqədə  olduğu  üçün,  onlar 
müəyyən  sanitar-gigiyenik  tələblərə  cavab  verməlidirlər.  Belə  ki  materialın 
təhlükəsizliyinə,  konstruksiyanın  sadəliyinə,  sanitar  emalının  asanlığına, 
mexanizmlərin  təyinatına  və  müəyyən  olunmuş  məhsullara  görə  onların  istifadəsi 
asan olmalıdır. 
İaşə  müəssisələrində  iqtisadi  cəhətdən  əlverişli  və  rahat  universal  ötürücülər 
kimi  (P
1
-0,6-1,1;  P-11;  UMM;  PUVR-0,4)  markalı  intiqallar  geniş  yayılmışdır. 
Sanitar  nöqteyi-nəzərincə  bir  mexanizmdən  çiy  və  bişmiş  məhsulların  emalı  üçün 
istifadəyə yol verilmir.  
Böyük  olmayan,  kiçik  müəssisələrdə  müxtəlif  qida  məhsullarının  emalı  üçün 
kiçik  qabaritli,  bir  dəst  növbəli  dəyişən  ötürücülərdən  istifadəyə  icazə  verilir.  İri 
müəssisələrdə  isə  əsasən  bir  növ  məhsulun  emalının  texnoloji  əməliyyatını,  yaxud 
ayrıca sex üçün kompleks əməliyyatı yerinə yetirən xüsusi universal ötürücülər tətbiq 
edilir. 

228 
 
İaşə müəssisələrində məhsulların mexaniki kulinar emalı zamanı ən çox ayrıca 
texnoloji  əməliyyatı  yerinə  yetirən  maşınlar  tətbiq  edilir.  Məsələn,  tərəvəzin  emalı 
zamanı  yuyucu,  tərəvəz  təmizləyən  maşınlar,  tərəvəzi  doğramaq  üçün  maşın  və  s. 
istifadə  olunur.  Tərəvəz  emalı  üzrə  mexanikləşdirilmiş  axın  xətti  çox  effektli  və 
perspektivlidir. Bu xəttə yuma, təmizləmə, doğrama əməliyyatları  və bəzən onların 
isti emalı üçün maşınlar daxildir. Əti və balığı emal edən zaman məhsulu xırdalayan, 
əti  yumşaldan,  qiymə  qarışdıran,  kotleti  formalaşdıran  maşınlarda  tətbiq  edilir. 
Həmçinin çörək və qastronomiya məhsullarını doğramaq üçün maşınlardan da geniş 
istifadə  edilir.  Qida  məhsullarının  emalında  müxtəlif  texnoloji  əməliyyatlar  üçün 
istifadə  olunan  çoxlu  mexaniki  avadanlıqlardan  istifadə,  əmək  məhsuldarlığını 
artırmaqla  yanaşı  sanitar  cəhətdən  də  effektlidir.  Belə  ki,  maşın  istifadə  edilən 
vəziyyətdə bakteriyaların qida məhsullarına düşməsi kəskin azalır.  
İaşə  müəssisələrində  qabyuyan  maşınlardan  istifadənin  mühüm  gigiyenik 
əhəmiyyəti  vardır.  Qabların  yuyulması  –  ən  mühüm  və  çox  zəhmət  tələb  edən 
proseslərdən  biridir.  Qabların  yuyulmasının  mexanikləşdirilməsi  bir  sıra 
əməliyyatların ardıcıllığından təşkil olunmuşdur: 
- qida qalıqlarının soyuq və isti axan su ilə kənar edilməsindən (təmizləmək); 
- qabların yuyucu – dezinfeksiyaedici isti məhlullarla yuyulmasından; 
-temperaturu  58°C-dən  az  olmayan  sirkulyasiya  olunan  su  ilə  ilkin 
yaxalanmanın təmin edilməsindən; 
-temperaturu 85°C-dən az olmayan isti axan su ilə ikinci yaxalanmanın təmin 
edilməsindən; 
-qabların  məcburi  verilən  isti  hava  ilə,  yaxud  isti  qabların  (yaxalamadan 
sonra) temperatur fərqi və ətraf mühitin havası hesabına qurudulmasından.  
Lazım  olan  vəziyyətdə  qabların  yüksək  keyfiyyətli  yuyulmasını  xüsusi 
maşınlar təmin edir. 
Hazırda  müəssisələr  üçün  universal  və  ixtisaslaşmış  qabyuyan  maşınlar 
buraxılır.  Bu  maşınlar  yeməkxana  qablarının  bir  neçə  növünü  (stəkan,  boşqab, 
yeməkxana  alətləri)  yumaq  üçün  istifadə  edilir.  İxtisaslaşmış  maşınlar  bir  növ 
qabları – stəkanları, yeməkxana qablarını, alətləri yumaq üçün istifadə edilir. 

229 
 
Gigiyenik  tələbatlara  ən  çox  cavab  verən  qabların  yuyulması  prosesini 
bütövlükdə  mexanikləşdirmək  üçün  şöbəsinin  olmasıdır.  Burada  qablar  zaldan 
yuyucuya  konveyerlə  gətirilir,  maşınla  yuyulur  və  təmiz  halda  paylanmaya  daxil 
edilir.  Son  zamanlar  daha  çox  istilik,  soyuduculu  və  soyuducusuz  bölməli-
modullaşdırılmış  avadanlıqlar  geniş  tətbiq  edilir.  Onlar  istehsal  sahəsindən  daha 
səmərəli istifadə etməyə və ayrı-ayrı əməliyyatlar arasında rahat əlverişli əlaqə ilə 
vahid  texnoloji  xəttin  yaranmasına  imkan  verir.  Daha  sonra,  belə  xəttin  istifadəsi 
zamanı müəssisənin sanitar vəziyyəti və işçilərin əmək şəraiti əhəmiyyətli dərəcədə 
yaxşılaşır. 
Qeyri-mexaniki avadanlıqların, inventarların sanitar səciyyəsi 
Qida  məhsullarının  və  kulinar  məmulatlarının  emalı  üçün  istifadə  olunan 
stolların işlədilməsinə Səhiyyə Nazirliyi tərəfindən bu məqsədlər üçün istifadəsinə 
icazə verilən örtük olmalıdır. Stolların örtüyü tikişsiz, küncləri dəyirmi, örtük səthi 
hamar olmalı və onlar stolun əsasına yatmalıdır. 
Bu məqsədlə, sanitar cəhətdən uyğun gələn boru gövdəli, paslanmayan polad, 
yağlı boya ilə rənglənmiş bütöv-metallı stollardan istifadə daha sərfəlidir. 
Xəmiri  hazırlamaq  üçün  hamar  yonulmuş  və  yerinə  möhkəm  taxılan  qapaqlı 
ağac  stollardan  istifadə  olunur.  Onlar  möhkəm  ağac  növlərindən  (palıd,  fıstıq, 
göyrüş) hazırlanır. 
İstehsalat  vannaları  –  tərəvəzi,  əti,  balığı  və  digər  məhsulları  yumaq  üçün 
istifadə olunur  və paslanmaya davamlı  materialdan  hazırlanır. Gigiyenik cəhətdən 
ən  yaxşı  material  paslanmayan  polad  hesab  olunur.  Həmçinin  minalanmış, 
düralüminiumlu,  alüminium  təbəqəli  vannalara  da  icazə  verilə  bilər.  Vannaların 
optimal  ölçüsü  (mm):  uzunluğu  710-1000,  eni  600-700,  dərinliyi  420-450, 
döşəmədən hündürlüyü 900 olur. 
Qabları  yumaq  üçün  vannalar  paslanmayan  poladdan  hazırlanır.  Alüminium 
və onun xəlitələri bu məqsəd üçün az yararlıdır, çünki yuyucu məhlullar ilə əlaqədə 
o, qaralır və qüsurlu olur. Vannaların optimal ölçüsü (mm-lə): ümumi hündürlüyü 
900  olmaqla  500x500x300  olmalıdır.  Vannanın  ölçüsünün  böyük  olmaması  çirkli 
yuyucu məhlulu və suyu tez-tez dəyişməyə imkan verir. 

230 
 
Suyu  buraxmaq  üçün  deşikdəki  tıxacı  (oymanı)  vannanın  dibi  səviyyəsində 
edirlər  ki,  orada  olan  bütün  suyu  buraxmaq  mümkün  olsun.  Suyu  buraxmaq  üçün 
deşik  vannanın  küncündə  yerləşir,  bu  qabları  yumaq  və  yaxalamağa  maneçilik 
törətmir. 
Əti doğramaq üçün stullar diametri 50 sm və hündürlüyü 80 sm ölçüdə bütöv 
ağac  gövdədən  hazırlanır.  Onların  əlverişli  hərəkəti  üçün  və  təmizləmək  üçün 
rahatlıq məqsədilə üzərlərinə hündürlüyü 15-20 sm olan metal ayaqlar düzəldirlər, 
əlverişli yumanı təmin etmək üçün isə xaricdən yağlı boya ilə rəngləyirlər. 
İaşə  müəssisələrində  çoxlu  miqdarda  şkaflardan  isə  istifadə  olunur  (quru 
məhsullar,  qablar  və  inventar  üçün).  Onların  hamısında  15-20  sm  hündürlüyündə 
ayaqlar  olmalıdır.  Bu  onların  altında  olan  döşəmədə  müvafiq  sanitar  vəziyyətini 
saxlamağa  imkan  verir.  Şkafın  üstü  hamar  və  qabağa  meyilli  olmalıdır.  Bölgü 
taxtası üçün bərk ağac növündən istifadə olunur. O, hamar, çatsız və kifayət qədər 
qalın olmalıdır ki,  işləndikcə  üzünü  yonub düzəltmək  mümkün olsun.  Bütöv ağac 
parçası gigiyenik cəhətdən yaxşı hesab edilir. 
Bölgü taxtasının  yan  uzun tərəfi və ayağı aşağıdakı kimi dəqiq  markalanmalıdır: 
çiy ət üçün – ÇƏ; çiy balıq üçün – ÇB; çiy tərəvəz üçün – ÇT; bişmiş ət üçün – BƏ; 
bişmiş balıq üçün – BB; bişmiş tərəvəz üçün – BT; ətli qastronomiya məhsulu üçün – 
ƏQ; balıqlı qastronomiya məhsulu üçün – BQ; turşudulmuş tərəvəz üçün – TT; çörək 
üçün – Ç. 
Taxta (lövhə) müəyyən sexlər və iş yerlərinə təhkim edilməklə, həmin binada 
da saxlanmalıdır. Müəssisədə hər addan (taxtadan)  iki dəstdən az olmayaraq, yeni 
paylama  lövhəsinin  (taxtasının)  ehtiyatı  olmalıdır.  Polistrol  və  polietilendən 
sinilərdə hazırlanır. 
Sanitar  qaydalarına  uyğun  olaraq  150  və  daha  çox  sayda  oturacaq  yeri  olan 
yeməkxanalarda,  hazırlama  lövhəsinin  (taxtasının),  soyuducu  və  ət  sexlərindəki 
inventarın  emalı  xüsusi  avadanlıqlarla  təchiz  olunmuş  yuyucu  vannalarda  həyata 
keçirilməlidir.  Vannalara  soyuq  və  isti  su  çəkilib  onlar  kanalizasiya  xəttinə 
birləşdirilir. 

231 
 
Bütün  istehsalat  sexlərində  qida  tullantılarını  yığmaq  üçün  20  litrdən  az 
tutumu olmayan, qapaqla təchiz olunmuş pedallı çəlləklər nəzərdə tutulur. 
Avadanlıqlar elə  yerləşdirilməlidir ki,  xammalın,  yarımfabri-katların  və  hazır 
məhsullar  axınının  birgə  aparılması,  görüşməsi,  yaxud  çarpazlaşması  istisna 
edilsin. 
İsti  sexdə  isə  əmək  şəraiti,  texniki  təhlükəsizliyi  ciddi  yerinə  yetirməyi  tələb 
edir. Ona görə də oradakı avadanlıqların yerləşməsi, iş yerinin səmərəli təşkilini və 
işçilərin sex üzrə minimal hərəkətini təmin etməlidir. 
Bu  gigiyenik tələblərə ən çox cavab  verəni, avadanlıqların bölməli  xətt  üzrə, 
yerləşməsidir.  O,  texnoloji  proseslərin  müxtəlif  mərhələlərinin  əlverişli  əlaqəsini 
və  ardıcıllığını,  məhsulların  və  işçilərin  qısa  hərəkətini  təmin  edir  ki,  bu  da  peşə 
zədələnmə  hadisələrinin  sayını  azaltmağa  və  əmək  məhsuldarlığını  artırmağa 
imkan  verir.  Avadanlıqların  xətt  prinsipi  üzrə  yerləşdirilməsi,  istehsal  sahəsindən 
qənaət  etməyə  imkan  yaradır,  həmçinin  yerli  küləkləmə  sistemi  quruluşunu  və  iş 
yerinin işıqlanmasını asanlaşdırır. 
İş  yerinin  təşkilində,  avadanlıqların  yerləşməsinin  paylama  xəttinə  görə 
istiqamətini  nəzərə  almaq  vacibdir.  Ən  optimal  variant  pilətə  xəttinin  paylama 
xəttinə perpendikulyar yerləşməsidir. 
Avadanlıqlar  arasında  məsafənin,  həmçinin  mexaniki  və  qeyri-mexaniki 
avadanlıqların  əlverişli  və  səmərəli  düzülüşündə  də  sanitar  normalarına  riayət 
etmək  vacibdir.  Belə  ki,  avadanlıqların  texnoloji  xətləri  arasında  məsafə  və  istilik 
ayıran  avadanlıq  xəttinin  eni  1,5  m;  divarla  pilətə  arasında  məsafə  1,25  m-dən; 
istilik ayıran, texnoloji avadanlıq xətlərlə paylama xətti arasında məsafə 1,5 m-dən 
az olmamalıdır. 
Pilətədə  bir  işçi  üçün  iş  yerinin  eni  1,25  m;  avadanlıqdan  azad  sahə  5-5  m
2
-
dən az olmamalıdır. Xörək bişirilən qazanların pəncərənin yanında yerləşdirilməsi 
məsləhət  deyildir.  Belə  ki,  şüşənin  tərləməsi  nəticəsində  sexin  təbii  işıqlanması 
azalır. Divarla qazan arasındakı məsafə isə, onların tutumundan asılı olaraq 0,5-1,2 
m-dən, qazana xidmət etmək üçün sahə 1 m
2
-dən az olmamalıdır. 

232 
 
Zalda 
quraşdırılan 
universal 
paylama 
xətti 
müştərilərin 
axınına 
perpendikulyar  yerləşməlidir  ki,  vahid  zaman  ərzində  çoxlu  adamlara  xidmət 
etmək mümkün olsun. 
Yüklə 5,01 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   14   15   16   17   18   19   20   21   22




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin